حساسیت به شیر پاسخ غیرطبیعی سیستم ایمنی شما به شیر و محصولات حاوی شیر است. آلرژی به شیر از شایع‌ترین آلرژی‌های غذایی در کودکان است. شیر گاو رایج‌ترین علت حساسیت به شیر است؛ اما شیر گوسفند، بز، بوفالو و سایر پستانداران هم می‌تواند باعث ایجاد آلرژی شود.
واکنش آلرژیک ممعمولا به سرعت پس از مصرف شیر، در شما یا کودکتان به وجود می‌آید. نشانه‌ها و علائم حساسیت به شیر می‌تواند ملایم تا شدید و شامل خس‌خس کردن، استفراغ، کهیر و مشکلات گوارشی باشد. حساسیت به شیر همچنین می‌تواند باعث یک واکنش مرگ‌بار به نام شوک آنافیلاکسی شود.
اولین راه مراقبت از حساسیت به شیر عدم مصرف شیر و فرآورده‌های حاوی شیر است. خوشبختانه حساسیت به شیر با بزرگ‌تر شدن در کودکان از بین می‌رود. اما اگر از بین نرفت همچنان باید از مصرف شیر و فرآورده‌های آن خودداری کنند.
حساسیت به شیر چه علائمی دارد؟
علائم حساسیت به شیر در یک فرد با فرد دیگر متفاوت است. این علائم چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف شیر یا فرآورده‌های حاوی شیر در شما یا کودکتان بروز می‌کند.
نشانه‌ها و علائم اولیه حساسیت به شیر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- کهیر
- خس خس کردن
- احساس سوزش یا خارش در اطراف لب‌ها و دهان
- تورم لب‌ها، زبان یا گلو
- سرفه و تنگی نفس
- استفراغ
علائم و نشانه‌هایی که مدتی طول می‌کشد تا ظاهر شوند شامل:
- مدفوع رقیق یا اسهال (که ممکن است حاوی خون باشد)
- گرفتگی‌های شکمی
- آبریزش بینی
- آبریزش از چشم
- کولیت در کودکان
آلرژی به شیر یا عدم تحمل شیر؟
حساسیت به شیر واقعی از عدم تحمل پروتئین یا لاکتوز متفاوت است. سیستم ایمنی (برخلاف حساسیت به شیر) در عدم تحمل پروتئین یا لاکتوز درگیر نمی‌شود. عدم تحمل شیر به درمان و مراقبت‌های متفاوتی نیاز دارد.
علائم رایج عدم تحمل پروتئین یا لاکتوز شامل مشکلات گوارشی مثل نفخ و اسهال پس از مصرف شیر است.
شوک آنافیلاکسی:
حساسیت به شیر می‌تواند باعث واکنش بسیار خطرناک شوک آنافیلاکسی شود. در این واکنش مجاری تنفسی تنگ شده و می‌تواند تنفس شما را قطع کند. پس از بادام زمینی و tree nut، شیر سومین ماده غذایی شایعی است که می‌تواند باعث آنافیلاکسی شود.
اگر شما یا کودکتان به مصرف شیر واکنش نشان می‌دهید (حتی کم) به پزشک خود بگویید. آزمایشاتی می‌توانند حساسیت به شیر را تایید کنند. بنابراین شما می‌توانید از وقوع مشکلات بدتری درآینده جلوگیری کنید.
آنافیلاکسی نیاز به مراقبت‌های اورژانسی با تزریق اپی نفرین (آدرنالین) دارد. علائم و نشانه‌های این شوک که به سرعت پس از مصرف شیر ظاهر می‌شوند شامل:
- انقباض مسیر هوایی و تورم گلو که باعث سخت شدن تنفس می‌شود.
- قرمز شدن صورت
- خارش
- شوک با کاهش شدید فشار خون
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر شما یا کودکتان پس از مصرف شیر علائم حساسیت به شیر را داشتید، به پزشک مراجعه کنید. اگر امکان دارد در همان لحظه وقوع حساسیت به پزشک مراجعه کنید تا دکتر بتواند دقیق‌تر تشخیص دهد. اگر شما یا کودکتان علائم شوک آنافیلاکسی داشتید، حتما به دنبال مراقبت‌های اورژانسی باشید.
