حقایق
آمبولی ذره ایست که در عروق خونی جریان یابد چه در شریان‌ها چه وریدها، اکثر آمبولی‌ها تشکیل‌شده از سلول‌های خونی لخته شده، خون لخته شده، ترمبوز (thrombus) و لخته خون در حال حرکت ترمبوامبولوز (thromboembolus) نامیده می‌شود.
هنگامی‌که یک آمبولی در عروق خونی جریان یابد، احتمال دارد در مسیری قرار گیرد که نتواند از آن عبور کند درنتیجه گیر افتاده و خون پشت آن به دام می‌افتد. سلول‌هایی که در حالت طبیعی به‌وسیله این عروق تغذیه می‌شوند از شدت نبود اکسیژن، ایسکمی (ischemia)، می‌میرند. این وضعیت آمبولیسم نامیده می‌شود.
انواع آمبولیسم
- آمبولی ریوی: آمبولی معمولاً در پاها شکل می‌گیرد (گاهی اوقات به‌عنوان ترمبوز ورید عمقی یا DVT نامیده می‌شود)، گیر افتادگی و گرفتگی دریکی از شریان‌های ریه اتفاق می‌افتد. تعدادی از آمبولی‌ها به‌وسیله خود بدن شکسته می‌شوند و خودبه‌خود حذف می‌شوند، گرچه، آمبولی ریوی حاد می‌تواند سبب مرگ شود.
- آمبولی مغزی: درصورتی‌که لخته خون به مغز برود، سبب حمله ایسکمی (کم‌خونی موضعی) یا TIA (حمله ایسکمی گذرا) می‌شود.
- آمبولی وابسته به شبکیه: لخته‌های کوچکی که می‌توانند شریان اصلی را مسدود کنند می‌توانند عروق خونی کوچک‌تری که تغذیه شبکیه پشت چشم را بر عهده دارند مسدود کنند که نتیجه آن معمولاً نابینایی ناگهانی در چشم مورد آسیب می‌باشد.
- آمبولی عفونی (چرکی): وقتی ذره‌ای که به‌وسیله عفونت در بدن ساخته‌شده به جریان خون رسیده و عروق خونی را مسدود کند، این حالت اتفاق می‌افتد.
- آمبولی مایع آمنیونی: این‌طور نیست که تمامی آمبولی‌ها از لخته‌های خونی ساخته شده باشند. در بارداری‌ها، رحم به‌وسیله مایعی به نام آمنیوم (که از جنین محافظت می‌کند) پرشده است. مایع آمنیوم می‌تواند تبدیل به آمبولی (لخته) شود، به شش‌های مادر رسیده و سبب آمبولی ریوی از نوع آمنیومی شود.
- آمبولی هوایی: غواصی که با دستگاه مخصوص دم‌زنی به‌سرعت به سطح آب می‌آید می‌تواند آمبولی هوایی تولید کند، یعنی تولید حباب‌هایی در خون که می‌تواند جریان خون شریانی را مسدود نمایند.
- آمبولی چربی: چنانچه ذرات چربی یا مغز استخوان به جریان خون راه یابند می‌توانند عروق خونی را مسدود کنند، درست همان‌طور که لخته خون یا حباب هوا پتانسیل چنین کاری را دارد.
علل
اکثر آمبولی‌ها در افرادی اتفاق می‌افتد که به دلایلی ریسک تشکیل لخته خونی در آن‌ها بالاست (مثلاً به دلیل استعمال دخانیات و بیماری قلبی). از دیگر عوامل خطرساز برای انواع دیگر آمبولی شامل فشارخون بالا، آرترواسکلروسیز (تشکیل پلاک چربی در عروق خونی) و کلسترول بالا.
دلیل اولیه اغلب آمبولی‌های ریوی تشکیل لخته در وریدهای عمقی می‌باشد (DVT). به وضعیتی اطلاق می‌شود که در وریدهای پاها لخته تشکیل می‌شود. اغلب عوامل طبیعی خون لخته‌های کوچک را از بین می‌برند و هیچ اثری از مسدود شدگی پدید نمی‌آید. بعضی لخته‌ها خیلی بزرگ‌تر از آن‌اند که پراکنده شده و از بین بروند و با توجه به سایز خود می‌توانند عروق خونی اصلی در ریه‌ها و یا مغز را مسدود کنند.
