کیست تخمدان نوعی کیسه پر از مایع در داخل یا سطح تخمدان می‌باشد. هر زن دو تخمدان -هر یک به اندازه و شکل یک بادام- در هر سمت رحم داشته که طی سال‌های باروری به صورت چرخه‌های ماهیانه، تخمک رشد یافته در درون خود را آزاد می‌کنند.
بیشتر زنان در زمانی از زندگی کیست تخمدان دارند. اغلب این کیست‌ها با ناراحتی چندانی همراه نبوده و آسیب خاصی ایجاد نمی‌کنند. اکثریت آن‌ها طی چندین ماه بدون درمان از بین می‌روند؛ اگرچه کیست‌های تخمدان -به خصوص کیست‌هایی که می‌ترکند- می‌توانند علائم جدی نیز داشته باشند. به منظور حفظ سلامت خود بهتر است معاینه لگنی منظم داشته و علائمی را که می‌توانند بیانگر مشکلات جدی باشند، بشناسید.
دستگاه تناسلی سالم زنان
نشانه ها
بیشتر کیست‌ها نشانه‌ای نداشته و خودبخود از بین می‌روند؛ اگرچه یک کیست تخمدانی بزرگ می‌تواند نشانه‌های زیر را به همراه داشته باشد:
- درد در ناحیه لگن (دردی مبهم یا تیز در قسمت پایین شکم در سمت کیست)
- احساس سنگینی یا پر بودن شکم
- نفخ
زمان مراجعه به پزشک
در موارد زیر بایستی به پزشک مراجعه کرد:
- درد شدید و ناگهانی در ناحیه شکم یا لگن
- همراهی درد با تب یا استفراغ
در صورت داشتن هر یک از نشانه‌های مذکور یا نشانه‌های شوک از قبیل پوست سرد و مرطوب، گیج شدن و سردرگمی، تنفس سریع و ضعف، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
دلایل
اغلب کیست‌های تخمدان در نتیجه‌ی چرخه قاعدگی ایجاد شده و کیست‌های عملکردی نامیده می‌شوند. سایر انواع کیست‌ها شیوع کمتری دارند.
کیست‌های عملکردی
در شرایط عادی هر ماه ساختاری کیست‌مانند تحت عنوان فولیکول در تخمدان‌ها رشد می‌کند. فولیکول‌ها هورمون‌های استروژن و پروژسترون تولید کرده و به هنگام تخمک‌گذاری، تخمک آزاد می‌کنند. در صورتی که یک فولیکول عادی ماهانه همچنان به رشد خود ادامه دهد، به عنوان کیست عملکردی شناخته می‌شود. دو نوع کیست عملکردی وجود دارد:
کیست فولیکولی تخمدان
- کیست فولیکولی: تقریبا در اواسط چرخه قاعدگی، تخمک از فولیکول حامل خود آزاد شده و وارد مسیر خود در لوله رحم می‌شود. درصورتی که فولیکول نترکیده و تخمک درون آن آزاد نشود، کیست فولیکولی ایجاد می‌گردد.
کیست جسم زرد تخمدان
- کیست جسم زرد: با آزاد شدن تخمک، فولیکول حامل شروع به تولید استروژن و پروژسترون به منظور آماده‌سازی برای لقاح می‌کند. در این شرایط فولیکول، جسم زرد نامیده می‌شود. گاهی مایع در داخل فولیکول تجمع یافته و باعث می‌شود جسم زرد به کیست تغییر یابد.
کیست‌های عملکردی معمولا آسیب‌زا نبوده و به ندرت درد ایجاد می‌کنند؛ همچنین این نوع کیست‌ها طی دو یا سه چرخه قاعدگی خودبخود از بین می‌روند.
سایر کیست‌ها
سایر انواع کیست شامل موارد زیر بوده که به عملکرد عادی چرخه قاعدگی مرتبط نیستند:
- کیست‌های درموئید: این نوع کیست‌ها تراتوما نیز نامیده شده و می‌توانند شامل بافت همچون مو، پوست یا دندان باشند؛ چرا که این کیست‌ها منشا جنینی دارند. کیست‌های درموئید به ندرت سرطانی هستند.