دلایل ایجاد حساسیت به شیر چیست؟
همه حساسیت‌های غذایی به خاطر کارکرد نادرست سیستم ایمنی ایحاد می‌شوند. اگر شما حساسیت به شیر داشته باشید سیستم ایمنی شما پروتئین‌های خاصی از شیر را خطرناک شناسایی می‌کند. سپس شروع به تولید ایمونوگلوبولین E (IgE) کرده تا این پروتئین (آلرژن) را خنثی کند. دفعه بعدی که شما در تماس با این پروتئین‌ها قرار می‌گیرید، IgE آن‌ها را شناسایی کرده و به سیستم ایمنی خبر می‌دهد تا هیستامین و سایر مواد شیمیایی را آزاد کند. این مواد باعث علائم و نشانه‌های آلرژی می‌شوند.
۲ پروتئین اصلی در شیر وجود دارد که می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک شوند:
- کازئین که در بخشی از شیر که دلمه می‌بندد وجود دارد.
- پروتئین وِی (whey) که در بخش مایع شیر پس از دلمه بستن باقی می‌ماند.
شما یا کودکتان ممکن است به یک یا هردوی این پروتئین‌ها حساسیت داشته باشید. مصرف نکردن این پروتئین‌ها ممکن است سخت باشد؛ زیرا در برخی دیگر از غذاهای فرآوری شده هم وجود دارند. بیشتر مردمی که به شیر گاو حساسین نشان می‌دهند، به شیر گوسفند، بز و بوفالو هم واکنش نشان خواهند داد. به ندرت تعدادی از آن‌ها به شیر سویا هم حساسیت دارند.
سندرم انتروکولیت وابسته به پروتئین غذایی (FPIES):
یک آلرژن (ماده حساسیت زا) غذایی همچنین می‌تواند باعث آلرژی غذایی تاخیری شود. اگرچه هر ماده غذایی می‌تواند جزو آن‌ها باشد، اما شیر از رایج‌ترین آن‌هاست. این واکنش که معمولا شامل اسهال و استفراغ است، معمولا ساعاتی پس از مصرف آن ماده غذایی ایجاد می‌شود. برخلاف سایر آلرژی‌های غذایی، FPIES معمولا با گذر زمان برطرف می‌شود. برای جلوگیری از FPIES هم مثل حساسیت به شیر باید از مصرف شیر و محصولات آن خودداری کرد.
حساسیت به شیر چه ریسک فاکتورهایی دارد؟
برخی عوامل ممکن است ریسک آلرژی به شیر را افزایش دهند:
- سایر آلرژی‌ها: بسیاری از کودکانی که حساسیت به شیر دارند، آلرژی‌های دیگر نیز دارند. حساسیت به شیر ممکن است پیش از سایر آلرژی‌ها اتفاق بیفتد.
- درماتیت آتوپیک: درماتیت آتوپیک یک التهاب مزمن و رایج پوست است. کودکانی که درماتیت آتوپیک دارند بیشتر در معرض آلرژی‌های غذایی هستند.
- سابقه خانوادگی: ریسک آلرژی در فردی که یکی از پدر یا مادر یا هردو آن‌ها آلرژی دارند، بالاتر است. این آلرژی می‌تواند غذایی یا از انواع دیگر باشد مثل: تب یونجه، آسم، کهیر و اگزما.
- سن: حساسیت به شیر در کودکان رایج‌تر است. با بزرگ‌تر شدن آن‌ها سیستم گوارشی آن‌ها هم بالغ شده و بدن آن‌ها کمتر به شیر واکنش می‌دهد.
حساسیت به شیر چه عوارض و مشکلاتی به همراه دارد؟
کودکانی که حساسیت به شیر دارند، بیشتر احتمال دارد که یک سری مشکلات سلامتی برای آن‌ها پیش بیاید. مثل:
- آلرژی به سایر مواد غذایی مثل: تخم مرغ، سویا، بادام زمینی و حتی گوشت.
- تب یونجه (یک واکنش شایع به موی حیوانات، پشه خاکی، گرده گیاهان و سایر مواد)
چگونه از حساسیت به شیر جلوگیری کنیم؟
هیچ راه مطمئنی برای جلوگیری از آلرژی غذایی وجود ندارد. اما شما می‌توانید با عدم مصرف غذاهایی که باعث این آلرژی‌ها می‌شوند، از واکنش‌های آن‌ها جلوگیری کنید. اگر می‌دانید که شما یا کودکتان به شیر آلرژی دارید، از مصرف آن خودداری کنید.
