همه‌ی شما احتمالاً نام داروی معروف دیکلوفناک به گوشتان خورده و چه بسا آن را مصرف هم کرده‌اید اما چه‌قدر با این دارو آشنایی دارید؟ آیا انواع آن را می‌شناسید؟ با عوارض جانبی آن چه‌طور؟ با دکتر مجازی همراه باشید.
دیکلوفناک یک داروی مسکن درد از دسته‌ی NSAID (داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی) است. در آمریکا این دارو هم با تجویز پزشک و هم به صورت آزاد فروخته می‌شود. نام‌های تجاری معمول آن وولتارن (Voltaren)، کاتافلام (Cataflam) و زیپسور (Zipsor) هستند.
دکتر استفان نیبور (Stephen Neabore) پزشک مراقبت‌های اولیه از واشنگتن می‌گوید:
دیکلوفناک دارویی مشابه ایبوپروفن یا موترین است اگرچه به اندازه‌ی آن‌ها آزاد فروخته نمی‌شود. وقتی بحث NSAID ها به میان می‌آید، هیچ‌کدام از آن‌ها بهترین نیستند بلکه کارکرد آن‌ها برای افراد مختلف متفاوت است زیرا افراد حساسیت‌ها و واکنش‌های متفاوتی نسبت به داروی ضددرد و خود درد دارند.
دیکلوفناک اغلب برای درمان درد، حساسیت، اِدم و بی‌حرکتی که از آرتروز، آرتریت روماتوئید یا اسپوندیلیت انکیلوزان (Ankylosing Spondylitis) ایجاد می‌شود، به کار می‌رود. دیکلوفناک‌های با عملکرد کوتاه (کاتافلام و زیپسور) ممکن است برای درمان دردهای قاعدگی یا دردهای دیگری استفاده شوند. ژل یا کرم دیکلوفناک گاهی برای درمان کراتوز اکتینیک (Actinic Keratosis) استفاده می‌شود؛ کراتوز اکتینیک که در آن خشکی پوست رخ می‌دهد، در صورت درمان نشدن ممکن است به سرطانی شدن بخشی از پوست منجر شود. قرص‌های خوراکی دیکلوفناک یا شربت آن ممکن است برای تسکین نقرس تجویز شوند که در نقرس، مفاصل دچار التهاب می‌شوند که بیشتر در کودکان یا بزرگ‌سالان جوان رخ می‌دهد. هم‌چنین این دارو برای تسکین بورسیت (Bursitis) یا التهاب کیسه‌های مفصلی نیز تجویز می‌گردد.
به گفته‌ی کن استرنفلد (Ken Sternfeld) که یک داروساز از نیویورک است، دیکلوفناک‌ها و سایر NSAIDها ابتدا برای تسکین دردهای ناشی از تروما (Trauma) یا صدمات فیزیکی استفاده می‌شدند. علاوه بر این که این آسیب‌ها به خودی خود دردناک هستند، قسمت‌های ملتهب بدن مانند دیسک بین مهره‌ها ممکن است بر نواحی دیگری نیز فشار وارد کرده و درد بیشتری ایجاد کنند.
بررسی‌های اخیر از جمله یکی از آن‌ها که در سال ۲۰۱۲ منتشر شده بود، توصیه کرده بودند که NSAIDها می‌توانند در درمان دردهایی که توسط شکستگی استخوان و یا صدمات دیگر ایجاد می‌شوند مؤثر باشند. پزشکان قبلاً فکر می‌کردند که NSAIDهایی مانند دیکلوفناک به روند ترمیم استخوان‌ها آسیب می‌زنند. این موضوع مهم است زیرا به طور معمول مخدرها و آرام‌بخش‌ها به بیماران دارای دردهای ترومایی داده می‌شود ولی این امر می‌تواند منجر به اعتیاد شود. دکتر استرنفلد می‌گوید:
دلیل علاقه‌ی من به دیکلوفناک این است که عملکرد آن در تسکین درد به صورت غیرمخدر است.
اشکال دارویی متفاوت دیکلوفناک
دیکلوفناک برای مصارف خوراکی به فرم‌های زیر موجود است:
- کپسول
- پودر محلول
- کپسول پرشده با مایع
- قرص‌های خوراکی
- قرص‌های مؤثر در روده (دارای پوششی هستند که در معده آن‌ها را بی‌اثر کرده ولی در روده تأثیر می‌گذارند)
- قرص‌های با انتشار آهسته (قرص‌های محتوای آن‌ها به آرامی و در طول زمان در بدن آزاد می‌شود)
برای مصارف موضعی نیز حالت‌های زیر موجود است:
- ژل یا کرم
- محلول
- پچ‌های با آزادسازی آهسته
در هر حالتی که این دارو را مصرف کنید، دکتر نیبور و استرنفلد تأکید دارند توصیه‌های مربوط به دوز دارو را رعایت نمایید. دکتر نیبور می‌گوید:
بر اساس نسخه‌ای که به شما داده‌اند دارو را مصرف کنید و اگر تأثیری نداشت به پزشک خود اطلاع دهید.
