پلاسما فرز چیست ؟ پلاسما فرز یک روش پزشکی است که برای خارج کردن قسمتی از پلاسما از خون طراحی شده است. در طی تبادل پلاسما، قبل از بازگرداندن خون به بدن، پلاسمای ناسالم با پلاسمای سالم جایگزین شده یا پلاسما تصفیه می‌شود. در حین پلاسمافرزیس خون توسط دستگاهی خارج شده و به ترکیبات سازنده خود جدا می‌شود. پلاسما فرز همچنین می‌تواند به فرآیندی اطلاق شود که پلاسما برای اهدا، از بدن برای خارج می‌شود.
پلاسما چیست ؟
رگ‌های خونی حاوی پلاسما هستند. پلاسما مایعی است که از سلول‌های خونی، پلاکت‌ها و مواد مغذی اساسی تشکیل شده است.
پلاسما فرز چیست ؟
فرز (Pheresis یا apheresis)، به هر نوع فرآیندی که خون را خارج کرده، فیلتر کرده و عناصر آن را حفظ کرده، و سپس خون را به بدن باز می‌گرداند، گفته می‌شود. پلاکت‌ها، گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید یا پلاسما ممکن است در حین این فرآیند ممکن است از هم جدا شوند.
این روش با استفاده از دستگاهی انجام می‌شود که بر روی مقادیر کمی از خون به طور همزمان، فرآیند لازم را انجام می‌دهد. دو روش برای جدا کردن اجزای خون وجود دارد:
- سانتریفیوژ. در این فرآیند خون با سرعت بالایی به گردش درآورده شده و با توجه به چگالی هر بخش تقسیم می‌شود.
- تصفیه خون. این روش شامل عبور دادن خون از یک فیلتر برای جدا کردن اجرای پلاسما است.
در طی تعویض پلاسما، دستگاه پلاسمای ناسالم را خارج کرده و آن را با پلاسمای اهدا کننده سالم جایگزین می‌کند. پلاسما ناسالم همچنین می‌تواند با نرمال سالین، آلبومین یا ترکیبی از هر دو جایگزین شود.
کاربرد پلاسما فرز
تعویض پلاسما می‌تواند به درمان طیف وسیعی از مشکلات پزشکی کمک کند، از جمله:
- عوارض مغزی و سیستم عصبی: مانند سندرم گیلین باره حاد.
- اختلالات خونی: مانند پورپورا ترومبوسیتوپنی ترومبوتیک؛ یک اختلال نادر که باعث لخته شدن خون می‌شود.
- برخی از مشکلات کلیوی: مانند سندرم گود پاسچر؛ بیماری‌ای که باعث حمله آنتی بادی‌ها به کلیه‌ها و ریه‌ها می‌شود.
- سندرم هایپروسکوزیتی: از جمله میلوما. این عارضه باعث غلیظ شدن خون می‌شود که می‌تواند منجر به آسیب اندام یا سکته مغزی شود.
فواید پلاسما فرزیس
در ادامه به بررسی فواید پلاسما فرزیس می‌پردازیم. تعویض پلاسما با از بین بردن مواد مضر از خون می‌تواند به کاهش علائم عوارضی که در بالا اشاره شد، کمک کند.
اگر فرد بیماری خود ایمنی داشته باشد، پلاسمافرز ممکن است بدن فرد را از تولید آنتی بادی‌های مضر باز دارد.
این روش معمولاً یکی از عناصر یک برنامه درمانی است که ممکن است شامل شیمی درمانی نیز باشد. گاهی ممکن است پلاسما فرز مکرر ضروری باشد.
نحوه آمادگی برای پلاسما فرز چیست ؟
فرد می‌تواند قبل و حتی در حین پلاسمافرز همانند حالت عادی بخورد و بیاشامد. پوشیدن لباس‌های گشاد می‌تواند به راحتی خود فرد کمک کند. بهتر است قبل از شروع روند پلاسما فرزیس فرد استحمام کند.
