نگاه کلی
لوسمی میلوئیدی مزمن نوعی ناشایع از سرطان سلول‌های خونی می‌باشد. کلمه مزمن در لوسمی میلوئیدی مزمن بر این نکته تأکید دارد که این سرطان بسیار آهسته‌تر از نوع حاد آن یعنی لوسمی میلوئیدی حاد پیشرفت می‌کند. لغت میلوئیدی نیز به نوع سلول درگیر در این سرطان اشاره دارد.
نام دیگر این بیماری لوسمی گرانولوسیتیک مزمن است. این بیماری اغلب افراد بزرگسال را درگیر می‌کند و به ندرت در کودکان ایجاد می‌شود، گرچه می‌تواند در هر سنی رخ دهد.
علائم
علائم و نشانه‌های لوسمی میلوئیدی مزمن عبارتنداز:
- بیمار به سادگی خونریزی می‌کند
- احساس خستگی
- تب
- کاهش وزن بدون دلیل
- کاهش اشتها
- احساس درد یا پر بودن زیر دنده‌های سمت چپ
- رنگ پریده شدن پوست
- تعریق شدید هنگام خواب(تعریق شبانه)
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
لوسمی آمیلوئیدی مزمن همیشه در مراحل اولیه علائم و نشانه‌های مشخصی از خود نشان نمی‌دهد. فرد مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن می‌تواند بدون اینکه متوجه بیماری خود شود، ماه‌ها و حتی سال‌ها به زندگی خود ادامه دهد.
به دلیل اینکه افراد مبتلا به این بیماری در مراحل اولیه پاسخ خوبی به درمان می‌دهند، اگر فرد دچار علائم ذکر شده شود و این علائم ادامه دار باشند، بهتر است به پزشک مراجعه کند.
دلایل
لوسمی میلوئیدی مزمن هنگامی ایجاد می‌شود که برخی انحرافات در ژن‌های سلول‌های خونی به وجود آیند. اینکه چه چیزی این پروسه را شروع می‌کند مشخص نیست، اما پزشکان نحوه پیشرفت آن به طرف لوسمی میلوئیدی مزمن را کشف کرده‌اند.
در ابتدا یک کروموزوم غیرطبیعی ایجاد می‌شود
سلول‌های انسانی به طور طبیعی ۲۳ جفت کروموزوم دارد. این کروموزوم‌ها DNA را در خود دارند که حاوی ژن‌های کنترل کننده سلول هستند. در افراد مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن، کروموزوم سلول‌های خونی بخش‌هایی را با یکدیگر مبادله می‌کنند. یک بخش از کروموزوم ۹ جاهایی را با یک بخش از کروموزوم ۲۲ تعویض می‌کند. این امر سبب تشکیل کروموزوم ۲۲ کوتاه و کروموزوم ۹ بلند می‌شود.
کروموزوم ۲۲ کوتاه کروموزوم فیلادلفیا نام دارد، به نام شهری که در آنجا کشف شده است. کروموزوم فیلادلفیا در ۹۰ درصد سلول‌های خونی افراد مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن وجود دارد.
پس از آن، کروموزوم غیرطبیعی یک ژن جدید می‌سازد
کروموزوم فیلادلفیا یک ژن جدید می‌سازد. ژن‌هایی از کروموزوم ۹ با ژن‌هایی از کروموزوم ۲۲ ترکیب می‌شوند و ژنی جدید به نام BCR-ABL را می‌سازند. ژن BCR-ABL حاوی دستوراتی است که به سلول‌های خونی غیرطبیعی دستور می‌دهد تا مقادیر فراوانی از پروتئینی به نام تیروزین کیناز را تولید کنند. تیروزین کیناز به سلول‌های خونی خاصی اجازه می‌دهد تا بدون کنترل رشد کنند و بدین طریق ایجاد سرطان می‌کند.
سپس، ژن جدید سلول‌های خونی بیمار فراوانی تولید می‌کند
سلول‌های خونی هر فرد از مغز استخوان منشأ می‌گیرند، که یک ماده اسفنجی درون استخوان است. وقتی مغز استخوان به طور طبیعی کار می‌کند، سلول‌های نابالغی(سلول‌های بنیادی خون)را به طور کنترل شده تولید می‌کند. سپس این سلول‌ها بالغ شده و به انواع مختلفی از سلول‌های خونی تبدیل می‌شوند که در بدن گردش می‌کنند-گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت‌ها.