عواملی که سرعت جریان خون را در پاها کم می‌کنند می‌توانند لخته سازی را افزایش دهند. آمبولی از نوع DVT یا ریوی بعد از نشستن‌های بی‌حرکت در پروازهای طولانی یا گچ‌گرفتگی‌های پای بستری در تخت برای مدت طولانی بدون حرکت دادن پا می‌تواند پدید آید. از دیگر عواملی که با DVT یا آمبولی ریوی مرتبط می‌باشد، سرطان، جراحی قبلی، شکستی در ران یا لگن و یا شرایط ژنتیکی خاص که سلول‌های خونی را تحت تأثیر قرار داده و احتمال تشکیل لخته خونی را افزایش می‌دهد.
عوامل و عوارض
عوامل آمبولی ریوی می‌تواند ملایم یا شدید باشد. برخی افراد دارای تعداد آمبولی کوچک تنها با تکنیک مخصوص اشعه X می‌توانند شناسایی شوند. گرچه انسداد جدی می‌تواند منجر به‌سختی تنفسی شدید یا مرگ شود.
علائم آمبولی ریوی سریعاً ظاهرشده و شامل:
- کوتاهی نفس، نفس کشیدن‌های سریع، خس‌خس کردن هنگام تنفس
- آب دهان و خلط خونی
- سرفه
- سرگیجه، گیجی، غش
- درد شدید در قفسه سینه یا کمردرد
تشخیص
چندین آزمایش برای تشخیص آمبولی ریوی وجود دارد. علاوه بر روش اشعه X، روش تست V/Q (ventilation perfusion) نیز می‌تواند انجام شود تا تشخیص دهیم که آیا جریان خون در مسیر ریه مسدود شده یا خیر. آزمایش‌های دیگر شامل اسکن CT یا آنژیوگرافی ریوی می‌باشند. برای لخته وریدهای عمقی بدن مطالعات داپلر بر روی پاها، ونوگرام، حجم‌سنجی از طریق مقاومت ایجادشده در برابر جریان (IPG) در وریدها می‌تواند در شناسایی لخته خونی صورت گیرد. در سکته‌ها، اسکن‌های مغزی، آنژیوگرافی یا آزمایش امواج فراصوت داپلر می‌تواند در جهت شناسایی شریان‌های مسدود به‌وسیله لخته خونی استفاده شود.
درمان و پیشگیری
درمان برای ترمبولیزم (آمبولی لخته خونی) شامل ضد انعقاد یا حل‌کننده لخته خون می‌باشد. ضد انعقادها مانند هپارین یا وارفارین، داروهای اصلی در درمان آمبولی ریوی می‌باشند. ضد انعقادها از انعقاد بیشتر خون پیشگیری می‌کنند. حل‌کننده‌های لخته مانند آلتپلاز و استرپتوکیناز به بدن در پخش شدن و حل شدن لخته اولیه کمک می‌کنند.
مؤثرترین راه برای پیشگیری از آمبولی ریوی پیشگیری از تشکیل لخته در ورید عمقی (DVT) یا پیشگیری از به حرکت درآمدن این لخته تشکیل‌شده در رگ‌های خونی می‌باشد. در صورت وجود انعقاد در وریدهای عمقی (DVT) احتمالاً ضد انعقاد تجویز خواهد شد. همچنین ضد انعقادها می‌توانند در جهت پیشگیری از به وجود آمدن این وضعیت داده شوند. ونیز می‌توانند در جهت ایمنی و حفاظت از وقوع سکته استفاده شوند.
روش‌های کمک‌کننده به پیشگیری از DVT که بدون مصرف هیچ دارویی می‌باشند شامل استفاده از دستگاه‌های کمپرس کننده و همچنین جوراب‌های طبی فشاری (به‌منظور حفاظت و جلوگیری از انباشته شدن خون در پاها) و در صورت بی‌تحرکی در مدت طولانی، حرکات کششی، ماساژ دادن و حرکت دادن ماهیچه‌های پایینی پا به‌طور پی‌درپی می‌تواند مفید باشد. همچنین کاهش زمینه‌های تشکیل لخته مانند ترک سیگار کنترل فشارخون می‌تواند مثمر ثمر واقع شود.