پزشک می‌تواند نوع NSAID مصرفی شما یا دوز آن را تغییر دهد. پزشکان معمولاً با تجویز دوزهای پایین دارو شروع می‌کنند تا عوارض جانبی کمی داشته باشد. این نوع درمان به خصوص برای افراد سالمند معمول است؛ نیبور در ادامه می‌افزاید:
اگر شخصی پیر باشد، ما نمی‌خواهیم که در همان ابتدا داروی زیادی برایشان تجویز کنیم زیرا ممکن است به دوز بالای دارو واکنش نشان دهند و بی‌هوش شوند.
شیاف دیکلوفناک
آن دسته از بیمارانی که بنا به هر دلیلی قادر به استفاده از انواع خوراکی دیکلوفناک نیستند، می‌توانند بنا بر صلاح‌دید پزشک معالج از شیاف دیکلوفناک استفاده کنند. استفاده از شیاف دیکلوفناک برای بزرگ‌سالان معمولاً روزی ۲ تا ۳ بار توصیه می‌شود که بیشینه مقدار ۱۵۰ میلی‌گرم از دارو را به بدن می‌رساند. در صورت تجویز برای سالمندان، عوارض گوارشی دارو باید در چهار هفته مصرف شیاف دیکلوفناک به دقت بررسی شود.
- درمان آرتریت مزمن جوانان در کودکان ۱ تا ۱۲ سال: معمولا ۲ تا ۳ میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن تجویز می‌شود. دوز مجموع به دو یا سه دوز کوچک‌تر تقسیم شده و در طول روز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- درمان درد ناشی از عمل جراحی در کودکان بالاتر از ۶ سال: ۱ تا ۲ میلی‌گرم دارو به ازای کیلوگرم وزن بدن تجویز شده و به دو یا سه دوز کوچک‌تر تقسیم می‌شود. شیاف دیکلوفناک برای درمان درد عمل جراحی نباید بیشتر از ۴ روز استفاده شود.
عوارض جانبی دیکلوفناک
مشکلات معده از شناخته‌شده‌ترین عوارض مصرف NSAIDها هستند ولی عوارض زیاد دیگری هم وجود دارند. در لیست زیر تعدادی از عوارض مصرف خوراکی این دارو آورده شده است:
- اسهال
- یبوست
- نفخ
- سردرد
- صدای زنگ در گوش
عوارضی که در پایین به آن‌ها اشاره می‌شود، شدیدتر هستند و در صورت مواجهه حتما باید با پزشک در میان گذاشته شود:
- کاهش اشتها
- خارش
- درد در قسمت راست و فوقانی معده
- زرد شدن پوست یا چشم
- علایم شبه آنفولانزا
- تب
- تاول
- جوش
- کهیر
- تورم چشم‌ها، صورت، زبان، گلو، لب‌ها، بازوها، دست‌ها، مچ پا و نواحی تحتانی ساق پا
به گفته‌ی دکتر استرنفلد، احتمال این که با استفاده از ژل یا کرم دیکلوفناک به این عوارض جانبی دچار شوید، پایین است؛ وی در این مورد می‌گوید:
اگر آن را به صورت خوراکی مصرف کنید، وارد جریان خون شما می‌شود و در هرجا که بتواند کار خودش را انجام خواهد داد در حالی که در استفاده موضعی یا مصرف ضد التهابی هدفمند، می‌توانید آن را دقیقاً روی نقطه‌ای که درد دارد استفاده کنید.
