انکولوژی چیست ؛ غربالگری و درمان بیماری های انکولوژی چگونه است

شنیدن اسامی پرطمطراق تخصص‎های پزشکی هر فرد سالمی را هم می‌تواند به وحشت بیاندازد! اما در دنیای امروز که هر خانواده‌ای بالاخره یک بار هم که شده مورد سرطان داشته‌اند، این سؤال برایشان پیش آمده که انکولوژی چیست، انکولوژیست چیست و بیماری‌ های انکولوژی به چه بیماری‌هایی اطلاق می‌شود. ما در این مقاله علاوه بر تفصیل پاسخ پرسش‌های فوق، مختصری هم درباره‌ی سرطان، غربالگری، علام و نشانه‌های صحبت خواهیم کرد.

انکولوژی شاخه‌ای در تخصص‌های پزشکی است که به مطالعه و درمان سرطان می‌پردازد. حال انکولوژیست چیست؟ این فرد متخصص بیماری‌های سرطانی است که با کسب مهارت سعی در ارائه خدمات تخصصی برای تشخیص و درمان سرطان دارد. بیماری های آنکولوژی هم به مجموعه سرطان در اندام‌های مختلف بدن اطلاق می‌گردد.

در بسیاری از اختلالات بیولوژیک بدن، سلول‌های اختصاصی توانایی عملکرد هماهنگ با سایر سلول‌ها را از دست می‌دهند ولی سرطان این عدم هماهنگی را یک مرحله ارتقا می‌دهد؛ سلول‌های سرطانی در یک انتخاب طبیعی سعی می‌کنند بر سلول‌های سالم فائق آمده و تکثیر شوند.

حتماً بخوانید: 

• سرطان چیست و چگونه باعث مرگ می‌شود؟
• چیزهایی که هیچگاه نباید به بیمار سرطانی گفت!
• همه چیز درباره‌ی پرتودرمانی بیماران سرطانی

آمار بروز و مرگ بر اثر بیماری‌های انکولوژی چیست

با این که با روش‌های رو به گسترش درمانی برای سرطان، نظیر شیمی‌درمانی، رادیوتراپی و جراحی امروزه حدود ۲/۳ بیماران سرطانی بهبود می‌یابند ولی بیماری های انکولوژی همچنان دومین عامل مرگ و میر در جهان محسوب می‌شوند. با این که سرطان نیز یک نوع بیماری است ولی مانند یک بیماری عادی با آن برخورد نمی‌شود. مثلاً پیش‌اگهی کسی که سرطان پانکراس دارد مانند تنگی آئورت، نارسایی احتقانی قلبی می‌باشد، ولی بیمار سرطانی به نوعی گمان می‌کند توسط بدن خویش مورد خیانت قرار گرفته است!

هیچ مرکزی برای ثبت سرطان وجود ندارد و این مرکز مراقبت، اپیدمیولوژی و نتایج نهایی (SEER) است که می‌گوید آمار انکولوژی چیست. همانطور که گفته شد با درمان این بیماری و پیشگیری‌های انجام گرفته هر ساله بروز سرطان ۲% کاهش می‌یابد. بارزترین عامل سرطان نیز سن است. هر چه سن بالا برود احتمال ابتلا به سرطان نیز بیشتر خواهد شد. در واقع بروز بیماری های انکولوژی با توان سوم، چهارم و پنجم سن ارتباط دارد. در کل مردان در طول عمر خود با خطر ۴۴ درصدی و زنان با خطر ۳۸ درصدی برای ابتلا به سرطان مواجه اند.

در کل می‌توان اینگونه دسته‌بندی کرد که از میان هشت نوع سرطان رایج، سرطان‌های ریه (۲ برابر)، پستان (۳ برابر)، پروستات (۲.۵ برابر) و کولورکتال (۳ برابر) در کشورهای پیشرفته شایع‌تر از کشورهای کمتر توسعه‌یافته است. در مقابل، سرطان‌های کبد (۲ برابر)، سرویکس یا دهانه رحم (۲ برابر) و مری (۲ تا ۳ برابر) در کشورهای کمتر توسعه‌یافته شایع‌‌تر هستند.