برچسب‌های مواد غذایی را با دقت بخوانید. به دنبال کازئین (مشتقی از شیر) که در برخی جاهای دور از انتظار ممکن است وجود داشته باشد، بگردید. مثل جعبه تن ماهی، سوسیس یا محصولات غیرلبنی. در رستوران هنگام سفارش غذا درباره مواد به کار رفته در غذا بپرسید.
منابع غذایی شیر:
پروتئین‌های ایجادکننده حساسیت به شیر در محصولات لبنی هم هستند؛ مثل:
- شیر کامل، شیر کم چرب، شیر بدون چربی و دوغ
- کره
- ماست
- بستنی و ژلاتو
- پنیر و هر محصولی که حاوی پنیر است.
شناسایی شیر اگر به عنوان ماده اولیه در سایر محصولات به کار رود، مشکل است. مثل کالاهای پخته شده و گوشت‌های فرآوری شده. منابع پنهانی شیر شامل موارد زیر است:
- پروتئین وِی (whey)
- کازئین
- موادی که در ابتدای نام آن‌ها ترکیب “لاکت” وجود دارد؛ مثل لاکتات و لاکتوز
- شکلات و نوقا و کارامل
- پودرهای پروتئینی
- طعم‌دهنده مصنوعی کره
- طعم‌دهنده مصنوعی پنیر
- هیدرولیزکننده‌ها
حتی اگر روی محصولی برچسب “بدون شیر” یا “غیرلبنی” خورده باشد، هنوز ممکن است حاوی پروتئین‌های عامل آلرژی باشد. پس باید تمام برچسب‌ها را به دقت بخوانید. اگر هنوز هم به محصولی برای وجود شیر شک دارید، با سازنده آن تماس برقرار کنید.
اگر از غذاهای بیرون از خانه می‌خورید، بپرسید غذای شما چگونه تهیه شده است. آیا استیک شما حاوی کره آب شده است؟ آیا غذای دریایی شما پیش از طبخ در شیر خوابانده شده است؟
اگر ریسک آلرژی بالایی دارید، با دکتر خود درباره به همراه داشتن اپی نفرین مشورت کنید. اگر سابقه واکنش شدید داشته‌اید، یک دستبند یا گردنبند مخصوص بپوشید تا دیگران را از آلرژی غذایی خود مطلع کنید.
جایگزین شیر برای نوزادان:
در کودکانی که حساسیت به شیر دارند، استفاده از شیر مادر و شیرخشک‌های هایپوآلرژنیک باعث جلوگیری از واکنش‌های آلرژیک می‌شود.
- شیر مادر بهترین منبع غذایی برای کودک شما است. تا زمانی که ممکن باشد، استفاده از شیر مادر (مخصوصا برای کودکانی که احتمال حساسیت به شیر دارند) توصیه می‌شود.
- شیرخشک‌های هایپوآلرژنیک با استفاده از آنزیم‌هایی برای شکستن پروتئین‌های (هیدرولازها) شیر مثل کازئین و وِی ساخته می‌شوند. همچنین از روش‌هایی مثل گرما دادن و فیلتر کردن هم استفاده می‌شود. محصولات بسته به شدت فرآوری شدن، کمی یا بسیار هیدرولیز می‌شوند. همچنین ممکن است به آن‌ها شیرخشک المنتال (elemental) هم گفته شود.
برخی از شیرخشک‌های هایپوآلرژنیک بر پایه شیر نیستند؛ بلکه حاوی آمینو اسید هستند. در کنار محصولات قبلی، این شیرخشک‌های بر پایه آمینواسید هم احتمال آلرژی زایی کمتری دارند.
- شیرخشک‌های بر پایه سویا به جای پروتئین شیر بر پایه پروتئین سویا هستند. این شیرخشک‌ها از نظر ارزش غذایی کامل هستند. اما متاسفانه برخی کودکانی که حساسیت به شیر دارند، به سویا هم آلرژی نشان می‌دهند.
ممکن است شما از شیر خود به فرزندتان بدهید و کودکتان به آن آلرژی نشان دهد. این به خاطر انتقال پروتئین‌های شیر گاو از شیر شما به بدن کودک است. ممکن است نیاز باشد تمام محصولات حاوی شیر را از رژیم خود حذف کنید. در صورت مشاهده یا احساس علائم و نشانه‌های آلرژی در کودکتان پس از شیردهی، با دکتر خود مشورت کنید.