در لوسمی میلوئیدی مزمن این پروسه به طور صحیح کار نمی‌کند. تیروزین کیناز ناشی از ژن BCR-ABL سبب تولید تعداد مقادیر فراوانی از گلبول‌های سفید می‌شود. همه یا بیشتر این سلول‌ها حاوی کروموزوم فیلادلفیا هستند. این گلبول‌های سفید بیمار به طور طبیعی رشد کرده یا نمی‌میرند. گلبول‌های سفید بیمار به تعداد فراوانی تجمع می‌یابند و فضا را برای سلول‌های خونی سالم تنگ کرده و به مغز استخوان آسیب می‌رسانند.
عوامل خطرزا
عواملی که خطر ابتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن را افزایش می‌دهند، عبارتنداز:
- سن بالا
- افراد مذکر
- قرارگیری در معرض اشعه، مانند رادیوتراپی برای انواع خاصی از سرطان
سابقه خانوادگی عامل خطرزا نمی‌باشد
جهش کروموزومی که منجر به لوسمی میلوئیدی مزمن می‌شود از طریق والدین به فرزندان منتقل نمیشود. باور بر این است که این جهش اکتسابی می‌باشد و این بدان معناست که پس از تولد ایجاد می‌شود.
عوارض
لوسمی میلوئیدی مزمن(CML)می‌تواند عوارض متعددی ایجاد کند، شامل:
خستگی: اگر گلبول‌های سفید بیمار افزایش یافته و جا را برای گلبول‌های قرمز تنگ کنند، آنمی یا کم خونی ایجاد خواهد شد. آنمی می‌تواند به فرد احساس خستگی و کوفتگی دهد. درمان این بیماری نیز می‌تواند سبب کاهش گلبول‌های قرمز شود.
خونریزی زیاد: نوعی از سلول‌های خونی که پلاکت نام دارند به تشکیل لخته و جلوگیری از خونریزی کمک می‌کنند. کاهش پلاکت(ترومبوسیتوپنی)می‌تواند منجر به خونریزی آسان و کبودی شود، مانند خون دماغ‌های مکرر و شدید، خونریزی لثه یا نقطه‌های قرمز کوچک ناشی از خونریزی زیر پوست(پتشی).
درد: در CML هر چه مغز استخوان با تولید گلبول‌های سفید خونی گسترده‌تر می‌شود، می‌تواند سبب درد استخوان یا مفاصل شود.
طحال بزرگ: بخشی از سلول‌های خونی که در لوسمی میلوئیدی مزمن تولید شده‌اند در طحال ذخیره می‌شوند. این امر سبب بزرگی و تورم طحال می‌شود. طحال متورم در شکم فضایی را اشغال می‌کند و فرد حتی پس از خوردن اندکی غذا احساس پری می‌کند یا سبب درد در سمت چپ شکم در زیر دنده‌ها می‌شود.
عفونت: گلبول‌های سفید خونی به بدن در مبارزه علیه عفونت‌ها کمک می‌کنند. گرچه افراد مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن گلبول سفید فراوانی دارند، اما این سلول‌ها اغلب بیمارند و عملکرد درستی ندارند. در نتیجه نمی‌توانند همانند گلبول‌های سفید سالم با عفونت‌ها مقابله کنند. علاوه بر آن، درمان می‌تواند سبب کاهش به سزای تعداد گلبول‌های سفید خون شود(نوتروپنی) و فرد را در مقابل عفونت بی‌دفاع می‌گذارد.
مرگ: اگر این بیماری به طور موفقیت آمیزی درمان نشود، فرد سرانجام می‌میرد.
تشخیص
آزمایشات و شیوه‌هایی که برای تشخیص لوسمی میلوئیدی مزمن به کار گرفته می‌شوند، عبارتداز:
معاینه: پزشک فرد را معاینه خواهد کرد و علائم حیاتی مانند نبض و فشارخون را بررسی می‌کند. همچنین وی گره‌های لنفاوی، طحال و شکم فرد را برای یافتن ناهنجاری‌ها لمس می‌کند.
آزمایش خون: یک شمارش سلول‌های خونی ناهنجاری‌های سلول‌های خونی را مشخص خواهد کرد. آزمایشات شیمیایی خون برای انداره گیری عملکرد اندام‌های بدن نیز ممکن است ناهنجاری‌ها را نشان داده و به پزشک در تشخیص بیماری کمک می‌کند.
آزمایشات مغزاستخوان: نمونه برداری و آسپیراسیون از مغزاستخوان برای جمع آوری نمونه‌های مغزاستخوان برای آزمایش، به کار گرفته می‌شوند. در این آزمایشات مغز استخوان از استخوان لگن برداشته می‌شود.
آزمایشات بررسی کروموزوم فیلادلفیا: آزمایش‌های خاصی مانند، FISH و PCR، نمونه‌های خونی را از نظر وجود کروموزوم فیلادلفیا یا ژن BCR-ABL بررسی می‌کنند.