- کیست‌آدنوما: این کیست‌ها در سطح تخمدان ایجاد شده و ممکن است پر از ماده موکوزی یا آبکی باشند.
- اندومتریوما: این نوع کیست در نتیجه رشد سلول‌های اندومتر رحم در خارج از موقعیت خودشان (اندومتریوز) ایجاد می‌شود؛ در پی این امر، سلول‌های خارج‌شده بر سطح تخمدان تحمع یافته و بافتی توده‌مانند تشکیل می‌دهند.
کیست‌های درموئید و کیست آدنوماها می‌توانند بزرگ بوده و باعث خروج تخمدان از موقعیت عادی خود شوند. این امر احتمال پیچ‌خوردگی دردناک تخمدان را افزایش می‌دهد. پیچ‌خوردگی تخمدان ممکن است مانع رسیدن جریان خون به تخمدان یا کاهش آن شود.
عوامل خطر
خطر بروز کیست تخمدان با عوامل زیر افزایش می‌یابد:
- مشکلات هورمونی: این مشکلات اعم از مصرف داروی باروری کلومیفن (کلومید) بوده که به منظور تخمک‌گذاری مصرف می‌شود.
- حاملگی: گاهی کیست در نتیجه توقف تخمک‌گذاری طی بارداری ایجاد می‌شود.
- اندومتریوز: این شرایط باعث رشد سلول‌های اندومتر در خارج از رحم می‌گردد. این سلول‌ها می‌توانند بر سطح تخمدان تجمع یافته و بافتی توده‌مانند تشکیل دهند.
- عفونت لگنی شدید: در صورتی که عفونت لگنی به تخمدان سرایت کند، می‌تواند منجر به ایجاد کیست گردد.
- سابقه قبلی کیست تخمدان: در صورت وجود سابقه قبلی، بروز مجدد محتمل است.
عوارض
در برخی زنان، انواع کم‌شیوع کیست‌ها بروز کرده که پزشک طی معاینه لگنی متوجه آن می‌شود. آن دسته از توده‌های تخمدانی کیستیک که پس از یائسگی ایجاد می‌شوند، ممکن است سرطانی و بدخیم باشند؛ از این رو، انجام معاینات لگنی منظم از اهمیت بالایی برخوردار است. عوارض کم‌شیوع مرتبط با کیست تخمدان شامل موارد زیر است:
- پیچ‌خوردگی تخمدان: بزرگ‌شدگی بیش از حد کیست می‌تواند منجر به حرکت تخمدان شده و احتمال بروز پیچ‌خوردگی دردناک تخمدان را افزایش دهد. نشانه‌های این عارضه شامل درد ناگهانی ناحیه لگن، حالت تهوع و استفراغ می‌باشد. پیچ‌خوردگی تخمدان می‌تواند مانع رسیدن جریان خون به تخمدان شده یا میزان آن را کاهش دهد.
- ترکیدگی کیست: در صورت ترکیدگی کیست، بروز درد شدید و خون‌ریزی داخلی محتمل است. با بزرگ شدن کیست، احتمال ترکیدن آن نیز افزایش می‌یابد. فعالیت‌های سنگینی مانند مقاربت واژینال نیز که لگن را تحت تاثیر قرار می‌دهند، خطر ترکیدگی کیست را افزایش می‌دهند.
تشخیص
کیست تخمدان طی معاینه لگنی می‌تواند تشخیص داده شود. بر اساس اندازه و این که کیست جامد، پر از مایع یا مخلوطی از هردو باشد، پزشک آزمایش‌های جهت تشخیص نوع کیست و لزوم یا عدم لزوم درمان پیشنهاد می‌کند. از آزمایش‌های ممکن در این باره موارد زیر را می‌توان نام برد:
- آزمایش حاملگی: جواب مثبت آزمایش حاملگی می‌تواند بر وجود کیست جسم زرد تخمدان، دلالت داشته باشد.
