اگر در باد شدید بایستید و گرد و غبار به پوستتان برخورد کند، احتمالا صدمه نمی‌بینید. با این حال، اگر چشمانتان را باز کنید برخی ذرات کوچک می‌توانند وارد چشمتان شوند و باعث اشک، قرمزی و تحریک شوند. اگر نفس بکشید، گرد و غبار می‌تواند به گلو و ریه ی شما وارد شود و باعث سرفه، عطسه و حتی خس‌خس سینه شود.
این که آیا چیزی می‌تواند به بدن ما نفوذ کند و در جایی از بدن وارد آسیب شود، منبع بحث و شک در مورد “نانو ذرات” بوده است. این ذرات میکروسکوپی دارای قطر یک تا ۱۰۰ نانومتر هستند. حدود ۱/۸۰۰۰ پهنای یک موی انسان.
دانشمندان در مورد این مواد کوچک به دلیل توانایی شان در بهبود مراقبت‌های پزشکی، سیستم‌های تصفیه آب، سیستم‌های انرژی و غیره هیجان‌زده هستند. با این حال این یافته های علمی جدید است و ما هنوز تمام خطرات احتمالی را نمی‌دانیم.
در این مقاله در مورد فناوری نانو و دلایلی که شاید بخواهید از نانوذرات در محصولات مراقبت از پوست و غذاهای خود پرهیز کنید صحبت می‌کنیم.
مزایای بالقوه نانوذرات
یکی از زمینه های پزشکی که می‌تواند از استفاده از نانوذرات بهره‌مند شود برداشت سوپر‌داروها است. به عنوان مثال، مطالعه ای در سال ۲۰۰۵ نشان داد که سیستم های تحویل دارویی مبتنی بر نانوذرات به درمان سل کمک می‌کند. تحقیقی در سال ۲۰۱۴ نشان داد که نانوذرات می‌توانند سهم مشخصی از سه داروی سرطانی را حمل کنند و آنها را طبق برنامه در هدف موردنظر آزاد کنند و عوارض جانبی را به حداقل برسانند.
به علت اندازه فوق العاده کوچک شان، نانوذرات ممکن است در صنعت انرژی سودمند باشند. آنها می‌توانند در ساخت باتری‌های کوچکتر و کارآمدتر، سلول‌های سوختی و سلول‌های خورشیدی مفید باشند. آنها ممکن است به ما در تولید محصولات قوی‌تر و با دوام‌تر در صنعت تولید کمک کنند و در بهبود رایانه‌ها و نمایشگرهای پلاسما توانایی بالایی داشته باشند. همه این تغییرات می‌تواند به تولید محصولات ارزان‌تر، کوچکتر یا کارآمدتر در یک یا چند مورد کمک کند.
اما همانند هر پیشرفت جدیدی، نانو ذرات نیز دارای خطرات خاصی هستند. ازجمله خطرات بهداشتی و زیست محیطی که می‌تواند اثرات پایدار داشته باشد.
نانو ذرات در محصولات مراقبت شخصی
نگرانی‌های بهداشتی در مورد نانوذرات این است که این مواد برای نفوذ به پوست و یا ورود به بدن از طریق استنشاق به اندازه کافی کوچک هستند. و زمانی‌که به زور ناخواسته وارد بدن ما شوند، می‌توانند مشکلاتی را ایجاد کنند.
مثلاً یک مطالعه اخیر نشان داده است که برخی نانوذرات ممکن است به DNA آسیب برسانند. محققان دانشگاه MIT و دانشکده بهداشت عمومی هاروارد، پنج نوع نانوذرات شامل نقره، اکسید روی، اکسید آهن، اکسید سریم و دی اکسید سیلیکون را بررسی کردند. همه اینها در محصولات مراقبت شخصی، اسباب‌بازی‌ها، لباس‌ها و غیره وجود دارند، به بهبود بافت، کشتن میکروب ها و افزایش عمر مفید کمک میکنند.
اغلب این مواد برای نفوذ به پوست و یا استنشاق بیش از حد بزرگ هستند، اما وقتی که آنها به عنوان نانوذرات وجود دارند، دارای خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی متفاوت هستند. مثلا می‌توانند به راحتی سلول‌های بدن نفوذ کنند.
مثلا، اکسید روی -که بهترین ضد آفتاب محسوب می‌شود و برای استفاده در کودکان به دلیل امنیت آن، توصیه می‌شود- زمانی که به شکل نانوذرات حضور دارد، طبق یافته های این مطالعه، رادیکال های آزاد تولید می‌کند که می تواند به DNA آسیب برساند و منجر به بیماری شود. نگرانی دیگر این است که نانوذرات ممکن است در طول زمان در بافتها تجمع کنند و منجر به مشکلات بالقوه سلامتی شود.