مراحل لوسمی میلوئیدی مزمن
مرحله بیماری به شدت تهاجم بیماری بستگی دارد. پزشک شدت و مرحله بیماری را با اندازه گیری نسبت سلول‌های بیمار به سلول‌های سالم در خون و مغزاستخوان تشخیص داده و تعیین می‌کند. نسبت بالای سلول‌های بیمار نشان از این دارد که بیماری در مراحل پیشرفته خود است.
مراحل لوسمی میلوئیدی مزمن عبارتنداز:
مزمن: مرحله مزمن اولین مرحله و ابتدایی‌ترنی مراحله است و بهترین پاسخ به درمان در این مرحله است.
تسریعی: مرحله تسریعی یک مرحله انتقالی است در زمانی که بیماری شدت می‌یابد.
بلاستیک یا انفجاری: مرحله بلاستیک مرحله‌ای شدید و متهاجم است که مرگبار می‌باشد.
درمان
هدف از درمان لوسمی میلوئیدی مزمن حذف سلول‌های خونی حاوی ژن غیرطبیعی BCR-ABL است که سبب بیش از حد گلبول‌های سفید می‌شود. در اغلب افراد، حذف همه‌ی سلول‌های خونی امکان پذیر نیست، اما درمان می‌تواند به بهبودی در دراز مدت کمک کند.
داروهای هدفمند
تمرکز داروهای هدفمند بر یک جنبه خاص از سلول‌های سرطانی است که به آنها امکان تکثیر و رشد می‌دهد. در لوسمی میلوئیدی مزمن، هدف این داروها پروتئین تولید شونده توسط ژن BCR-ABL است-پروتئین کیناز. داروهای هدفمندی که فعالیت تیروزین کیناز را بلوکه می‌کنند، عبارتنداز:
- ایماتینیب
- داساتینیب
- نیلوتینیب
- بوسوتینیب
- پوناتینیب
داروهای هدفمند درمانی ضروری برای بیماران مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن است. اگر بیماری به دارو جواب ندهد یا به اولین داروی هدفمند مقاوم شود، پزشکان از داروهای هدفمند دیگری مانند اماستاکسین یا دیگر درمان‌ها استفاده می‌کند. عوارض جانبی این داروهای هدفمند شامل تورم یا پف شدن پوست، حالت تهوع، کرامپ عضلانی، جوش، خستگی و اسهال می‌باشند.
پزشکان یک نقطه مطمئن که در آن افراد مبتلا به لوسمی میلوئیدی مزمن بتوانند دارو را قطع کنند، تعیین نکرده‌اند. داروهای هدفمند حتی زمانی که آزمایش‌های خون بهبودی را نشان دهند باید ادامه یابند.
پیوند سلول‌های بنیادی خون
پیوند سلول‌های بنیادی خون که پیوند مغزاستخوان نیز نامیده می‌شود، تنها شانس برای درمان قطعی لوسمی میلوئیدی مزمن است. با این حال، این درمان برای افرادی در نظر گرفته می‌شود که درمان‌های دیگر در آنان کارساز نبوده است، زیرا پیوند مغزاستخوان خطراتی دارد و درصد بالایی از عوارض جدی دارد.
در طول پیوند مغزاستخوان، دزهای بالایی از داروهای شیمی درمانی برای نابودی سلول‌های خونساز در مغزاستخوان استفاده می‌شوند. سپس سلول‌های بنیادی خون از فرد دهنده یا سلول‌های خود فرد که قبلاً جمع آوری و ذخیره شده‌اند به جریان خون فرد تزریق می‌شوند. سلول‌های تازه تشکیل شده و سالم جایگزین سلول‌های بیمار می‌شوند.
شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی به طور معمول با درمان‌های دیگر برای درمان لوسمی میلوئیدی مزمن ترکیب می‌شوند. اغلب داروهای شیمی درمانی که برای لوسمی میلوئیدی مزمن به کار می‌روند، داروهای خوراکی هستند. عوارض جانبی داروهای شیمی درمانی بسته به نوع دارویی است که استفاده می‌شود.
درمان بیولوژیکی
درمان‌های بیولوژیکی سیستم ایمنی بدن را برای مقابله علیه سرطان تقویت می‌کنند. داروی بیولوژیکی اینترفرون نوعی مصنوعی از سلول سیستم ایمنی است. اینترفرون ممکن است به کاهش رشد سلول‌های کمک کند. اینترفرون در صورتی که دیگر درمان‌ها کارساز نباشند یا فرد نتواند از داروها استفاده کند، می‌تواند گزینه مناسبی باشد، به عنوان مثال در طول حاملگی. عوارض اینترفرون عبارتنداز خستگی، تب، علائم مشابه آنفولانزا و کاهش وزن.