- سونوگرافی لگن: در این روش، وسیله‌ای چوب‌مانند تحت عنوان ترانسدیوسر امواج پرفرکانس صوتی فرستاده و بازتاب آن‌ها را به منظور ایجاد تصویر ویدئویی از رحم و تخمدان دریافت می‌کند. پزشک برای تایید وجود کیست، تصویر را به دقت بررسی می‌کند. علاوه بر این، پزشک با این روش به موقعیت کیست و جامد، مایع یا مختلط بودن آن نیز پی می‌برد.
- لاپاروسکوپی: در این روش، پزشک می‌تواند با استفاده از لاپاروسکوپ -وسیله‌ای نازک و دارای چراغ که از طریق ایجاد برشی کوچک به داخل شکم وارد می‌شود- تخمدان‌ها را مشاهده کرده و کیست تخمدان را بردارد. این فرایند نوعی جراحی محسوب شده و به بیهوشی نیاز دارد.
- آزمایش خون CA 125: در این آزمایش، سطح خونی پروتئینی تحت عنوان آنتی‌ژن سرطان ۱۲۵ (CA 125) اندازه‌گیری می‌شود. سطح این پروتئین در زنان مبتلا به سرطان تخمدان معمولا افزایش می‌یابد. در صورتی که بخشی از کیست جامد بوده و فرد در خطر بالای سرطان تخمدان قرار داشته باشد، پزشک انجام این آزمایش را توصیه می‌کند. افزایش سطح CA 125 در شرایط غیرسرطانی مانند اندومتریوز، فیبروئید رحمی و بیماری عفونی لگن نیز امکان‌پذیر است.
درمان
درمان کیست تخمدان به سن بیمار، نوع کیست، اندازه کیست و نشانه‌های آن بستگی دارد. موارد زیر از جمله درمان‌های پیشنهادی پزشکان می‌باشند:
- مراقبت هوشیارانه: در بیشتر موارد، بیمار می‌تواند تحت نظر قرار گرفته تا برطرف شدن یا نشدن کیست طی چند ماه آینده بررسی گردد. این گزینه در صورت عدم وجود علائم و تایید ساده، کوچک و پر از مایع بودن کیست توسط سونوگرافی، معمول‌ترین پیشنهاد درمانی کیست تخمدان بدون در نظر گرفتن سن فرد می‌باشد. در این شرایط، پزشک احتمالا انجام سونوگرافی‌های لگنی در فواصل زمانی منظم را به منظور بررسی تغییرات اندازه کیست پیشنهاد می‌کند.
- دارودرمانی: در این روش، پزشک به منظور جلوگیری از بروز دوباره کیست تخمدان، داروهای ضدبارداری هورمونی تجویز می‌کند؛ اگرچه این داروها، اندازه کیست موجود را کاهش نمی‌دهند.
- جراحی: در ارتباط با کیست‌های بزرگ، غیرعملکردی، در حال رشد، دردزا و کیست‌هایی که طی دو یا سه چرخه قاعدگی از بین نمی‌روند، پزشک انجام جراحی را پیشنهاد می‌کند. برخی کیست‌ها بدون برداشت تخمدان، قابل برداشت هستند؛ اما در برخی موارد، پزشک برداشت کامل تخمدان درگیر را توصیه کرده و تخمدان مقابل دست‌نخورده باقی می‌ماند. در صورت سرطانی بودن توده کیستیک، بیمار به متخصص سرطان‌های زنان ارجاع داده می‌شود. در این شرایط ممکن است برداشت کامل رحم، تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی (هیسترکتومی کامل) و احتمالا شیمی‌درمانی یا رادیوتراپی موردنیاز باشد. در صورت ایجاد کیست تخمدان پس از یائسگی نیز محتمل‌ترین گزینه، جراحی است.
پیشگیری
هیچ راهی برای پیشگیری از کیست تخمدان وجود ندارد؛ با این حال، انجام معاینات لگنی منظم می‌تواند این اطمینان را حاصل کند که در صورت بروز تغییرات در تخمدان، بلافاصله این تغییرات تشخیص داده می‌شوند. نسبت به تغییرات چرخه‌های ماهیانه خود و نشانه‌های قاعدگی غیرمعمول به‌خصوص نشانه‌های مزمن، آگاه بوده و موارد نگران‌کننده را با پزشک مطرح کنید.
کامنت نمونه