اگر شما یا کودکتان رژیم بدون شیر دارید، دکتر و متخصص نغذیه می‌تواند برای برنامه‌ریزی وعده‌های متعادل به شما کمک کند. شما یا کودکتان ممکن است به مکمل‌هایی برای جایگزینی مواد مغذی در شیر مثل کلسیم، ویتامین D و ریبوفلاوین نیاز داشته باشید.
آلرژی به شیر چگونه تشخیص داده می‌شود؟
وقتی آلرژی غذایی ایجاد می‌شود، تشخیص اینکه کدام ماده غذایی باعث آن شده همیشه آسان نیست. برای تشخیص اینکه شما یا کودکتان حساسیت به شیر دارید، دکتر شما ممکن است:
- سوالات جزئی درباره علائم و نشانه‌های شما بپرسد.
- شما را معاینه کند.
- به شما بگوید لیست دقیقی از موادغذایی مصرفی خود یا کودکتان تهیه کنید.
- به شما بگوید شیر را از رژیم غذایی خود یا کودکتان حذف کنید. سپس پس از مدتی دوباره به رژیم خود برگردانید تا ببیند آیا شیر عامل آلرژی شما است یا خیر.
دکتر شما ممکن است یک یا هر دو تست حساسیت به شیر زیر را به شما پیشنهاد دهد:
- تست پوستی: در این تست قسمتی از پوست شما خراشیده می‌شود. سپس در معرض مقدار کمی از پروتئین‌های شیر قرار داده می‌شود. اگر شما آلرژی داشته باشید، در محل آزمایش پوست شما کهیر می‌زند. متخصص‌های آلرژی بهترین افراد برای انجام این تست هستند. در نظر داشته باشید این تست راه کاملا مناسبی برای تشخیص حساسیت به پروتئین شیر نیست.
- آزمایش خون: در این راه واکنش سیستم ایمنی شما به شیر سنجیده می‌شود. این کار با اندازه‌گیری میزان آنتی بادی IgE در خون شما صورت می‌گیرد. اما این تست هم راه کاملا درستی برای تشخیص آلرژی به شیر نیست.
اگر نتایج تست‌های بالا حساسیت به شیر را تایید کرد، دکتر شما ممکن است آزمایشاتی از راه خوراکی هم انجام دهد. در این راه غذاهایی که ممکن است حاوی مقادیر مختلفی شیر باشند یا نه به شما داده می‌شود تا ببینند آیا به آن‌ها واکنش می‌دهید یا نه. بهتر است این تست‌ها (به خاطر ایجاد واکنش) در حضور متخصص آلرژی انجام شود.
دکتر شما ممکن است مشکوک شود که علائم شما به عاملی به جز غذا بستگی دارد. در این مواقع ممکن است تست‌های تشخیصی دیگری نیز انجام شود.
حساسیت به شیر چگونه درمان می‌شود؟
تنها راه جلوگیری از واکنش آلرژیک عدم مصرف شیر و پروتئین‌های شیر است. این کار بسیار مشکل است؛ زیرا شیر از مواد تشکیل‌دهنده بسیاری از فرآورده‌ها است. برخی از افرادی که به شیر حساسیت دارند می‌توانند شیر را در برخی از حالت‌ها استفاده کنند. مثل شیری که در فرآورده‌های پخته شده گرما دیده باشد. یا مثلا شیری که فرآوری شده باشد مثل ماست. با دکتر خود درباره موادغذایی که باید از آن‌ها دوری کنید، صحبت کنید.
علیرغم تلاش‌های شما، ممکن است گاهی شما یا کودکتان تصادفاً از شیر یا محصولات آن استفاده کنید. در چنین مواقعی داروهایی مثل آنتی‌هیستامین می‌توانند یک واکنش آلرژیک ملایم را کاهش دهند.
اگر شما یا کودکتان دچار شوک آنافیلاکسی شدید، ممکن است به تزریق سریع اپی نفرین و مراجعه به اورژانس نیاز پیدا کنید. اگر ریسک واکنش آلرژیک بالایی دارید، ممکن است بهتر باشد با خود اپی نفرین به همراه داشته باشید. از دکتر یا داروساز خود بپرسید چگونه باید از اپی نفرین در مواقع اورژانس استفاده کنید.