با این وجود، عوارض جانبی در اثر استفاده‌ی موضعی دیکلوفناک می‌تواند به وجود بیاید؛ در لیست زیر تعدادی از عوارض مصرف موضعی دیکلوفناک را مشاهده می‌فرمایید که کم‌اهمیت تلقی می‌شوند ولی بهتر است در صورت ادامه به پزشک مراجعه شود:
- خشکی، قرمزی، خارش، تورم، درد، سفتی، سوزش، پوسته پوسته شدن و بی‌حسی در محل استفاده
- آکنه
- شکم‌درد
- یبوست
- نفخ
- سرگیجه
- بی‌حسی، سوختگی یا مورمور شدن در دست، پا، بازو و ساق پا
عوارضی که در زیر آورده شده‌اند جدی‌تر بوده و در صورت تجربه کردن باید به سرعت با پزشک مشاوره شود:
- کهیر
- خارش
- مشکل در تنفس یا بلع
- افزایش وزن بی‌دلیل
- با خس‌خس نفس کشیدن
- بدتر شدن آسم
- حالت تهوع
- خستگی بیش از حد
- خونریزی یا کبودی غیرعادی کمبود انرژی
- رنگ‌پریدگی پوست
دیکلوفناک سدیم و دیکلوفناک پتاسیم
دو فرم اصلی این دارو عبارتند از: دیکلوفناک سدیم و دیکلوفناک پتاسیم؛
بدن دیکلوفناک سدیم را با سرعت کمتری جذب می‌کند که در زمانی که نیاز به کاهش التهاب توسط بیمار است، به کار می‌آید. نام تجاری دیکلوفناک سدیم وولتارن (Voltaren) است. این فرم از دارو به حالت‌های ژل، قرص‌های با انتشار استاندارد و آهسته و شیاف موجود است.
بدن انسان دیکلوفناک پتاسیم را سریع‌تر جذب می‌کند و هنگامی که نیاز به تسکین سریع درد وجود دارد، این ویژگی به کار می‌آید. فرم‌های مختلف دیکلوفناک پتاسیم در دوزهای پایین‌تر به صورت آزاد به فروش می‌رسند. نام‌های تجاری دیکلوفناک پتاسیم، کاتافلام (Cataflam) و زیپسور (Zipsor) هستند.
مصرف موضعی وولتارن
این ژل توسط سازمان دارو و غذای آمریکا (FDA) برای درمان درد آرتروز در مفاصل به صورت استعمال موضعی تأیید شده است؛ بخش‌هایی مانند زانو، دست، مچ دست، آرنج و پا. استفاده آن بر روی لگن، ستون فقرات و شانه‌ها هنوز تأیید نشده است.
به دلیل ریسک پایین‌تر استعمال موضعی نسبت به مصرف خوراکی، شاید مردم ترغیب شوند که از این ژل برای تسکین درد در هر نقطه‌ای از بدنشان استفاده کنند ولی دکتر استرنفلد با این موضوع مخالف است؛ وی می‌گوید بهتر است ژل بر روی همان قسمتی که پزشک توصیه کرده استفاده شود.
- این ژل به همراه یک کارت دوز از جنس پلی‌پروفیلن شفاف به مشتری ارائه می‌شود. در هربار استعمال باید از این کارت نیز استفاده کرد و ژل روی ناحیه‌ی ذوزنقه‌مانند کارت مالیده شود و بعد روی قسمت مورد نظر بدن استعمال گردد. دوز معمول برای هر زانو، مچ دست و دست حدود ۲ گرم و برای هر زانو، مچ پا و پا حدود ۴ گرم است. این ژل به طور معمول روزانه ۴ بار باید استعمال شود و میزان مصرف‌شده برای تمام مفاصل نباید از ۳۲ گرم تجاوز کند. هم‌چنین افراد پس از مصرف ژل بهتر است دست‌های خود را بشویند و تا یک ساعت پس از آن دوش نگیرند.
مصرف خوراکی وولتارن
وولتارن در صورت مصرف خوراکی بهتر است با آب مصرف شود و هم‌چنین می‌تواند با شیر و غذا نیز مورد استفاده قرار گیرد و بیمارانی که سابقه‌ی درد معده را دارند بهتر است آن را با یک داروی ضد اسید مصرف کنند. هرچند مصرف آن با چیز دیگری غیر از آب می‌تواند سرعت جذب آن را پایین بیاورد و تسکین درد را به تأخیر بیاندازد. این نیز مهم است که بیماران هنگام مصرف دراز نکشند و قرص‌ها را در دهان خرد نکرده و نجوند چرا که عوارض جانبی دارو را افزایش می‌دهد.
مصرف خوراکی وولتارن می‌تواند به دو صورت باشد: مصرف به هنگام نیاز و مصرف منظم که مورد دوم در بین بیماران مبتلا به آرتروز شایع است. اگر در هنگام نیاز مصرف شود، بیماران باید از کم‌ترین دوز مؤثر در کم‌ترین زمان استفاده کنند تا عوارض جانبی آن به حداقل برسد و اگر به صورت منظم برای آرتروز مصرف کنند، ممکن است تا دو هفته اثرات آن را به طور کامل مشاهده نکنند.
مصرف تفریحی دیکلوفناک
مصرف مقادیر بالای دیکلوفناک و سایر NSAIDها ممکن نیست و به نظر می‌رسد سوء مصرف آن‌ها عوارض جانبی شدیدی داشته باشد.
منابع:
