نگاه کلی
بیماری گریوز یک ناهنجاری سیستم ایمنی است که سبب تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئید (هایپرتیروئیدیسم) می‌شود. گرچه تعدادی از بیماری‌های می‌توانند سبب هایپرتیروئیدیسم شوند، اما بیماری گریوز یکی از عوامل شایع می‌باشد.
هورمون‌های تیروئید عملکرد بسیاری از دستگاه‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به همین دلیل علائم و نشانه‌های مرتبط با بیماری گریوز می‌توانند گسترده باشند و حال کلی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
اهداف اولیه درمان، جلوگیری از تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی و کاهش شدت علائم می‌باشند.
علائم
علائم و نشانه‌های شایع بیماری گریوز عبارتنداز:
- اضطراب و تحریک پذیری
- لرزش خفیف دست‌ها و انگشتان
- حساسیت به گرما و افزایش تعرق و مرطوب شدن پوست
- کاهش وزن علیرغم عادت غذایی نرمال
- بزرگ شدن غده تیروئید(گواتر)
- تغییر چرخه‌های قاعدگی
- اختلالات نعوذ یا کاهش میل جنسی
- حرکات مکرر روده
- بیرون زدن چشم‌ها از حدقه(افتالموپاتی گریوز)
- خستگی
- پوست قرمز و ضخیم که معمولاً روی ساق یا پا(درموپاتی)
- ضربان قلب سریع یا نامنظم(تپش قلب)
افتالموپاتی گریوز
حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به این بیماری، علائم و نشانه‌های یک بیماری به نام افتالموپاتی گریوز را نشان می‌دهد. در افتالموپاتی گریوز، التهاب و دیگر واکنش‌های سیستم ایمنی، عضلات و دیگر بافت‌های اطراف چشم را درگیر می‌کنند.
علائم و نشانه‌های حاصل از بیماری عبارتنداز:
- بیرون زدگی چشم از حدقه (اگزوفتالمی)
- احساس وجود مواد شن مانند در چشم
- فشار یا درد چشم
- باد کردن یا تو رفتگی پلک‌ها
- حساسیت به نور
- دوبینی
- از دست دادن بینایی
درموپاتی گریوز
یکی از تظاهرات غیرشایع بیماری گریوز، درموپاتی گریوز نام دارد. در این بیماری پوست سرخ و ضخیم می‌شود، به خصوص روی ساق یا پا.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
بیماری گریوز علائم و نشانه‌های مشترک زیادی با دیگر بیماری دارد. اگر فرد دچار هرگونه علائم در رابطه با این بیماری شود باید به پزشک مراجعه کند تا تشخیص دقیقی صورت گیرد.
اگر فرد دچار علائم قلبی مانند ضربات قلب نامنظم و تند و نیز بینایی وی کاهش یابد، باید فوراً به مراکز درمانی مراجعه کند.
دلایل
بیماری گریوز در اثر اشکال در عملکرد سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود. با این حال علت دقیق وقوع این پدیده هنوز نامشخص است.
پاسخ طبیعی سیستم ایمنی به اهداف خاص مانند ویروس، باکتری‌ها و مواد خارجی، تولید آنتی‌بادی می‌باشد.در بیماری گریوز-به دلایلی که به خوبی شناخته نشده‌اند-بدن شروع به تولید آنتی‌بادی علیه یک نوع از سلول‌های تیروئید می‌کند.
به طور طبیعی، عملکرد تیروئید توسط هورمونی تنظیم می‌گردد که از یک غده کوچک در قاعده مغز(غده هیپوفیز)ترشح می‌شود. آنتی‌بادی مرتبط با بیماری گریوز – آنتی‌بادی گیرنده تیروتروپین (TRAb) – همانند هورمون تنظیم کننده هیپوفیز عمل می‌کند. در نتیجه این آنتی‌بادی، تنظیم عادی تیروئید را به هم می‌زند و سبب تولید بیش از حد هورمون تیروئید(هایپرتیروئیدیسم) می‌شود.
علت افتالموپاتی گریوز
این بیماری ناشی از تجمع کربوهیدرات‌های خاص در عضلات و بافت‌های پشت چشم می‌باشد-که دلیل آن نیز نامشخص است. به نظر می‌رسد همان آنتی‌بادی‌هایی که می‌توانند سبب اختلال عملکرد تیروئید شوند ممکن است به بافت‌های اطراف چشم نیز متضل شوند.
