در این مقاله در مورد تومور استرومال دستگاه گوارش ، روش‌های تشخیص و درمان آن صحبت خواهیم کرد.
منظور از تومور استرومال دستگاه گوارش ، بافت نرم سرطانی است که ممکن است در هر بخشی از دستگاه گوارش ایجاد شود؛ ولی بیشتر در معده و روده کوچک ایجاد می‌شود.
تومور GIST در سلول‌های عصبی خاص موجود در دیواره دستگاه گوارش شروع به تشکیل می‌کند. این سلول‌های عصبی، بخشی از سیستم عصبی خودمختار (اتونوم) هستند و باعث کنترل فرآیندهای گوارشی، از جمله حرکت غذا در طول روده‌ها می‌شوند. تغییری خاص در DNA این سلول‌های عصبی، باعث ایجاد تومور GIST می‌شود.
تومور کوچک GIST ممکن است علائمی نداشته باشد و آنقدر آهسته رشد کند که اثرات خاصی را از خود به جای نگذارد. افرادی که مبتلا به تومورهای بزرگ GIST هستند، معمولا دچار استفراغ و مدفوع خونی می‌شوند و باید به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشند.
سایر علائم احتمالی تومور استرومال دستگاه گوارش عبارت است از:
- آنمی (کم خونی)؛ به دلیل خونریزی تومور
- درد شکمی
- احساس وجود توده در شکم
- تهوع
- استفراغ
- بی اشتهایی
- کاهش وزن
- مشکل در بلع
تومور GIST ممکن است در هر سنی ایجاد شود؛ ولی شیوع آن‌ها در سنین ۵۰ تا ۷۰ سالگی بیشتر است و تقریبا هرگز تا قبل از ۴۰ سالگی ایجاد نمی‌شود. در موارد نادر، یک جهش ژنتیکی ارثی باعث ایجاد تومور استرومال دستگاه گوارش می‌شود.
تشخیص تومور استرومال دستگاه گوارش
پزشک پس از پرسش و پاسخ در مورد علائم و سابقه‌ی بیماری‌های دیگر، شما را به دقت از لحاظ وجود تومور در شکم معاینه می‌کند. اگر علائم نشان دهد که شما ممکن است مبتلا به تومور GIST باشید، آزمایش‌هایی برای بررسی محل تومور و میزان و الگوی گسترش آن به سایر اندام‌ها (متاستاز) انجام خواهد شد.
این آزمایش‌ها عبارت اند از:
- سی تی اسکن: در این آزمایش، شما باید مایعی را ببلعید که باعث شفاف‌تر شدن معده و روده کوچک هنگام عکس برداری با اشعه X می‌شود. ممکن است تزریق ماده حاجب نیز صورت گیرد. سپس دستگاه اسکنر، اشعه‌های متعدد X را می‌تاباند و دور شکم حرکت می‌کند. کامپیوتر، تصاویری دقیق و مقطعی را از اندام‌های شکمی فراهم می‌کند که نشان دهنده‌ی موقعیت و اندازه تومور GIST است.
- اندوسکوپی بخش فوقانی دستگاه گوارش: پزشک در این آزمایش، لایه‌ی داخلی مری، معده و بخش ابتدایی روده کوچک را با یک لوله انعظاف پذیر و مجهز به نور (اندوسکوپ) که از دهان بیمار وارد شده است، معاینه می‌کند. این امکان وجود دارد که در طی اندوسکوپی، نمونه‌های کوچکی از بافت‌های غیرطبیعی برداشته شود. بیمار در این آزمایش، داروهای آرام بخش خفیفی را از راه وریدی دریافت می‌کند.
- اولتراسوند اندوسکوپیک (EUS): در این آزمایش نیز از یک اندوسکوپ استفاده می‌شود؛ ولی در نوک این اندوسکوپ، یک کاوشگر اولتراسوند قرار دارد. امواج صوتی حاصل از کاوشگر، اکوهایی تولید می‌کنند که این اکوها، به کاوشگر باز می‌گردد؛ در این حین، یک کامیپوتر این اکوها را به تصویری از ساختارهای درون شکم تبدیل می‌کند که نشان دهنده‌ی محل دقیق تومور است.
اگر تومور به کبد یا آستر شکم متاستاز داده باشد، می‌تواند با این آزمایش شناسایی شود. هم‌چنین EUS باعث کمک به شناسایی عمق تومور موجود در دیواره معده و سایر نقاط دستگاه گوارش می‌شود.
