چربی خون یکی از بیماری‌های متابولیک پیچیده است که میلیون‌ها فرد را در سراسر جهان درگیر می‌کند. در این مقاله ابتدا کمی با علل این بیماری و درمان‌های رایج آن آشنا خواهیم شد. سپس به رویکرد گیاه درمانی این بیماری می‌پردازیم و به سوالاتی از جمله کنگر فرنگی چیست و مکانیزم آن برای کاهش چربی خون چگونه است، پاسخ می‌دهیم.
ابتدا کمی با بیماری چربی خون آشنا شویم.
علل بیماری چربی خون چیست؟
علت بیماری‌های متابولیک، مثل چربی خون، دیابت و چاقی، ممکن است ناشناخته باشد. تصور بر این است که این گونه بیماری‌ها، علت ژنتیکی دارند؛ زیرا معمولا در بین اعضای یک خانواده ایجاد می‌شوند. سایر عواملی که در ایجاد این بیماری‌ها دخیل اند عبارت اند از:
- سن
- رژیم غذایی
- فعالیت فیزیکی
- سوابق قومی و نژادی
- عوامل محیطی و روانشناختی
- اختلالات هورمونی
چربی خون و به طور کلی بیماری‌های متابولیک، باعث افزایش خطر مرگ زودرس می‌شوند و ریسک ابتلا به بیماری قلبی، سکته مغزی، فشار خون بالا، بیماری‌های کیسه صفرا و برخی انواع سرطان را افزایش می‌دهند.
بیشتر بیماران مبتلا به این گونه بیماری‌ها، می‌توانند از طریق متعادل کردن رژیم غذایی و افزایش فعالیت فیزیکی، به زندگی عادی خود ادامه دهند و خطر عوارض جدی این بیماری‌ها را به طور چشمگیری کاهش دهند. در برخی موارد نیز مصرف دارو می‌تواند کمک کننده باشد.
در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به نقش چربی‌ها در بدن داشته باشیم.
چربی‌های خوراکی، منبع اصلی تامین انرژی در بدن هستند. چربی‌های خوراکی و چربی‌های اندوژن (آن‌هایی که در خود بدن سنتز می‌شوند) عملکردهای ساختاری متنوعی در بدن دارند؛ از جمله این ساختارها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- غشای سلولی
- صفرا
- هورمون‌های استروئیدی
- مولکول‌های پیام رسان بین سلولی (مثل پروستاگلاندین‌ها، لوکوترین‌ها و فاکتور فعال کننده پلاکتی (PAF))
از آن جایی که لیپیدها نامحلول در آب هستند، در پلاسما به صورت متصل به پروتئین از بافتی به بافتی دیگر منتقل می‌شوند. به ترکیب لیپید و پروتئین، اصطلاحا “لیپوپروتئین” می‌گویند.
انواع بیماری چربی خون چیست؟
بیشتر موادر بیماری‌های چربی خون، ناشی از افزایش مقدار لیپوپروتئین‌های LDL، VLDL یا هر دوی آن‌ها است که به دلیل وراثت و رژیم غذایی بروز می‌یابد. این بیماری‌ها بر اساس علت ایجاد کننده، به دو گروه تقسیم می‌شوند:
- چربی خون اولیه
- چربی خون ثانویه
چربی خون اولیه
چربی خون اولیه می‌تواند به دو گروه تقسیم شود:
- بیماری‌هایی که ناشی از یک نقص ژنی واحد هستند
- بیماری‌هایی که ناشی از ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی هستند (شایع‌تر)
در چربی خون اولیه، این نقص‌ها به طور اختصاصی عبارت اند از:
- نقص درگیرنده‌های LDL (هایپرکلسترولمیای خانوادگی)
- نقص در آنزیم لیپوپروتئین لیپاز (هایپرلیپیدمیا نوع I)
- نقص در پاکسازی اجزای باقی مانده لیپوپروتئین‌ها (هایپرلیپیدمیا نوع III)
چربی خون ثانویه
چربی خون ثانویه، ناشی از مشکلات متابولیکی کلی‌تری مثل دیابت، زیاده روی در نوشیدن الکل، کم کاری تیروئید یا سیروز صفراوی است. برای درمان هایپرلیپیدمیای ناشی از این اختلالات، از مداخلات رژیم غذایی و رژیم‌های خاص دارویی استفاده می‌شود تا علت اولیه و اصلی هایپرلیپیدمیا برطرف شود.
نقش داروهای کاهنده چربی خون چیست؟
نقش داروهایی که برای درمان چربی خون استفاده می‌شوند، عبارت اند از:
- کاهش تولید لیپوپروتئین توسط بافت‌ها
- افزایش کاتابولیسم (تجزیه) لیپوپروتئین در پلاسما
- کاهش سنتز کلسترول
- افزایش دفع کلسترول از بدن
نقش گیاهان دارویی در درمان چربی خون چیست؟
گیاهان دارویی مختلفی برای درمان هایپرکلسترولمیا (افزایش کلسترول خون) کاربرد دارند. از میان آن‌ها، شواهد بالینی برای اثربخشی کنگر فرنگی، گوگولیپید (نوعی صمغ)، سیر، رازیانه و مخمر برنج قرمز امیدوارکننده بوده است. این شواهد در کارآزمایی‌های بالینی نشان داده‌اند که این گیاهان، می‌توانند میزان کل کلسترول موجود در پلاسما را %۳۳-۱۰ کاهش دهند.
