سل یا توبرکلوزیس یک بیماری مسری و منتقل شونده از راه هوا است که معمولاً ریه ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سل در اثر باکتری به نام مایكوباكتریوم سل ایجاد می‌شود. اگر عفونت سل به سرعت درمان نشود، باکتری می‌توانند از طریق جریان خون به سایر ارگان‌ها و بافت‌ها آلوده شوند. گاهی، باکتری‌ها به سمت مننژ، غشاهای اطراف مغز و نخاع، حرکت می‌کنند. مننژ آلوده می‌تواند منجر به یک وضعیت تهدید کننده حیات شود که مننژیت سلی یا مننژیت توبرکلوزیس نامیده می‌شود.
علائم مننژیت سلی
در ابتدا، علائم مننژیت سلی به طور آهسته ظاهر شده و طی چندین هفته شدیدتر می‌شود. مراحل اولیه عفونت، علائم مننژیت سلی عبارتند از:
- خستگی
- بی‌حالی
- تب با درجه پایین
با پیشرفت بیماری، علائم جدی‌تر می‌شود. علائم کلاسیک مننژیت از جمله سفتی گردن، سردرد و حساسیت به نور، همواره در توبرکلوزیس مننژیت دیده نمی‌شود. در عوض، ممکن است علائم زیر تجربه شود:
- تب
- کنفیوژن
- تهوع و استفراغ
- لتارژی
- تحریک پذیری
- اختلال هوشیاری
عوامل خطر مننژیت سلی
مننژیت سلی و سل می‌تواند در کودکان و بزرگسالان در هر سنی ایجاد شود. با این حال، افرادی که از مشکلات خاصی رنج می‌برند، بیشتر در معرض خطر هستند.
از جمله ریسک فاکتورهای مننژیت ناشی از سل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اچ آی وی/ایدز
- مصرف بیش از حد الکل
- سیستم ایمنی ضعیف
- دیابت شیرین
مننژیت سلی به دلیل میزان بالای واکسیناسیون به ندرت در ایالات متحده پیدا می‌شود. در کشورهای کم درآمد، احتمال آلودگی کودکان در سنین ۱ تا ۴ ساله بیشتر است.
پیشگیری
بهترین روش پیشگیری از مننژیت ناشی از سل پیشگیری از ابتلا به عفونت سل است. در جوامعی که سل شایع‌تر است، واکسن BCG می‌تواند در کنترل شیوع بیماری کمک کننده باشد. این واکسن برای کنترل عفونت‌های سل در کودکان خردسال موثرتر است.
درمان افراد مبتلا به عفونت سل غیرفعال یا خاموش نیز می‌تواند در کنترل شیوع بیماری کمک کننده باشد. عفونت‌های غیرفعال یا خاموش به شرایطی اطلاق می‌شود که آزمایش سل مثبت شود، اما هیچ علائمی از بیماری وجود نداشته باشد. افراد مبتلا به عفونت خاموش قادر به پخش بیماری هستند.
تشخیص مننژیت سلی
برای تشخیص مننژیت سلی پزشک معاینه فیزیکی انجام داده و از بیمار در خصوص علائم و سابقه پزشکی بیمار سوال می‌پرسد.
در صورت شک به این بیماری، ممکن است پزشک آزمایشات بیشتری را درخواست کند. به کمک پونکسیون نخاعی مایع مغزی-نخاعی به دست آمده است و برای بررسی بیشتر به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
سایر آزمایشاتی که پزشک می‌تواند برای ارزیابی سلامت بیمار استفاده کند عبارتند از:
- بیوپسی از مننژ
- کشت خون
- رادیوگرافی قفسه سینه
- سی‌تی اسکن سر
- تست پوستی سل (آزمایش پوست PPD)
عوارض مننژیت سلی
عوارض مننژیت ناشی از سل قابل توجه بوده و در برخی موارد تهدید کننده حیات است که عبارتند از:
- تشنج
- از دست دادن شنوایی
- افزایش فشار مغزی
- ضربه مغزی
- سکته مغزی
- مرگ
افزایش فشار مغزی می‌تواند باعث آسیب دائمی و برگشت ناپذیر مغز شود. در صورت تغییر در وضعیت بینایی و سردرد شدید سریعاً باید با پزشک تماس گرفت. این علائم می‌توان نشان دهنده‌ی افزایش فشار بر مغز باشد.
درمان مننژیت سلی
چهار داروی معمول برای درمان سل عبارتند از:
درمان مننژیت سلی شامل همین داروهاست، به استثنای اتامبوتول. داروی اتامبوتول نفوذ از غشای مغز ندارد. معمولاً از فلوروکینولون مانند موکسی‌فلوکساسین یا لووفلوکساسین استفاده می‌شود.
پزشک ممکن است استروئیدهای سیستمیک را نیز تجویز کند. استروئیدها عوارض مرتبط با این بیماری‌ها را کاهش می‌دهند.
بسته به شدت عفونت، درمان ممکن است تا ۱۲ ماه طول بکشد. در برخی موارد، ممکن است به بستری بیمارستانی نیاز باشد.
پیشگیری
بهترین روش پیشگیری از مننژیت سلی پیشگیری از ابتلا به عفونت سل است. در جوامعی که سل شایع‌تر است، واکسن BCG می‌تواند در کنترل شیوع بیماری کمک کننده باشد. این واکسن برای کنترل عفونت‌های سل در کودکان خردسال موثرتر است.
درمان افراد مبتلا به عفونت سل غیرفعال یا خاموش نیز می‌تواند در کنترل شیوع بیماری کمک کننده باشد. عفونت‌های غیرفعال یا خاموش به شرایطی اطلاق می‌شود که آزمایش سل مثبت شود، اما هیچ علائمی از بیماری وجود نداشته باشد. افراد مبتلا به عفونت خاموش قادر به پخش بیماری هستند.
پیشآگهی
پیشآگهی بیماری به شدت علائم و سرعت آغاز درمان بستگی دارد. تشخیص زودهنگام امکان درمان را فراهم می‌کند. اگر پیش از بروز عوارض درمان آغاز شود، پیشآگهی خوب خواهد بود.
پیشآگهی در بیمارانی که دچار آسیب مغزی یا سکته مغزی می‌شوند چندان مناسب نیست. افزایش فشار مغزی ارتباط محکمی شدت با پیشآگهی دارد. آسیب مغزی ناشی از این شرایط دائمی بوده و در طولانی مدت بر سلامتی فرد تاثیر می‌گذارد.
فرد ممکن است بیش از یک بار به این عفونت مبتلا شود. پس از درمان مننژیت ناشی از سل پزشک باید بیمار را تحت نظر داشته باشد تا بتواند عفونت جدید را در اسرع وقت تشخیص دهد.
