برخلاف چیزی که به نظر می‌رسد، خواب تنها یک وضعیت از عدم فعالیت و هوشیاری نیست؛ مرحله‌ی مختلف دارد که آن‌را به دو دسته تقسیم می‌کنند. این دو نوع خواب عبارت‌اند از :
- NREM: نوع بسیار آرامش‌بخش که با روند رو به رشدی، عمیق‌تر و عمیق‌تر می‌شود.
- REM: نوعی فعال‌تری از خواب که در آن، سطح فعالیت مغز به اندازه‌ی زمانی است که فرد کاملا هوشیار است.
بدن، هر ۹۰دقیقه یکبار بین این دو نوع از خواب، نوسان می‌کند؛ نوسانی که چرخه‌ی خواب نام دارد.
اما چرا دو نوع مختلف از خواب وجود دارد؟ آیا منطقی‌تر نبود به طور مستقیم به شکل NREM می‌خوابیدیم؟ چرا دوره‌هایی مغز باید در سطح هوشیاری فعالیت کند آن‌هم در حالتی که از بین رفتن خستگی ما زمانی رخ می‌دهد که به خواب عمیق فرو می‌رویم؟
برای پیداکردن پاسخ این سوالات، باید مزایایی که هر یک از این خواب‌ها دارند را بررسی کنیم.
NREM – نوع اول خواب
NREM نوعی از خواب است که بسیاری از افراد عمل خوابیدن را با آن می‌شناسند. امواج مغزی بسیار آهسته می‌شوند تا زمانی که به عمیق‌ترین درجه‌ی خواب برسید. خواب عمیق برای بازیابی انرژی ضروری‌است و ادامه‌ی حیات را ممکن می‌سازد. به وسیله‌ی این خواب:
- زخم‌ها می‌توانند بهبود یابند.
- گلبول‌های سفید جدبد برای محافظت از بدن ساخته می‌شوند.
- عضلات نیروی خود را باز می‌یباند.
- هورمون رشد آزاد می‌شود.
بدون داشتن این خواب، تمامی اعمالی که در بالا ذکر شدند، مختل می‌شوند. به‌علاوه، در حین خواب عمیق، بسیاری از مسیرهای مغزی موجود در کورتکس، کشف می‌شوند که برای فرآیند یادگیری ضروری است.
مقاله‌ی مرتبط: خودخوری مغز پس از محرومیت از خواب مزمن!
REM – نوع دوم خواب
همان‌گونه که ذکر شد، در NREM امواج مغزی بسیار آهسته و عمیق می‌شوند اما در REM، امواج مغزی مشابه حالت بیداری می‌باشند؛ به‌همین خاطر، این نوع خواب را نوع پاردوکسیکال می‌نامند. با وجود این‌که فرد خواب است، اتفاقات زیادی در مغز در حال رخ‌دادن است. حین خواب REM با وجود بسته‌بودن چشم‌ها، پلک‌ها حرکاتی خفیف را از خود بروز می‌دهند.
خواب REM شاید خوابی نباشد که می‌شناسیم، اما فایده‌ی این نوع خواب چیست؟
در حالت بیداری، قسمت اعظمی از اطلاعات وارد شده و سیگنال‌های ورودی به مغز، از محیط نشأت می‌گیرند اما در هنگام خواب REM، این تحریکات از خود مغز تولید می‌شوند. دانشمندان عقیده‌دارند این پروسه‌ی درونی مغز، به حافظه و شکل‌گیری مهارت‌های تازه کمک می‌کند و برای مغز، فرصتی برای پردازش حجم اطلاعات اعظمی که در طول بیداری وارد می‌شند را فراهم می‌کند. به‌علاوه، بسیاری از محققان باور دارند رویادیدن که بخشی از خواب REM می‌باشد نیز به این پروسه‌ی هضم داده‌ها کمک می‌کند.
چرا دو نوع خواب داریم؟
به محض به خواب رفتن، وارد پروسه‌ی خواب NREM می‌شویم و دوره‌ی خواب REM، پس از اتمام یک دوره‌ی NREM شروع می‌شود. زمانی که از خواب NREM محروم می‌شوید، بدنتان سعی می‌کند به هر نحو ممکن این کمبود را جبران کند. باید تجه داشت بدن سعی می‌کند کمبود خواب REM را نیز جبران کند؛ اما میزان تلاش آن به اندازه‌ی میزان تلاش برای جبران فقدان خواب NREM نیست.
در حالی که همه‌ی افراد به خواب NREM نیاز دارند، به نظر می‌رسد پس از دوران کودکی، نیاز چندانی به خواب‌های REM وجود ندارد! برای یک کودک یا چنین که اطلاعات کمتری از محیط نسبت به یک بزرگسال دریافت می‌کند، خواب REM تنها راه محتمل باری دریافت تحریکات مغزی است. به‌علاوه، برخی افراد در حین انجام‌دادن کارهای پژوهشی یا مصرف کردن برخی داروهای آنتی‌دپرسانت، از خواب REM محروم می‌شوند و نتایج حاصل از تحت نظر گرفتن آن‌ها نشان می‌دهد با مشکل سلامتی خاصی مواجه نخواهند شد.
مقاله‌ی مرتبط: آیا خواب کافی دارید؟!
خواب REM دوره‌های خواب عمیق NREM را هر ۹۰ دقیقه یکبار قطع می‌کند؛ علت آن می‌تواند این باشد که این خواب عمیق نمی‌تواند برای مدتی طولانی دوام پیدا کند و زمانی طولانی از عدم فعالیت مغز ممکن است صدماتی برای آن در پی داشته باشد. هم‌چنین، خواب REM ممکن است راهی برای بازیابی هوشیاری بدن، بدون بیدارشدن باشد و به نوعی به حفظ بقا کمک کند؛ زمانی که در خواب بسیار عمیق باشیم، از خطرهای محتمل اطرافمان بی‌خبر خواهیم ماند اما خواب REM کمک می‌کند که سریعاً به حالت هوشیاری بازگردیم.
با همه‌ی این اوصاف، خواب هم‌چنان یکی از پدیده‌های اعجاب‌انگیز بشری است که اطلاعات اندکی از آن در دسترس است. امروزه مشخص شده‌است پروسه‌ی به خواب فرورفتن بسیار پیچیده‌ت چیزی است که محققان زمانی می‌اندیشیدند.