ابتدا فرد برای تعیین موارد زیر مورد ارزیابی قرار می‌گیرد:
- فشار خون
- نبض
- درجه حرارت
- میزان اکسیژن
نتایج به دست آمده می‌تواند به پزشک در تنظیم دستگاه و نظارت بر هرگونه تغییرات و تحولاتی که در طول پلاسمافرز رخ می‌دهد، کمک کننده باشد.
نحوه انجام پلاسمافرز چیست ؟
پلاسما فرز تحت نظارت یک متخصص در حوزه پزشکی، و معمولاً در بیمارستان و گاهی اوقات در یک کلینیک خصوصی مجهز انجام می‌شود.
بی حسی موضعی ناحیه آسیب دیده را بی حس می‌کند و به همین دلیل این فرآیند نباید باعث درد شود.
سپس پزشک لوله‌ی کوچکی رابه داخل رگی در بازو یا کشاله ران وارد می‌کند. این لوله خون را به دستگاه جمع کننده منتقل کرده، پردازش‌های لازم را روی آن انجام داده و آن را به بدن باز می‌گرداند.
کدت زمان لازم برای تعویض پلاسما بین ۲ تا ۴ ساعت است. یک شخص باید تا حد ممکن ساکن بماند تا خون بتواند به راحتی و آرامی در رگ‌های فرد جاری شود. در حین انجام پلاسمافرز بیمار می‌تواند با تماشای تلویزیون یا خواندن کتاب حواس خود را پرت کند.
یک متخصص در حوزه پزشکی در طول فرآیند حضور خواهد داشت تا بروز هر گونه عوارض پلاسما فرز را تحت نظر داشته باشد.
پس از اتمام تعویض پلاسما دستگاه را خاموش کرده و آزمایشات خونی جدید انجام خواهد شد.
خطرات و عوارض پلاسما فرز
ممکن است بیمار نسبت به پلاسمای اهدا شده واکنش آلرژیک نشان دهد، اما تجویز چندین دارو می‌تواند خطر بروز واکنش آلرژیک را کاهش دهد. پزشک ممکن است این داروها را پیش از عمل توصیه نماید.
در طی اهدای پلاسما ، پلاسما از نظر وجود باکتری یا بیماری‌های دیگر بررسی می‌شود. خطر ابتلا به بیماری از طریق فرآیند اهدای پلاسما بسیار پایین است.
تعویض پلاسما می‌تواند تعادل مایعات بدن را برای مدت کوتاهی تغییر دهد. در طی پلاسمافرز یا بعد از انجام آن، ممکن است فرد احساس تنگی نفس و یا سرد بودن دست و پاها را داشته باشد. در این صورت، متخصص ممکن است روند کار را متوقف کند تا به فرد فرصت لازم برای بهبودی داده شود.
از سایر عوارض تعویض پلاسما همچنین می‌توان به کاهش موقتی فشار خون و در موارد نادر شوک اشاره کرد.
پلاسمافرز می‌تواند ایمنی بدن را کاهش دهد. این کاهش در ایمنی معمولاً موقتی است. اما ممکن است برای مدتی فرد اهدا کننده نسبت به بیمار‌ی‌ها آسیب پذیر باشد. شستن مرتب دست‌ها و اجتناب از قرار گرفتن در اطراف هر کسی که بیمار است، در این مدت ضروریست.
بهبودی بعد از پلاسما فرز چیست ؟
بهبودی بعد از پلاسما فرزمعمولاً سریع انجام می‌شود و بعید است که بیمار مجبور شود که یک شبانه را در بیمارستان سپری کند. اما ممکن است فرد احساس خستگی کند. استراحت کافی و اجتناب از رانندگی یا ورزش ضروریست.
اگر شخصی پس از ترك بیمارستان از احساس ناخوشایندی یا خون ریزی شکایت داشته باشد، باید با پزشك تماس بگیرد.