حمایت و دریافت کمک
ابتلا به آلرژی یا داشتن فرزند مبتلا به آلرژی می‌تواند استرس‌زا باشد.صحبت با افرادی در شرایط مشابه می‌تواند به شما کمک کند. این افراد در کنار همراهی و همدلی با شما ممکن است نصایح و نکته‌های مفیدی برای شما داشته باشند. مثل اینکه چگونه با مدرسه صحبت کنید تا مطمئن باشید فرزند شما کمک‌های پزشکی لازم را دریافت می‌کند. از دکتر خود درباره گروه‌های حمایتی موجود بپرسید.
چگونه برای وقت دکتر آماده شویم؟
شما احتمالا ابتدا به دکتر خانوادگی یا متخصص کودکان مراجعه می‌کنید. اما ممکن است بعدا به متخصص آلرژی ارجاع داده شوید.
شما چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
- از کارهایی که لازم است از پیش انجام دهید آگاه شوید: در هنگام گرفتن وقت دکتر درباره این موارد سوال کنید. برای مثال پیش از انجام تست آلرژی، دکتر از شما می‌خواهد مصرف آنتی هیستامین را برای مدت مشخصی قطع کنید.
- علائم خود یا کودکتان را یادداشت کنید: حتی علائمی که به نظر شما بی ربط به این بیماری به نظر می‌رسد را نیز بنویسید.
- لیستی از داروها، ویتامین‌ها و سایر مکمل‌هایی که شما یا کودکتان استفاده می‌کنید، بنویسید.
- لیستی از سوالاتی که می‌خواهید از پزشک خود بپرسید، تهیه کنید.
برخی از سوالاتی که می‌توانید درباره حساسیت به شیر از دکتر خود بپرسید شامل:
- آیا بیماری من حساسیت به شیر است یا عدم تحمل شیر؟
- آیا تست‌هایی برای تشخیص بیماری من لازم است؟ آیا آمادگی از قبل لازم است؟
- آیا ممکن است با بزرگ‌تر شدن بیماری بهتر شود؟
- آیا درمانی وجود دارد؟
- آیا ضروری است از مصرف شیر و محصولات آن خودداری کنم؟
- چه موادغذایی ممکن است حاوی فرآورده‌های شیری باشند؟
- آیا لازم است از کسی که در حال نوشیدن شیر است، دوری کنم؟
- به کادر مدرسه درباره آلرژی فرزندم چه بگویم؟
- آیا مطلب یا وبسایتی هست که برای دانستن بیشتر از بیماری خودم به آن مراجعه کنم؟
- آیا نیاز است همه مواقع اپی نفرین تزریقی به همراه داشته باشم؟
اگر سوال دیگری دارید حتما از دکتر خود بپرسید.
چه انتظاراتی باید از دکتر خود داشته باشیم؟
دکتر احتمالا از شما تعدادی سوال می‌پرسد تا شرایط شما را بهتر متوجه شود. این سوالات ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- چه زمانی شما یا فرزندتان اولین بار به شیر واکنش نشان دادید؟
- آیا می‌توانید علائم خود را توصیف کنید؟
- آیا این علائم هربار که شما یا کودکتان شیر یا محصولات آن را می‌خورید اتفاق میفتد؟
- چه مدت پس از مصرف شیر این علائم ظاهر می‌شوند؟
- علائم شما چه‌قدر شدید است؟
- آیا چیزی هست که علائم شما را بهتر کند؟ مثل داروهای آلرژی یا عدم مصرف شیر؟
- چه عواملی علائم شما را بدتر می‌کنند؟
- آیا شما یا کودکتان محصولات بدون لاکتوز را امتحان کرده‌اید؟ اگر بله، آیا به شما کمکی کرده است؟
- آیا فرد دیگری در خانواده شما حساسیت به شیر دارد؟
در این مدت چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
اگر هنگام مصرف ماده غذایی که حاوی شیر است علائم آلرژی پیدا کردید، استفاده از آنتی هیستامین ممکن است ناراحتی شما را کم کند. مراقب علائم شدیدتر که به مداخلات پزشکی نیاز دارند باشید. گر شما یا کودکتان علائم شوک آنافیلاکسی داشتید، به دنبال کمک اورژانسی باشید.