تخمین زده می‌شود که ۹ عامل قابل کنترل مسئول بیش از ۱/۳ سرطان‌های جهان باشند. پس اگر کسی پرسید عامل بروز بیماری‌های انکولوژی چیست باید بگوییم اول ژنتیک و سرشت بدن خود فرد و سپس

• سیگار کشیدن
• مصرف الکل
• چاقی
• عدم تحرک بدنی
• مصرف کم میوه و سبزیجات
• ارتباط جنسی ناسالم
• آلودگی هوا
• دود داخل خانه‌ی‌ ناشی از سوخت‌های خانگی
• تزریقات آلوده

تشخیص و غربالگری بیماری‌های انکولوژی چیست

در ادامه‌ی بحث سرطان به کنترل بیماری می‌پردازیم. اطلاعات مهمی را می‌توان از شرح حال بیماری بدست آورد که برای درمان اهمیت دارند. طول دوره‌ی درمان ممکن است ازمان بیماری را آشکار سازد. سابقه‌ی پزشکی وجود بیماری زمینه‌ای را به پزشک گوشزد خواهد کرد که بر انتخاب درمان و عوارض تأثیر دارد. سابقه‌ی اجتماعی ممکن است تماس شغلی با مواد سرطان‌زا و… را معلوم کند. تاریخچه‌ی خانوادگی نیز مهم می‌باشد؛ چون سرطان در کل یک بیماری ژنتیکی است. مرور وضعیت دستگاه‌های بدن ممکن است علائم زودرس بیماری‌های متاستاتیک را مشخص سازد.

هیچ آزمون تشخیصی غیرتهاجمی، برای اطلاق نام سرطان به یک بیماری کافی نیست. با این که در شرایط خاصی با آسپیراسیون و بیان نشانگرها می‌توان به این قضیه پی برد ولی کماکان تنها زمانی می‌توان بدخیمی را به یک بیماری نسبت داد که بیوپسی (نمونه‌برداری از بافت سرطان) انجام شده باشد. نشانگرها یا تومور مارکرها (tumor markers) به خودی خود نمی‌توانند برای تشخیص بیماری های انکولوژی استفاده شوند؛ چون امکان افزایش بیان آن‌ها در شرایط دیگری نیز وجود دارد. در واقع بیشترین استفاده از نشانگرها در ارزیابی پاسخ به درمان می‌باشد، نه تشخیص.

برخی پروتئین‌ها وجود دارند که برای مثال در زمان‌های خاصی بیان می‌شوند؛ مثلاً آلفافیتوپروتئین، پروتئینی است که در زمان جنینی بیان می‌شود و پس از آن ژن مربوطه خاموش خواهد شد. تغییر در ژنوم و جهش‌ها و به دنبال آن سرطانی شدن ارگانی خاص مثل کبد می‌تواند باعث بیان دوباره‌ی این ژن در بزرگسالی شود. پس این پروتئین اگر در بزرگسالی ساخته شود نشاندهنده‌ی اختلالی مثل بیماری های انکولوژی است.

یا مثلاً هورمونی به نام گونادوتروپین جفتی انسان (B-hCG) اساساً برای تشخیص حاملگی در آزمایشگاه‌ها استفاده می‌شود. با این حال امکان دارد در یک مرد نیز این هورمون دیده شود. در سرطان‌هایی مثل سرطان ریه، تخمدان و بیضه سطح این هورمون بالا خواهد رفت و برای ما به عنوان یک نشانگر اهمیت دارد. در جدول زیر جواب سؤال نشانگرهای توموری بیماری‌های انکولوژی چیست را خواهید یافت.

مشکلات بیماران سرطانی پس از درمان بیماری های انکولوژی چیست

درمان بیماری های انکولوژی به معنای پایان کار او با انکولوژیست و تیم درمانی نیست. چون سرطان بیماری عودکننده‌ای است و باید مرتباً با رادیوگرافی و سایر روش‌های تصویربرداری مورد ارزیابی قرار گیرد و هر ناهنجاری مشاهده شد بیوپسی انجام شود. به طور معمول ۶ ماه تا ۱ سال اول هر ۲ ماه یکبار، سال دوم هر ۳ ماه، سال سوم هر ۴ ماه، سال چهارم از ۶ ماه و نهایتاً سالی یکبار وضعیت بیماری باید بررسی شود.