افتالموپاتی گریوز اغلب در همزمان با هایپرتیروئیدیسم یا چندین ماه پس از آن ایجاد می‌شود. اما علائم و نشانه‌های افتالموپاتی می‌توانند سال‌ها پیش یا حتی پس از شروع هایپرتیروئیدیسم ظهور یابند. افتالموپاتی حتی بودن وجود هایپرتیروئیدیسم نیز ممکن است رخ دهد.
عوامل خطرزا
گرچه همه‌ی افراد می‌توانند به گریوز مبتلا شوند، اما تعدادی از عوامل خطر ابتلا را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتنداز:
سابقه خانوادگی: به دلیل اینکه سابقه خانوادگی به عنوان یک عامل خطرزای شناخته‌شده در نظر گرفته می‌شود، احتمالاً ژن یا ژن‌هایی می‌توانند افراد را مستعد ابتلا به این بیماری کنند.
جنسیت: زنان بیشت راز مردان در معرض ابتلا به گریوز قرار دارند.
سن: بیماری گریوز معمولاً در افراد زیر ۴۰ سال ایجاد می‌شود.
بیماری‌های خودایمنی دیگر: افرادی که به دیگر بیماری‌های خودایمنی مانند دیابت نوع ۱ یا آرتریت روماتوئید مبتلا هستند نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
استرس روحی یا فیزیکی: وقایع استرس‌زای زندگی یا بیماری‌ها می‌توانند عاملی برای شروع بیماری گریوز باشند.
حاملگی: حاملگی یا زایمان اخیر نیز ممکن است خطر ابتلا را افزایش دهند، به خصوص در زنانی که از نظر ژنتیکی نیز مستعد می‌باشند.
استعمال دخانیات: مصرف سیگار، که سیستم ایمنی را تحت تأثیر قرار می‌دهد، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. همچنین افراد سیگاری که مبتلا به بیماری گریوز هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به افتالموپاتی گریوز نیز قرار دارند.
عوارض
عوارض بیماری گریوز می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
مشکلات حاملگی: عوارض احتمالی بیماری گریوز در طول حاملگی شامل سقط، زایمان زودرس، اختلال عملکرد تیروئید جنین، رشد ضعیف جنین، نارسایی قلبی مادرزادی و پره اکلامپسی. پره اکلامپسی یک عارضه مربوط به مادر است که سبب افزایش فشارخون و دیگر علائم خطرناک می‌شود.
اختلالات قلبی: این بیماری ارگر درمان نشود می‌تواند منجر به اختلالات ضربان قلب، تغییرات ساختاری و عملکردی عضلات قلبی و ناتوانی قلب در پمپ خون شود (نارسایی احتقانی قلب).
طوفان تیروئیدی: یکی از عوارض نادر اما مرگبار بیماری گریوز، طوفان تیروئیدی می‌باشد. نام دیگر این اختلال هایپرتیروئیدیسم تسریع شده یا بحران تیروئیدی می‌باشد. این بیماری زمانی که هایپرتیروئیدیسم درمان نشده یا درمان به خوبی انجام نگرفته باشد، محتمل‌تر می‌باشد.
شکنندگی استخوان‌ها: هایپرتیروئیدیسم درمان نشده می‌تواند منجر به ضعف و شکنندگی عضلات (پوکی استخوان) شود. استحکام استخوان‌ها به میزان کافی کلسیم و دیگر مواد معدنی بستگی دارد. مقادیر بالای هورمون تیروئید سبب کاهش توانایی بدن در ذخیره کلسیم در استخوان‌ها می‌شود.
تشخیص
تشخیص بیماری گریوز با شیوه‌های زیر انجام می‌گیرد:
معاینه: پزشک چشم‌های فرد را از نظر بیرون زدگی و نیز بزرگ‌شدگی غده تیروئید وی را بررسی می‌کند. به دلیل اینکه بیماری گریوز متابولیسم را افزایش می‌دهد، پزشک ضربان قلب و فشارخون را اندازه می‌گیرد. وی علائم لرزش را نیز بررسی خواهد کرد.
نمونه خون: پزشک آزمایش خون را بررسی سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) و هورمون تیروئید تجویز خواهد کرد. افراد مبتلا به گریوز معمولاً سطح TSH پایین و سطح تیروئید بالایی دارند.