در این مقاله به برسی گیاه کنگر فرنگی می‌پردازیم.
کنگر فرنگی چیست ؟
کنگر فرنگی با نام علمی Cynara scolymus، یکی از گیاهان خانواده کاسنی است که از بخش‌های هوایی آن، به عنوان یک منبع غذایی استفاده می‌شود. ولی بخش مورد استفاده‌ی دارویی این گیاه، برگ‌های آن است.
برگ‌های این گیاه در طب سنتی، به عنوان مدر (ادرارآور)، صفراآور و کاهنده‌ی چربی خون استفاده می‌شود.
ترکیبات این گیاه عبارت اند از:
- مشتقات کافئیک اسید
- سینارین
- کلروژنیک اسید
- فلاونوئیدها
- لوتئولین
- آپیژنین
- اسانس
- سزکوئی ترپن لاکتون‌ها (سیناروپیکرین)
مکانیزم کنگر فرنگی چیست ؟
مکانیزم گیاه کنگر فرنگی در مطالعات آزمایشگاهی متعددی مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه نهایی این مطالعات نشان می‌دهد که مکانیزم‌های متعددی منجر به اثر کاهنده چربی خون در این گیاه می‌شود. این مکانیزم‌ها عبارت اند از:
- مهار اکسیداسیون LDL
- مهار ترکیب شدن استات و در نتیجه کاهش بیوسنتز کلسترول
- مهار آنزیم HMG-CoA ردوکتاز (آنزیم کلیدی در بیوسنتز کلسترول)
سینارین به عنوان ترکیب اصلی کنگر فرنگی پیشنهاد شده است؛ ولی مطالعات اخیر، نقش فلاونوئید لوتئولین را نیز در اثر مهاری کنگر فرنگی بر روی بیوسنتز کلسترول نشان داده‌اند.
کابردهای بالینی کنگر فرنگی چیست ؟
مطالعات متعددی بر روی انسان‌ها، نشان دهنده‌ی کاهش کلسترول و تری گلیسیرید خون پس از مصرف عصاره کنگر فرنگی بوده است. ولی اخیرا یک مرور سیستماتیک نشان داده است که فقط یک کارآزمایی بالینی تصادفی و کنترل شده با پلاسبو (دارونما) در این زمینه وجود دارد.
این کارآزمایی بالینی روی ۴۴ فرد با میزان کلسترول ۲۱۰ میلی‌گرم بر دسی لیتر پلاسما یا بالاتر انجام شده که در بردارنده‌ی نتایج مثبتی بوده است.
این نتایج مثبت، در یک کارآزمایی بالینی دیگر که به صورت تصادفی، دو سویه کور و کنترل شده با پلاسبو بود، به تایید رسیده است.
به طور کلی، اثربخشی بالینی کنگر فرنگی برای کاهش کلسترول پلاسما امیدوارکننده است؛ ولی تایید آن به کارآزمایی‌های بالینی بیشتری نیاز دارد.
عوارض جانبی و موارد منع مصرف کنگر فرنگی چیست ؟
مطالعات نشان داده‌اند که کنگر فرنگی، عوارض جانبی خفیف و غیرشایعی دارد.
دو کارآزمایی دقیق، گزارش کرده‌اند که مصرف روزانه ۱.۹ گرم عصاره برگ کنگر فرنگی در مقایسه با پلاسبو، عوارض جانبی جدی به همراه نخواهد داشت.
با این حال، کنگر فرنگی ممکن است باعث واکنش حساسیتی درماتیت پوستی شود؛ زیرا ترکیب سزکوئی ترپن لاکتون سیناروپیکرین، یک مولکول حساسیت زای بالقوه است.
این گیاه می‌تواند حساسیت متقاطع با سایر اعضای خانواده کاسنی (مثل بابونه گاوی، بابونه و همیشه بهار) داشته باشد؛ به این معنی که اگر فردی به یکی از این گیاهان نام برده حساسیت داشته باشد، ممکن است به کنگر فرنگی نیز حساسیت داشته باشد.
در موادر نادر، گزارش شده است که بیماران مبتلا به رینیت آلرژیک و آسم، پس از مصرف خوراکی کنگر فرنگی، دچار حساسیت شده‌اند.
این گیاه برای بیماران مبتلا به سنگ مجاری صفراوی منع مصرف دارد و ممکن است باعث کولیک (قلنج) در این بیماران شود.
دوز و نحوه مصرف کنگر فرنگی چیست ؟
دوز مورد نیاز برای کاهش بالینی کلسترول خون، روزانه ۹-۴ گرم برگ خشک شده کنگر فرنگی است. این دوز می‌تواند به صورت یک عصاره مایع (عصاره‌ای به نسبت ۱:۲ و به میزان ۸-۳ میلی‌لیتر) مورد استفاده قرار گیرد.
دوز معمول مورد استفاده در مطالعات بالینی، ۶۴۰ میلی‌گرم عصاره کنگر فرنگی به میزان ۳ بار در روز است.
