در پزشکی این دیدگاه وجود دارد که هر دارویی می‌تواند مضر باشد و در واقع عوارض جانبی، هزینه‌ای است که برای درمان می‌پردازیم! هرگز قادر به حذف عوارض جانبی نخواهیم بود؛ زیرا بخشی از عملکرد طبیعی و فارماکولوژیکی تمامی داروها است. داروهای گیاهی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. در این مقاله قصد داریم با خطرات داروهای گیاهی بیشتر آشنا شویم.
واکنش‌های جانبی داروها از لحاظ فارماکولوژیکی قابل پیش بینی و وابسته به دوز هستند؛ بنابراین با کاهش دوز، می‌توانیم آن‌ها را کاهش دهیم. ولی هرگز قابل حذف نیستند! بنابراین این جمله که “داروها موثر و بی خطر هستند”، بسیار نسبی است.
دیدگاهی قدیمی در مورد داروهای گیاهی
یک دیدگاه سنتی وجود دارد که هر آن چه “طبیعی” است، قطعا خوب است و داروهای گیاهی بر خلاف داروهای معمولی، کاملا بی ضرر هستند!
استفاده از داروهای گیاهی توسط میلیون‌ها نفر از زمان پیش از تاریخ، جنبه‌ای است که مورد تأکید و توجه گیاه شناسان قرار گرفته است.
نکته‌ی دیگر که به تقویت این دیدگاه سنتی کمک می‌کند، این است که داروهای گیاهی به جای ایجاد مانع در روند درمان، پاسخ‌های درمانی را بهبود می‌بخشند؛ زیرا اصولا گیاهان ساختمان شیمیایی پیچیده‌ای دارند.
هم‌چنین استنباط می‌شود که داروهای گیاهی عاری از هرگونه عوارض جانبی هستند؛ این نتیجه گیری احتمالا به این دلیل است که داروهای گیاهی به اندازه‌ی داروهای معمولی اثربخشی ندارند!
به دلیل عدم وجود اطلاعات جامع در مورد واکنش‌های جانبی و سمیت گیاهان، دادن پاسخ‌های رضایت بخش به این گونه اختلافات کار آسانی نیست.
خطرات داروهای گیاهی
بسیاری از داروهای گیاهی که امروزه به طور گسترده در دسترس هستند، از لحاظ اثرات نامناسب در مطالعات بالینی به درستی ارزیابی نشده‌اند. مطمئننا شواهد قابل توجهی برای خطرات داروهای گیاهی وجود دارد.
مساله‌ی بی خطر بودن داروهای گیاهی پیچیده است؛ زیرا:
- منابع مواد گیاهی بسیار متنوع است.
- مواد موثره و اجزای سمی گیاه، در اثر عوامل مختلفی از جمله آب و هوا، کیفیت خاک، فاکتورهای ژنتیکی و مواجهه با مواد شیمیایی تغییر می‌کند.
- مشکلاتی از قبیل آلودگی با فلزات سنگین و میکروارگانیسم‌ها و یا تقلب در فرآورده‌ی گیاهی ممکن است در حین مراحل آماده سازی، نگهداری و حمل و نقل ایجاد شود؛ زیرا کنترل کیفی برای داروهای گیاهی از زیرساخت‌های لازم برخوردار نیست.
- بسیاری از داروهای گیاهی رایج، مخلوطی از چند داروی گیاهی هستند و در برخی موارد، خودسرانه مصرف می‌شوند.
سایر خطراتی که منجر به سمیت داروهای گیاهی می‌شوند، عبارت اند از:
- حضور مواد سمی در گیاهان دارویی (مثل آپیول، آزارون، استراگول، سافرول، پیرولیزیدین آلکالوئیدها، لکتین‌ها، گلیکوزیدهای سیانوژنیک، سزکوئی ترپن لاکتون‌ها و …)
- استفاده از داروهای گیاهی در کنار داروهای معمولی
- خوددرمانی (مصرف خودسرانه‌ی داروهای گیاهی)
- شناسایی نادرست گیاهان دارویی برای تهیه دارو
- شرایط نامناسب آماده سازی و نگهداری
- حضور آلاینده‌ها در گیاهان دارویی (مثل میکروارگانیسم‌ها، فلزات سنگین، سموم میکروبی، آفت کش‌ها، مواد رادیواکتیو، مواد دارویی صناعی یا حیوانی و …)
- تقلب و جعل داروهای گیاهی
- برچسب گذاری نامناسب فرآورده‌ی نهایی
هم‌چنین نکته حائز اهمیت این است که برخی از گیاهان در دسترس برای درمان بیماری‌ها، ممکن است با داروهای تجویز شده تداخل داشته باشند و اثرات ناخوشایندی ایجاد کنند.
جمع بندی
پر واضح است که مطالعات بیشتری باید در مورد جنبه‌های مختلف گیاه درمانی صورت گیرد و می‌توان گفت تجدید حیات استفاده از داروهای گیاهی، با چالش‌های زیر مواجه است:
- شناسایی صحیح اجزای داروهای گیاهی
- استاندارد سازی فرآورده‌های گیاهی با توجه به روش‌های از قبل تعیین شده
- جلوگیری از سوء استفاده و مصرف هم‌زمان داروهای گیاهی با سایر داروها
داروهای گیاهی مانند هر داروی دیگری، شمشیر دولبه هستند؛ به این معنا که هم پزشکان و هم بیماران باید قبل از مصرف هر گونه داروی گیاهی، خطر و فایده دارو را ارزیابی کنند.
