نگاه کلی
بیماری عروق محیطی یک عارصه شایع مربوط به گردش خون است که در آن عروق تنگ شده جریان خون اندام‌ها را کاهش می‌دهند.
اگر فرد دچار این بیماری شود، اندام‌های وی-به خصوص پاها-به اندازه کافی خون برای رفع نیازهای خود دریافت نمی‌کنند. این اتفاق سبب علائمی می‌شود، به خصوص درد پا هنگام راه رفتن یا لنگیدن.
بیماری عروق محیطی همچنین می‌تواند نشانه‌ای از تجمع گسترده چربی در عروق باشد(آترواسکلروز). این بیماری ممکن است جریان خون به مغز و قلب را همانند پاها کاهش دهد.
فرد اغلب می‌تواند بیماری عروق محیطی را با ترک سیگار، ورزش و رژیم غذایی سالم به طور موفقیت آمیز درمان کند.
علائم
با اینکه اغلب افراد مبتلا به این بیماری عروق محیطی علامتی نداشته یا علائم خفیفی دارند، برخی از آنان هنگام راه رفتن دچار درد شده یا می‌لنگند.
علائم لنگی عبارتنداز درد عضلانی در پاها یا دستان که با فعالیت‌هایی مانند راه رفتن شروع می‌شود اما با چند دقیقه استراحت بهبود می‌یابد. محل درد بسته به محل لخته یا تنگی رگ می‌باشد. درد ساق پا شایع‌ترین محل درد است.
شدت لنگی بسیار متفاوت است، از ناراحتی خفیف تا درد طاقت‌فرسا. لنگی شدید می‌تواند راه رفتن یا انجام دیگر فعالیت‌های فیزیک را مختل کند.
علائم بیماری عروق محیطی عبارتنداز:
- کرامپ و گرفتگی دردناک در عضلا لگن، ران یا ساق پس از فعالیت‌هایی خاص مانند پیاده روی یا بالارفتن از پله‌ها
- بی‌حسی یا ضعف در پا
- احساس سردی در پایین پا به خصوص در مقایسه با قسمت دیگر
- زخم‌هایی در انگشتان پا و پا که بهبود نمی‌یابد
- تغییر رنگ پاها
- ریزش و کاهش رشد موهای پا
- کاهش سرعت رشد ناخن انگشتان پا
- براق شدن پوست پا
- نبودن یا ضعیف بودن نبض پا
- مشکلات نعوظ در مردان
اگر این بیماری پیشرفت کند، درد می‌تواند حتی در زمان استراحت یا دراز کشیدن نیز وجود داشته باشد(درد ایسکمیک استراحتی). این درد ممکن است به حدی شدید باشد که فرد را از خواب بیدار کند. آویزان کردن پاها از روی لبه‌ی تخت یا راه رفتن اطراف اتاق می‌تواند درد را به طور موقت تسکین دهد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد دچار درد، بی‌حسی یا دیگر علائم در پا شود، نباید آن را نشانه‌ای طبیعی از پیری محسوب کرد. در این هنگام باید به پزشک مراجعه کند.
حتی اگر فرد علائم بیماری عروق محیطی را نداشته باشد، افراد با مشخصات زیر در نیاز دارند تا غربالگری شوند:
- بالای ۷۰ سال
- افراد بالای ۵۰ سال با سابقه دیابت و استعمال دخانیات
- افراد کمتر از ۵۰ سال که دیابت داشته و دیگر عوامل خطرزای بیماری عروق محیطی مانند چاقی یا فشار خون بالا را دارند
دلایل
بیماری عروق محیطی اغلب ناشی از آترواسکلروز است. در آترواسکلروز، تجمعات چربی(پلاک)در دیواره عروق جمع شده و جریان خون را کاهش می‌دهند.
اگر چه تمرکز بحث آترواسکلروز قلب می‌باشد، اما این بیماری می‌تواند عروق سراسر بدن را تحت تأثیر قرار دهد. اگر در عروق خون رساننده به اندام رخ دهد، سبب بیماری عروق محیطی می‌گردد.
