سندرم تأخیر در فاز خواب (Delayed Sleep Phase Syndrome) چیست؟
سندرم تأخیر در فاز خواب (DSPS) نوعی ناهنجاری مربوط به خواب می‌باشد که در آن ریتم شبانه‌روزی (چرخه‌ی خواب و بیداری) از آنچه که باید باشد عقب می‌ماند. چنین افرادی تمایلی طبیعی دارند که دیرتر به رختخواب بروند و روز هم دیرتر از آن چیزی که معمول است بیدار شوند.
ناهنجاری‌های ریتم شبانه‌روزی خواب چگونه عمل می‌کنند؟
سندرم تأخیر در فاز خواب یکی از ناهنجاری بیشمار ناهنجاری‌های ریتم شبانه‌روزی خواب است و در واقع شایع‌ترین نوع از این ناهنجاری‌هاست. این ناهنجاری دقیقاً برعکس سندرم پیشرفت در فاز خواب می‌باشد که در آن افراد زودتر از معمول می‌خوابند و بیدار می‌شوند. افرادی که دچار تأخیر در فاز خواب هستند معمولاً در نزدیکی‌های صبح، از ۱ تا ۴ صبح به خواب می‌روند و صبح هم بین ۸ تا ۱۱ بیدار می‌شوند. کسانی که از لحاظ اجتماعی فعال‌ترند یا آن‌ها که به اصطلاح “جغد شب” اند و عصرها بیشتر سر حال اند، احتمال بیشتری دارد که دچار این ناهنجاری شوند.
زمانی که این ناهنجاری نتیجه‌ی ناهنجاری دیگری نباشد، افرادی که آن را دارند همان مقدار کیفیت و طول خوابی را خواهند داشت که افراد معمولی دارند. اگر تأخیر در فاز خواب با کارهای روتین روزانه تداخل نداشته باشد یا برای فرد تعریف شده باشد، احتمالاً توصیه می‌شود که در همان ریتم بماند؛ چون شاید مضر نباشد.
ناهنجاری تأخیر در فاز خواب (Delayed Sleep Phase Disorder) چیست؟
زمانی که سندرم تأخیر در فاز خواب شروع کند به تداخل در “زندگی” و با کار و تحصیل جور در نیاید، به آن ناهنجاری تأخیر در فاز خواب می‌گویند. در این حالت شما نیاز دارید تا زودتر از خواب برخیزید؛ این مسأله می‌تواند به محرومیت از خواب و دیگر مشکلات بیانجامد. ناهنجاری تأخیر در فاز خواب مسئول ۱۰% کل بی‌خوابی‌های مزمن می‌باشد.
نشانه‌های شایع ناهنجاری‌های ریتم شبانه‌روزی مثل DSPS و DSPD
افرادی با چنین ناهنجاری‌هایی اغلب با چرت زدن در روز کمبود خوابشان را جبران می‌کنند یا آخر هفته‌ها بیشتر می‌خوابند. این کارها شاید به طور موقتی تسکین‌دهنده باشند ولی چرخه‌ی فار تأخیر به جای خود خواهند ماند.
ناهنجاری‌های ریتم شبانه‌روزی توسط ساعت درونی بدن ایجاد می‌شوند؛ چون ریست نشده و با تغییرات در الگوهای خواب تطابق نمی‌یابد یا این کار را بسیار آهسته انجام می‌دهد. در بسیاری از افراد، خوابیدن در زمانی متفاوت از چیزی که برای آن‌ها نرمال است، به تنظیم ریتم شبانه‌روزی می‌انجامد و به آن‌ها اجازه می‌دهد آنطور که مناسب‌شان است بخوابند و بیدار شوند. در افرادی که ناهنجاری تأخیر در فاز خواب دارند، حتی زمانی که از نبود خواب رنج می‌برند، بدن تمایل دارد تا در زمان معمول به خواب رود؛ این کار با وجود خستگی فیزیکی خوابیدن را مشکل می‌کند. به همین ترتیب بدن تمایل دارد تا در وقت مشخص بیدار شود، بدون توجه به میزان خواب!
برخلاف فاز خواب پیشرفته که کمترین اثرات را بر کار و تحصیل دارد، احتمال بیشتری وجود دارد که ناهنجاری تأخیر در فاز خواب به اختلالاتی بیانجامد که با برنامه‌های روزانه تداخل دارد. افرادی با DSPS و DSPD شاید برچسب‌هایی مثل تنبل، بی‌انگیزه یا بی‌نظم را نیز دریافت کنند!
چه کسی بیشتر احتمال دارد به این عارضه دچار شود؟
تأخیر در فاز خواب ۱۵% نوجوانان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. اغلب این ناهنجاری در نوجوانی شروع شده و تا اوایل بزرگسالی ادامه می‌یابد ولی ممکن است در بزرگسالی هم شروع شود. شیوع آن به جنسیت بستگی ندارد ولی ارتباط ژنتیکی در این ناهنجاری دیده می‌شود؛ کسانی که سابقه‌ی خانوادگی این بیماری را دارند، ۳ برابر بیشتر احتمال دارد آن را داشته باشند.
عوارض محیطی می‌توانند به تأخیر در فاز خواب بیانجامند. قرار نگرفتن در معرض نور صبحگاهی و قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور عصر، احتمالاً می‌تواند به جابه‌جایی در ریتم شبانه‌روزی، به سمت تأخیر در فاز خواب بیانجامد.
آیا درمانی برای سندرم تأخیر در فاز خواب وجود دارد؟
اگر تأخیر در فاز خواب با برنامه‌ی روزانه‌ی شما تداخل دارد، برداشتن قدم‌هایی برای به حداقل رساندن اثرات بسیار مهم است. نزدیک به ۵۰% درصد موارد گزارش شده از تأخیر در فاز خواب، از افسردگی هم رنج می‌برند. با این که درمان آسانی برای تأخیر در فاز خواب وجود ندارد و این اختلال مقاومت بالایی به درمان نشان می‌دهد، مشاوره با پزشک باید در اولویت باشد.
شایع‌ترین درمانی که برای این ناهنجاری در نظر گرفته می‌شود، عقب برگرداندن تدریجی زمان خواب، تا زمان‌های مناسب می‌باشد. برنامه را باید سختگیرانه اجرا نمود. با این که این راهکار می‌تواند اثرگذار باشد، باقی ماندن در روتین جدید امری ضروری است و شاید با یکبار دیر خوابیدن همه چیز خراب شود.
مقاله‌ی مرتبط: آیا ملاتونین داروی خوبی برای مقابله با بی‌خوابی است؟
عملکرد نوردرمانی درخشان (Bright Light Therapy) چگونه است؟
این روش درمانی نتایج مثبتی با سندرم تأخیر در فاز خواب و ناهنجاری آن نشان داده است. در این روش شما باید خود را در معرض نور درخشان صبحگاهی، کمی پس از بیدار شدن از خواب، قرار دهید. همچنین باید از نور درخشان بیرون هنگام عصر بپرهیزید. نشان داده شده است که با این روش می‌توان ریتم شبانه‌روزی افراد را بیشتر نرمال کرد.
آیا ملاتونین برای درمان DSPS یا DSPD کارایی دارد؟
حداقل یکی از تحقیقات در مورد خواب در سال ۲۰۱۰ به این نتیجه رسید که “ملاتونین در پیشرفت ریتم بیداری و خواب و ریتم ملاتونین درون‌زا در ناهنجاری تأخیر در فاز خواب مؤثر است”. اگر باور دارد که به این ناهنجاری دچار هستید، مشورت با پزشک بر تعیین روش درمانی باید مقدم باشد.