محققان خاطر نشان كردند كه قبل از اينكه بتوانيم بگوييم كه اين نانوذرات در محصولات مراقبت شخصی چه اثری دارند، مطالعات بيشتري لازم است انجام شود. یکی از سوالات مربوط به دوز است. دانشمندان تصور میکنند که سطوح پایین نانوذرات ممکن است آسیبی نزند ولی در دوزهای بالاتر آسیب رسان باشد، به ویژه با توجه به اینکه ما هر روز از محصولات مراقبت شخصی استفاده می‌کنیم. درست مثل اینکه مقدار کم آسپرین به درد شما کمک خواهد کرد، اما مقدار زیاد آن به معده صدمه میرند
مسئله ی کرم های ضد آفتاب
کرم‌های ضد آفتاب نگران کننده هستند، زیرا مواد تشکیل‌دهنده کوچکتر باعث می شود که روی پوست کمتر دیده شوند. (به یاد داشته باشید که روی اکسید چگونه روی پوست سفید به نظر می‌اید؟ حالا ذرات کوچکتر باعث می‌شود کمتر دیده شود.) برخی از محصولات از ذرات “micronized” استفاده میکنند، که با وجود کوچک بودن نمی‌تواند به پوست نفوذ کند. با این حال، نانو ذرات داستان متفاوتی داند.
مطالعه ای در سال ۲۰۱۲ گفته است که حتی به اصطلاح “کرم های ضد آفتاب فیزیکی” مانند اکسید روی و دی اکسید تیتانیوم -که نسبت به ضدآفتاب های شیمیایی ایمن‌تر در نظر گرفته می‌شود -در صورتی‌که به شکل ذرات کوچک این چنینی باشند، به طور بالقوه می‌توانند به پوست نفوذ کنند و به طور بالقوه فعالیت رادیکال های آزاد را افزایش دهند. محققان دانشگاه میسوری، تحقیقات آزمایشگاهی روی نانوذرات اکسید روی انجام دادند و دریافتند که آنها دچار واکنش شیمیایی شدند که رادیکال های آزاد ناپایدار و آسیب رسان را آزاد می‌کردند. (مطالعات مشابه، نتایج مشابهی را برای دی اکسید تیتانیوم پیدا کرده‌اند.)
بحث های زیادی در مورد این موضوع وجود دارد، ازآنجاییکه برخی مطالعات عکس این مطلب را نشان داده‌اند. مثلا، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۱، نشان داد که ذرات بسیار کوچک اکسید روی، به زیر لایه‌ی بیرونی سلول‌های پوست نفوذ نمی‌کنند، بنابراین بعید است که آسیب رادیکال‌های آزاد افزایش یابد. دو مطالعه پیشین دیگر در سال۲۰۰۷ و ۲۰۰۹، نتایج مشابهی را نشان داده اند. با این حال، در حال حاظر بهتر است مراقب باشید و از نانوذرات در کرم‌های ضدآفتاب اجتناب کنید. ( سازنده محصول را چک کنید – معمولاً اگر ازین مواد اجتناب کرده‌باشند، گفته می‌شود “ساخته شده بدون نانوذرات” یا چیزی شبیه به این.)
سایر لوازم آرایشی نیز، اگر حاوی نانوذرات باشند؛ می‌توانند خطراتی را در بر داشته باشند. مثلا مطالعه ای در ۲۰۱۲، دریافت که نانوذرات در پودرهای لوازم آرایشی می‌تواند ریه‌ها را آلوده کند و به طور بالقوه روی سلامتی اثر بگذارد.
نانوذرات در مواد غذایی
نانوذرات درحال حاضر در مواد غذایی ما نیز وجود دارد. این ذرات به عنوان نگهدارنده مورد استفاده قرار می‌گیرند تا غذاها را، تازه و بدون باکتری برای مدت طولانی نگهداری کنند. همچین به عنوان غلیظ کننده و یا ماده رنگی استفاده می‌شوند. متاسفانه، ازآنجاییکه علمی جدید است، شرکت ها هنوز ملزم به نشان دادن ترکیبات نانو در برچسب محصول نیستند. (ما امیدواریم که این موضوع به زودی در پی انتشار تحقیق روشن کننده خطرات احتمالی بالقوه تغییر کند.)
طبق گزارش های خبری، نانوذرات در آدامس ها، آب نبات ها، خامه‌ی کیک، تارت ها، کریمر های قهوه، پودینگ ها، ویتامین ها و… وجود دارد. ما علم کمی درباره اینکه این ذرات چگونه ممکن است در بدن، روی سلامت ما تاثیر بگذارند، اما در مطالعه ای حیوانی از دانشگاه کرنل، دانشمندان کشف کردند که پس از خوردن نانوذرات توسط جوجه ها، تغییری در ساختار پوشش دیوار روده‌ی آن ها به وجود آمد. دانشمندان می‌گویند که نتایج نشان دهنده این است که نانوذرات می‌توانند تغییرات ظریف ایجاد کنند که می توانند به مشکلات سلامتی منجر شوند، از قبیل جذب بیش از حد از سایر ترکیبات مضر.
اخبار مربوط به نانو ذرات در مواد غذایی هنوز هم جدید است، و بسیاری از مصرف‌کنندگان هنوز از خطرات احتمالی آگاه نیستند. همانند موضوع ارگانیسم های اصلاح شده ژنتیکی، به نظر می رسد، صنایع اجازه دارند از تکنولوژی جدید استفاده کنند، بدون آنکه ابتدا آن را آزمایش کنند و همه ما را در معرض آزمایش علمی عظیمی قرار دهند که نتایج آن هنوز ناشناخته است.