به احتمال کمتر این بیماری می‌تواند ناشی از التهاب عروق محیطی، آسیب به اندام‌ها، شکل نامعمول رباط‌ها یا عضلات و یا قرار گیری در معرض اشعه
عوامل خطرزا
عواملی که خطر ابتلا به بیماری عروق محیطی را افزایش می‌دهند عبارتنداز:
- استعمال دخانیات
- دیابت
- چاقی(BMI بالاتر از ۳۰)
- فشارخون بالا
- کلسترول خون بالا
- افزایش سن فرد، به خصوص پس از ۵۰ سالگی
- سابقه خانوادگی بیماری عروق محیطی، بیماری قلبی یا سکته قلبی
- مقادیر بالای هموسیستئین، ترکیب پروتئینی که ساخت و حفظ بافت‌ها کمک می‌کند
افراد سیگاری و افراد دیابتی بالاترین خطر ابتلا را برای این بیماری دارند.
عوارض
اگر بیماری فرد ناشی از تجمع پلاک در عروق(آترواسکلروز) باشد، وی در معرض خطر ابتلا به موارد زیر نیز می‌باشد.
ایسکمی وخیم اندام: شروع این بیماری با زخم‌های باز ناشی از جراحت یا عفونت پا می‌باشد که بهبود نمی‌یابند. ایسکمی وخیم اندام زمانی رخ می‌دهد که چنین عفونت‌هایی پیشرفت کرده و سبب مرگ بافت‌ها شوند(گانگرن). گاهی برای درمان این بیماری باید اندام درگیر قطع شود.
سکته و حمله قلبی: آترواسکروزی که علائم و نشانه‌های بیماری عروق محیطی را ایجاد می‌کند، تنها به پاها محدود نمی‌شود. این تجمعات چربی می‌توانند در عروق قلب و مغز نیز انباشته شوند.
تشخیص
برخی از تست‌هایی که پزشک برای تشخیص بیماری عروق محیطی به آنها اکتفا می‌کنند، عبارتنداز:
معاینه: پزشک می‌تواند علائم این بیماری را در طول معاینه پیدا کند، مانند نبود یا ضعیف بودن نبض زیر ناحیه تنگ شده رگ، صدای بروئی روی عروق که با گوشی پزشکی شنیده می‌شود، شواهدی از ترمیم ضعیف زخم‌ها در ناحیه‌ای که جریان خون آن محدود است و کاهش فشار خون در اندام درگیر.
شاخص مچ پا-مچ دست(ABI): این مورد تستی شایع برای بیماری عروق محیطی است. این تست فشارخون مچ پا را با فشارخون مچ دست مقایسه می‌کند.
برای اندازه گیری فشارخون پزشک از یک کاف فشارسنج عادی برای اندازه گیری جریان خون از یک دستگاه مخصوص فراصوت استفاده می‌کند.
فرد ممکن است روی تردمیل راه رفته و اندازه‌گیری‌ها قبل و بلافاصله پس از آن انجام گیرند تا شدت تنگی عروق تنگ شده را هنگام راه رفتن تعیین کنند.
سونوگرافی: تکنیک‌های ویژه تصویربرداری با فراصوت مانند سونوگرافی داپلر می‌توانند به پزشک در اندازه‌گیری جریان خون و تشخیص تنگی و انسداد عروق خونی کمک کنند.
آنژیوگرافی: با تزریق ماده حاجب به عروق خونی، این تست به پزشک کمک می‌کند تا جریان خون را در عروق مشاهده کند. وی همچنین می‌تواند جریان ماده حاجب را با روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، MRI یا سی تی آنژیوگرافی مشاهده کند.
آنژیوگرافی با کاتتر روشی تهاجمی‌تر می‌باشد که شامل هدایت لوله‌ای نازک است که از دست یا کشاله ران وارد عروق می‌شود. با این روش امکان تشخیص و درمان همزمان وجود دارد. می‌توان عروق انسداد یافته یا تنگ شده را تشخیص داده و آنها را باز کرده یا گشاد کرد.
آزمایش خون: آزمایش نمونه‌ی خون فرد می‌تواند برای اندازه‌گیری کلسترول و تری گلیسیرید خون و بررسی دیابت به کار رود.
درمان
درمان بیماری عروق محیطی دو هدف اصلی دارد:
- کنترل علائم بیماری، مانند درد پا که فرد بتواند به فعالیت‌های فیزیکی خود ادامه دهد.
- جلوگیری از پیشرفت آترواسکلروز در سراسر بدن برای کاهش خطر سکته و حمله قلبی.
فرد می‌تواند با تغییر شیوه زندگی خود به این اهداف درمانی دست یابد. اگر فرد سیگاری باشد، ترک آن مهم‌ترین چیز برای فرد است تا خطر عوارض را کاهش دهد.
