سیاره کوتوله (۱): با پنج مورد از اعضای کوچک‌تر منظومۀ شمسی آشنا شوید!

پنج مورد سیاره کوتوله در منظومه شمسی به رسمیت شناخته شده‌، که عبارتند از: سرس (Ceres)، پلوتو (Pluto)، هائومیا (Haumea)، ماکی ماکی (Makemake) و اریس (Eris). صرف‌نظر از سرس که در کمربند سیارکی یا سیارک‌ها (Asteroid belt) قرار گرفته، چهار سیاره دیگر در بخش خارجی منظومه شمسی به چشم می‌خورند. به غیر از این پنج مورد، ۶ جرم آسمانی دیگر نیز در منظومه شمسی وجود دارند که به احتمال بسیار قوی سیاره کوتوله هستند. تخمین زده شده است تعداد این سیارات در منظومه‌مان به ۱۰ هزار برسد. از این تعداد سیاره، فقط دو مورد توسط کاوشگرهای ناسا مورد مطالعه قرار گرفته‌اند؛ سرس و پلوتو، که در سال ۲۰۱۵ به ترتیب میزبان دو کاوشگر ناسا به نام‌های دان (Dawn) و نیو هورایزنز (New Horizons) بودند.

سیاره کوتوله چیست؟

سیاره کوتوله از بسیاری جهات مشابه سیاره است، ولی یک تفاوت اساسی بین این دو وجود دارد. بر اساس تعریفی که اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی ارائه داده، سیاره کوتوله نوعی جرم آسمانی است که:

• در مداری به دور خورشید در گردش باشد.
• به قدری جرم داشته باشد که بتواند با ایجاد نیروی گرانش مخصوص به خود در برابر نیروی اجسام صلب (Rigid body) مقاومت کرده و با برقراری تعادل هیدرواستاتیک، شکلی معین به خود بگیرد (که معمولاً گرد است).
• پاکسازی همسایگی در مدار آن دیده نشود. یعنی جرم آسمانی غالب در مدار خود نباشد.
• قمر (ماهواره) محسوب نشود.

اصلی‌ترین تفاوت در این است که یک سیاره، سایر اجرام آسمانی موجود در مدار خود را از مسیر پاکسازی می‌کند، ولی این خصوصیت در سیاره کوتوله دیده نمی‌شود.

پلوتو بزرگ‌ترین سیاره کوتوله در منظومه شمسی است. چهار سیاره دیگر به ترتیب بزرگی عبارتند از: اریس، ماکی ماکی، هائومیا و در نهایت سرس.

مقالۀ مرتبط: حقایقی شگفت‌انگیز از سیارک‌ها

فاصلۀ این سیارات از خورشید نیز به قرار زیر است:

• سرس – ۲/۷۷ ^{واحد نجومی}
• پلوتو – ۳۹/۲۶ ^{واحد نجومی}
• هائومیا – ۴۳/۱۳ ^{واحد نجومی}
• ماکی ماکی – ۴۵/۷۹ ^{واحد نجومی}
• اریس – ۶۸/۰۱ ^{واحد نجومی}

نکته: هر واحد نجومی یا Astronomical Unit‌ دقیقاً برابر با ۱۴۹٬۵۹۷٬۸۷۰٬۷۰۰ متر است.

در قسمت‌های بعدی با هر یک از این ۵ عضو کوچک، بیشتر آشنا خواهیم شد.