- بیوپسی آسپیراسیون با سوزن کوچک: برای تشخیص قطعی تومور GIST، یک نمونه‌ی کوچک از بافت تومور لازم است. روش مورد پسند برای تهیه نمونه‌ی بیوپسی، EUS همراه با آسپیراسیون با سوزن کوچک است. این فرآیند همانند EUS است؛ با این تفاوت که یک سوزن نازک و سوراخ دار در نوک اندوسکوپ قرار دارد. این سوزن برای خارج کردن مقادیر اندکی از بافت برای تجزیه و تحلیل‌های آزمایشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
گاهی اوقات انجام این آزمایش‌ها امکان پذیر نیست یا حتی نتایج آن غیر قاطع است. بنابراین در این حالت فقط جراحی می‌تواند به تعیین محل تومور GIST کمک کند. پس از خارج کردن تومور، تجزیه و تحلیل بافت صورت می‌گیرد.
- تست‌های آزمایشگاهی بر روی بیوپسی: این آزمایش‌ها، اطلاعاتی در مورد پروتئین‌هایی که سلول‌های توموری تولید می‌کنند، در اختیار پزشک قرار می‌دهد. یکی از این آزمایش‌ها به نام ایمونوهیستوشیمی، پروتئین‌های خاصی را که توسط ژن‌های سلول‌های GIST کنترل می‌شوند، شناسایی می‌کند. شناسایی این پروتئین‌ها به تصمیم گیری در مورد درمان کمک می‌کند.
گاهی اوقات آزمایش‌های ژنتیکی نمونه بیوپسی برای تعیین محل ژن‌های GIST در DNA تومور لازم است.
هم‌چنین سلول‌های تومور GIST زیر میکروسکوپ مورد مشاهده قرار می‌گیرند تا تعداد سلول‌هایی که به طور فعال در حال تقسیم هستند، شناسایی شود. این تعداد تحت عنوان “سرعت میتوز” شناخته می‌شود. هر چقدر سرعت میتوز یک تومور بیشتر باشد، آن تومور تهاجمی‌تر است و به احتمال بیشتری به سایر اندام‌ها گسترش می‌یابد.
درمان تومور استرومال دستگاه گوارش
تومورهای کوچک و بدون علامت GIST، در مواردی خاص، ممکن است با مراقبت برطرف شوند.
ولی به طور کلی رویکردهای درمانی تومور استرومال دستگاه گوارش شامل دو مورد است:
- جراحی
- دارودرمانی هدفمند
جراحی
معمولا تومورهای بزرگ و علامت دار GIST، با جراحی خارج می‌شوند؛ مگر این که خیلی بزرگ باشند یا اندام‌ها و بافت‌های زیادی را برای جراحی درگیر کرده باشند.
هم‌چنین جراحی معمولا در افرادی که وضعیت سلامت عمومی آن‌ها برای جراحی پرخطر است، مثل افرادی که دچار متاستاز GIST شده‌اند، انجام نمی‌شود.
معمولا خارج کردن تومور GIST با جراحی‌های کوچک و غیرتهاجمی نیز امکان پذیر است. در این نوع جراحی، لوله‌ای به نام لاپاراسکوپ و سایر ابزارهای جراحی از طریق برش‌های کوچک شکمی وارد بدن می‌شوند.
دارودرمانی هدفمند
دارودرمانی هدفمند، بر روی ناهنجاری‌های خاص موجود در سلول‌های سرطانی تمرکز دارد. دارودرمانی هدفمند با از بین بردن این ناهنجاری‌ها می‌تواند باعث مرگ سلول‌های سرطانی شود. در مورد تومور GIST، هدف این داروها، آنزیمی به نام تیروزین کیناز است که به رشد سلول‌های سرطانی کمک می‌کند.
خط اول درمان برای جلوگیری از عود تومور استرمال دستگاه گوارش پس از جراحی، داروی “ایماتینیب” است. هم‌چنین این دارو در موارد زیر کاربرد دارد:
- چروکیده کردن تومورها قبل از جراحی
- در موقعیت‌هایی که جراحی امکان پذیر نباشد
- کنترل تومورهای عود کننده GIST
معمولا تا زمانی که دارو اثربخش باشد، درمان دارویی ادامه می‌یابد.
اگر تومورها به ایماتینیب پاسخ ندهند یا در گذر زمان به آن مقاوم شوند، داروهای دیگری نیز وجود دارند که تیروزین کیناز را مورد هدف قرار می‌دهند.
دارودرمانی هدفمند، حوزه‌ای فعال در تحقیقات سرطان است و احتمالا داروهای جدیدی در آینده در دسترس خواهند بود.