یک آزمایش دیگر، سطوح آنتی‌بادی ایجاد کننده بیماری گریوز را اندازه می‌گیرد. این آزمایش معمولاً برای تشخیص ضروری نمی‌باشد، اما نتیجه منفی می‌تواند ناشی از علل دیگر ابتلا به هایپرتیروئیدیسم باشد.
جذب ید رادیواکتیو: بدن برای ساخت هورمون تیروئید به ید نیاز دارد. با خوراندن مقدار اندکی ید رادیواکتیو به فرد و سپس اندازه‌گیری آن در غده تیروئید توسط اسکنری مخصوص، پزشک می‌تواند میزان جذب ید توسط غده تیروئید را تعیین کند. با تعیین مقدار جذب شده ید توسط غده تیروئید می‌توان بیماری گریوز یا هر بیماری دیگر مرتبط با هایپرتیروئیدیسم را تشخیص داد. این تست ممکن است با اسکن ید رادیواکتیو ترکیب شود تا تصویری از الگوی جذب را ارائه دهد.
سونوگرافی: سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی با فرکانس بالا، تصویری از اعضای داخلی بدن ارائه می‌دهد. سونوگرافی می‌تواند بزرگ‌شدگی غده تیروئید را نشان دهد. این شیوه به خصوص در افرادی که نمی‌توانند از ید رادیواکتیو استفاده کنند (مانند زنان حامله) مفید واقع شود.
روش‌های عکس برداری: اگر تشخیص گریوز با استفاده از ارزیابی بالینی امکان پذیر نباشد، پزشک روش‌های عکس برداری مانند CT اسکن و MRI را تجویز خواهد کرد.
درمان
اهداف درمانی بیماری گریوز، محدود کردن تولید هورمون تیروئید و مسدود کردن اثرات آن بر روی بدن می‌باشد. برخی از درمان‌ها عبارتنداز:
درمان با ید رادیواکتیو
در این شیوه درمانی، فرد ید رادیواکتیو را به صورت خوراکی دریافت می‌کند. به دلیل نیاز غده تیروئید به ید براس ساختن هورمون، ید رادیواکتیو به سلول‌های تیروئیدی می‌رود. ویژگی رادیواکتیو این ید، در ظول زمان سلول‌های تیروئیدی را نابود می‌سازد. این عمل سبب تحلیل غده شده و علائم به مرور زمان کاهش می‌یابند. مدت زمان لازم برای مشاهده تأثیر این روش معمولاً چندین هفته تا چندین ماه می‌باشد.
درمان با ید رادیواکتیو ممکن است خطر افتالموپاتی گریوز را افزایش دهد. این عارضه جانبی خفیف و موقت می‌باشد. اما اگر فرد مشکلات چشمی متوسط تا شدیدی داشته باشد، این شیوه درمانی توصیه نمی‌شود.
عوارض جانبی دیگر درمان با ید رادیواکتیو ممکن است شامل: حساس‌شدن گردن و افزایش موقتی هورمون‌های تیورئید باشد. این درمان در زنان حامله یا شیرده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.
به دلیل اینکه این شیوه، عملکرد تیروئید را متوقف می‌سازد، فرد بعدها نیاز به مصرف دارو برای تأمین هورمون‌های تیروئید خواهد داشت.
داروهای ضد تیروئید
داروهای ضد تیروئید، جذب ید توسط غده تیروئید برای تولید هورمون را مختل می‌سازد. این داروها عبارتنداز پروپیل تیواوراسیل و متیمازول.
به دلیل عوارض کبدی پروپیل تیواوراسیل، متیمازول خط اول درمان می‌باشد.
اگر این دو دارو به تنهایی مصرف شوند، ممکن است هایپرتیروئیدیسم بعدها عود کند. با این حال، مصرف بیش از یک سال دارو می‌تواند نتایج طولانی مدت بهتری داشته باشد. داروهای ضد تیروئید ممکن است قبل یا بعد از درمان با ید رادیواکتیو به عنوان مکمل مصرف شوند.