نانوذرات و محیط زیست
به دلیل اندازه فوق العاده کوچک، نانوذرات می‌توانند از تصفیه فاضلاب عبور کنند و وارد رودخانه‌ها و راه‌های آبی دیگر، و همچنین خاک شوند. در آگوست ۲۰۱۲، دانشمندان دریافتند که گیاهان سویا نانوذرات اکسید روی را از کرم های ضد آفتاب، لوازم آرایشی و لوسیون به برگ‌ها، ساقه‌ها و دانه‌ها جذب میکنند. یک مطالعه حیوانی در سال ۲۰۱۱ کشف کرد که نانوذرات نقره، هنگام استنشاق، سبب سمیت و التهاب ریه می شوند. نانوذرات مس، خطر عفونت ریه را افزایش می‌دهد. تحقیقات پیشین سال ۲۰۰۸ نشان داد که نانوذرات کربنی (که در پلاستیک‌ها و تراشه‌های رایانه‌ای استفاده می‌شود) می‌توانند به ریه‌ها به شیوه ای شبیه آزبست آسیب برسانند که به طور بالقوه منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان ریه می‌شود.
تحقیقات در سال ۲۰۱۲ همچنین نشان داد که نانوذرات نقره که به‌عنوان مواد نگهدارنده استفاده می‌شوند، به‌راحتی می‌توانند به گیاهان، حشرات و ماهی منتقل شوند، که به‌طور بالقوه باعث تخریب اکوسیستم‌ها می‌شود. همچنین این نانوذرات زمانی که وارد محیط زیست شدند واکنش دادند و تغییر کردند، تنها ۱۸ درصد آنها در شکل اولیه خود باقی ماندند. نقره حتی در گیاهانی که ۶ ماه بعد از مطالعه رشد کردند نیز شناسایی شد.
تا کنون، دولت، نانوذرات را همانند مواد با اندازه دیگر، مدیریت می‌کند – مثلا نانوذرات نقره مثل هر نوع نقره ای دیگر تنظیم می‌شود-. اما مطالعات نشان می‌دهد که این دو با هم یکسان نیستند و حتی مانند ذرات بزرگتر توسط قوانین فیزیکی یکسان تنظیم نمی‌شوند، بلکه توسط مکانیک کوانتومی تنظیم می‌شوند. این بدان معنی است که توانایی آنها برای واکنش شیمیایی و تولید سمیت بالقوه، احتمالا متفاوت با مواد اصلی است و تا حد زیادی ناشناخته است.
چه باید کرد؟
در حال حاضر، مصرف‌کنندگان از نظر دانستن اینکه آیا محصولات نانو در محصولات ما وجود دارد یا نه، عمدتا در تاریکی قرار دارند . (ضمنا اداره ایمنی غذایی اروپا، تولیدکنندگان را ملزم می‌کند مواد غذایی حاوی نانوذرات را برچسب دار کنند. FDA این الزام را برای تولیدکنندگان موادغذایی در آمریکا ندارد.)
ما می توانیم برخی از اقدامات احتیاطی زیر را انجام دهیم. فراتر از آن، بهتر است از شرکت های درستکار و باوجدانی خرید کنیم که مایل به افشای استفاده‌شان (یا عدم استفاده‌شان) از نانوذرات هستند، و از قوانینی که برای افشای کامل و صادقانه ترکیبات محصولات مورد استفاده ما تلاش میکنند، حمایت کنیم.
- محصول خود را در لیست بین المللی دانش پژوهان وودرو ویلسون در زمینه پروژه نانوتکنولوژی های نوظهور بررسی کنید. این لیست نشان می‌دهد کدام محصولات، از جمله غذاها و مکمل‌ها، حاوی نانومواد هستند. این فهرست جامع و مفصل نیست، اما به عنوان نقطه شروع خوب است.
- تا حد امکان از غذاهای تازه محلی استفاده کنید. دور غذاهای بسته‌بندی شده و فرآوری شده، که در آنها امکان حضور نانوذرات بیشتر است، خط بکشید.
- تا جایی که ممکن است غذا های ارگانیک مصرف کنید.
- از غذاهای GMO اجتناب کنید.
- از محصولات آرایشی طبیعی و ایمن (به ویژه آن‌هایی که روی پوست شما می‌ماند، مانند کرم‌های ضدآفتاب، مرطوب‌کننده و آرایشی) که شامل نانوذرات در فرمول‌شان نیستند.
- محصولات خود را برای اطلاعات بیشتر در مورد نانوذرات بالقوه در Skin Deep Database بررسی کنید.
حواستان باشد کلماتی مانند “nanodelivery system” نشان‌دهنده حضور نانوذرات است، اما به یاد داشته باشید که شرکت‌ها ملزم به افشای نانوذرات بر روی برچسب نیستند.
شما نظرتان در مورد نانوذرات در مواد غذایی، مواد آرایشی و محیط زیست چیست؟ آیا برای محافظت از خانواده تان دراینباره اقدام می‌کنید؟