اگر تغییر شیوه زندگی کافی نباشد، فرد به مداخلات پزشکی نیاز خواهد داشت. پزشک داروهایی برای کاهش فشار و کلسترول خون و کنترل درد و دیگر علائم تجویز خواهد کرد.
دارو درمانی
داروهای کاهنده کلسترول: فرد برای کاهش خطر سکته و حمله قلبی دارویی به نام استاتین را دریافت می‌کند.
هدف از تجویز این دارو کاهش LDL(کلسترول بد)خون به کمتر از ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر می‌باشد. اگر فرد عوامل خطرزای اضافی حمله قلبی مانند دیابت یا استعمال دخانیات را داشته باشد باید کلسترول را بیشتر کاهش دهد.
داروهای فشارخون بالا: همچنین اگر فرد مبتلا بع فشارخون باشد، پزشک داروهایی برای کاهش آن نیز تجویز خواهد کرد.
هدف از این درمان کاهش فشارخون سیستولیک فرد به کمتر از ۱۴۰ میلی متر جیوه و کاهش فشارخون دیاستولیک به کمتر از ۹۰ میلی متر جیوه می‌باشد. اگر فرد مبتلا به دیابت نیز باشد، هدف ۱۳۰ روی ۸۰ خواهد بود.
داروهای کنترل قندخون: اگر فرد مبتلا به فشارخون نیز باشد، کنترل سطح قندخون بیشتر اهمیت دارد. فرد باید با پزشک خود در مورد اقدامات لازم برای کنترل دیابت مشورت کند.
داروهای جلوگیری کننده از تشکیل لخته خونی: به دلیل اینکه بیماری عروق محیطی مربوط به کاهش جریان خون به اندام می‌باشد، افزایش جریان خون به آن ناحیه اهمیت دارد.
پزشک برای این کار آسپرین یا داروهای دیگر مانند کلوپیدروگل را به صورت روزانه تجویز می‌کند.
داروهای تسکین دهنده علائم: داروی سیلوستازول از از طریق گشاد کردن عروق جریان خون به اندام‌ها را افزایش می‌دهد.
این دارو به خصوص به درمان علائمی همچون لنگی و درد پا کمک می‌کند. عوارض جانبی شایع این دارو عبارتنداز سر درد و اسهال.
یک داروی جایگزین برای سیلوستازول پنتوکسی فیلین می‌باشد. گرچه عوارض جانبی این دارو نادر است اما اثر گذاری آن نیز کمتر می‌باشد.
آنژیوپلاستی و جراحی
در برخی موارد، آنژیوپلاستی یا جراحی ممکن است برای درمان بیماری عروق محیطی که لنگی ایجاد می‌کند ضروری باشد:
آنژیوپلاستی: در این روش، لوله‌ای نازک از طریق یک رگ به رگ درگیر فرستاده می‌شود. در آنجا، بالون کوچکی که در نوک کاتتر وجود دارد متسع شده و رگ را باز کرده و انسداد را برطرف می‌کند.
همچینی پزشک ممکن است یک چارچوب شبکه مانند را در داخل رگ قرار دهد تا آن را باز نگه دارد.
جراحی بای پس: پزشک با استفاده از عروق دیگر نواحی بدن یا عروق مصنوعی، پیوندی در محل گرفتگی ایجاد کند. این تکنیک اجازه می‌دهد تا خون در اطراف رگ مسدود یا تنگ شده به جریان بیافتد.
درمان ترومبولیتیک(حل کننده لخته): اگر فرد لخته خونی داشته باشد که رگ را مسدود کرده، پزشک می‌تواند یک داروی حل کننده لخته را به رگ در محل لخته تزریق کرده و آن را از بین ببرد.
برنامه تمرینی تحت نظارت
علاوه بر درمان دارویی یا جراحی، پزشک می‌تواند یک برنامه تمرینی تحت نظارت را تجویز کند تا فاصله‌ای که فرد می‌تواند بدون درد راه برود را افزایش دهد.
پیشگیری
بهترین راه برای پیشگیری از لنگی داشتن شیوه زندگی سالم می‌باشد. این موارد شامل:
- ترک سیگار در صورت سیگاری بودن
- کنترل قند خون در صورت ابتلا به دیابت
- ورزش منظم
- کاهش کلسترول و فشارخون در صورت امکان
- خوردن غذاهای با چربی اشباع پایین
- حفظ وزن متناسب