عوارض جانبی این داروها عبارتنداز جوش، درد مفاصل، نارسایی کبدی و کاهش عملکرد گلبول‌های سفید خون. متیمازول برای درمان زنان حامله در سه ماهه اول به دلیل خطرات احتمالی برای جنین، تجویز نمی‌گردد. بنابراین، پروپیل تیواوراسیل داروی ارجح در سه ماهه اول بارداری می‌باشد. پس از سه ماهه او، مصرف متیمازول ادامه می‌یابد.
مسدود کننده‌های گیرنده‌های بتا (بتا بلاکرها)
این داروها از تولید هورمون‌های تیروئیدی جلوگیری نمی‌کنند، بلکه اثرات این هورمون‌ها بر روی بدن را خنثی می‌سازند. این داروها ضربان نامنظم قلب، لرزش، اضطراب، عدم تحمل گرما، عرق، اسهال و ضعف عضلانی را سریعاً رفع می‌کنند.
بتا بلاکرها عبارتنداز:
- پروپرانولول
- آتنولول
- متوپرولول
- نادولول
داروهای بتا بلاکر برای افرادی که آسم دارند تجویز نمی‌شود، زیرا می‌توانند سبب ایجاد حملات آسمی شوند. این داروها همچنین می‌توانند کنترل دیابت را با مشکل مواجه سازند.
جراحی
یکی از گزینه‌های درمانی بیماری گریوز، جراحی برای برداشت تیروئید یا بخشی از آن (تیروئیدکتومی) می‌باشد. پس از جراحی، برای تأمین نیاز بدن به مقادیر طبیعی هورمون تیروئید، نیاز به مکمل خواهد داشت.
خطرات تیروئدکتومی عبارتند از:
- آسیب عصب کنترل کننده حنجره (عصب ریکارنت لارنژیال)، که می‌تواند سبب خشونت موقت یا دائمی صدا و حتی از دست دادن صدا شود.
- آسیب غدد پاراتیروئید
- خونریزی بیش از حد
پس ار عمل جراحی، پزشک هورمون لووتیروکسن را تجویز خواهد تا جایگزین هورمونی باشد که از تیروئید ترشح می‌شد. فرد باید این دارو را مادام‌العمر مصرف کند.
درمان افتالموپاتی گریوز
افتالموپاتی گریوز خفیف را می‌توان با مصرف اشک مصنوعی در روز و ژل‌های روان‌کننده در شب، کنترل کرد.
اگر علائم شدید باشند، پزشک ممکن است موارد زیر را تجویز نماید:
داروهای کورتیکواستروئیدی: مصرف داروهای کورتیکواستروئید مانند پردنیزون، می‌تواند التهاب پشت کره چشم را کاهش دهد. عوارض جانبی عبارتنداز: احتباس مایع، اضافه وزن، افزایش سطح گلوکز خون، افزایش فشار خودن و تغییرات خلق و خوی.
منشور: فرد ممکن است به دلیل بیماری گریوز یا عارضه جانبی ناشی از جراحی گریوز، دچار دوبینی شود. استفاده از منشور در عینک می‌تواند دوبینی را تصحیح کند، گرچه این روش برای همه کارساز نیست.
جراحی برای رفع فشار در حدقه چشم: در این جراحی، پزشک استخوان بین حدقه چشم و سینوس‌ها را برمی‌دارد. در این حالت چشم می‌تواند به مکان اصلی خود بازگردد.
این درمان معمولاً هنگامی انجام می‌گیرد که فشار روی عصب بینایی، ممکن است سبب نابینایی فرد شود. دوبینی از عوارض این روش می‌باشد.
رادیوپاتی اوربیتال: رادیوپاتی اوربیتال زمانی یک روش درمانی شایع برای درمان افتالموپاتی گریوز محسوب می‌شد، اما فواید این روش واضح و روشن نیستند. در این شیوه، پرتوهای ایکس هدفمند برای نابودی بافت‌های پشت چشم در طی چندین روز به کار گرفته می‌شوند. این درمان زمانی توصیه می‌شود که بینایی فرد پیوسته در حال کاهش باشد و داروهای کورتیکواستروئیدی نیز موثر واقع نشوند.
افتالموپاتی گریوز همیشه با درمان بیماری گریوز بهبود نمی‌یابد. حتی علائم آن ممکن است برای ۳ تا ۶ ماه بدتر شوند. پس از آن، علائم افتالموپاتی معمولاً برای یک سال به ثبات می‌یابند و سپس اغلب خود به خود شورع به بهبودی می‌کنند.