جدیداً دیگر استفاده از روش‌های تشخیصی پرهزینه و پردردسر توصیه نمی‌شود. دستورالعمل‌ها بیشتر به سمت روش‌های شرح‌حال و معاینه‌ی فیزیکی پیش می‌روند. احتمال عود سرطان با گذشت زمان کاهش می‌یابد و بقای ۵ ساله بدون عود به منزله‌ی درمان است. علیرغم این نگرانی‌ها اکثر بیمارانی که درمان شده‌اند به زندگی طبیعی برمی‌گردند.

درست است شاید نتوان برای برخی از بیماران سرطانی علاجی یافت ولی همیشه هدف آن است که بیمار سرطانی در آرامش زندگی کند. همچنین شاید اگر اقدامات حمایتی صورت نگیرد کل درمان پس زده شود. در این بین بیماران سرطانی در طول درمان یا پس از آن با مشکلاتی مواجه هستند که باید حل شود.

درد

۲۵ تا ۵۰ درصد بیماران سرطانی هنگام تشخیص، ۳۳ درصد هنگام درمان و ۷۵ درصد آن‌ها درد را با بیماری پیشرونده تجربه می‌کنند. در تقریباً ۷۰% موارد، درد توسط خود تومور ایجاد می‌شود. این درد با تهاجم به استخوان، اعصاب، عروق خونی یا غشاهای مخاطی یا انسداد ارگان توخالی یا یک مجرا به وجود می‌آید. در ۲۰% موارد درد در ارتباط با درمان بیماری های انکولوژی می‌باشد و در بقیه‌ی موارد به سرطان و درمان آن ربطی ندارد. بیشتر بیماران با مداخلات دارویی از درد رها خواهند شد و در بقیه موارد شاید درمان ضد تومور برای رهایی از انسداد با جراحی، پرتودرمانی و استرونتیوم-۸۹ یا ساماریوم-۱۵۳ برای درد استخوان تجویز شود.

حالت تهوع

علت تهوع بیماران سرطانی معمولاً شیمی‌درمانی است و شدت آن هم به دوز داروها بستگی دارد. تهوع حاد طی ۲۴ ساعت پس از شروع درمان خود را نشان می‌دهد ولی نوع نادری هم به نام تهوع تأخیری حتی با فاصله‌ی ۷ روزه از درمان بیماری های انکولوژی ممکن است پیش‌ بیاید و معمولاً به دنبال تجویز سیس پلاتین رخ می‌دهد. علاوه بر این‌ها تهوع شرطی هم وجود دارد که در آن بیمار نسبت به داروهای شیمی‌درمانی شرطی می‌شود.

انواع گیرنده‌هایی که در تحریک مرکز استفراغ در بصل‌النخاع نقش دارند عبارتند از: دوپامین، سروتونین، هیستامین، اُپیوئید و استیل کولین. بنابراین آنتاگونیست‌های گیرنده‌ی سروتونین، اندانسترون و گرانیسترون مؤثرترین داروها علیه عوامل تهوع‌آور قوی هستند ولی گران می‌باشند. برای عوامل تهوع‌آور خفیف و متوسط پروکلرپرازین به صورت خوراکی یا مقعدی تجویز می‌شود. دگزامتازون نیز داروی مؤثری در این مورد می‌باشد.

افیوژن (تجمع مایع)

یکی دیگر از عوارض کلی در بیماری های انکولوژی تجمع مایع در حفرات داخلی بدن مثل جنب و پریکارد می‌باشد. معمولاً این افیوژن‌ها نیازمند درمان موضعی نیستند و به درمان تومور پاسخ می‌دهند. سرطان ریه، سرطان پستان و لنفوما عامل ۷۵% افیوژن‌های بدخیم پلورا هستند.

تغذیه

سرطان و درمان آن با کاهش دریافت مواد مغذی و در نتیجه کاهش وزن باعث تغییر متابولیسم حدواسط می‌شود. اکثر بیماران با سرطان پیشرفته کاهش وزن و اشتها را تجربه می‌کنند. انواع مختلفی از فاکتورهای مشتق از تومور سبب تغییر در متابولیسم می‌شوند که در آن کاتابولیسم پروتئین، عدم تحمل گلوکز و لیپولیز با تأمین کالری جبران نمی‌شود. آستانه‌ی مداخله‌ی تغذیه‌ای با کمتر از ۱۰% کاهش وزن بی‌دلیل، سطح ترانسفرین کمتر از ۱۵۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر و آلبومین سرم کمتر از ۳۴۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر تعریف می‌شود.