حادثه‌ای که در نیروگاه اتمی چرنوبیل واقع در اوکراین رخ داد، تمام جهان را در شوک فرو برد. چهره‌ی یک منطقه را برای همیشه دگرگون ساخت و سوالات بدون پاسخ بسیاری از خود بر جای گذاشت.
در ۲۵ و ۲۶ آپریل ۱۹۸۶، فجیع‌ترین حادثه‌ی اتمی در تاریخ بشر در شمال کشور اوکراین به وقوع پیوست. در این حادثه یک رآکتور در نیروگاه اتمی منفجر شد و سپس دچار آتش سوزی گردید. این حادثه‌ی عظیم همچون نقطه عطفی در تاریخ جنگ سرد و تاریخ انرژی هسته‌ای بود. پس از گذشت سی سال از وقوع حادثه، دانشمندان تخمین می‌زنند تا نزدیک به بیست هزار سال این منطقه برای انسان‌ها غیر قابل سکونت خواهد بود. این فاجعه در نزدیکی شهر چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی سابق رخ داد که بعد از جنگ جهانی دوم سرمایه گذاری بسیار زیادی در زمینه‌ی انرژی هسته‌ای داشت. از سال ۱۹۷۷، دانشمندان شوروی، چهار راکتور هسته‌ای RBMK را در نیروگاه تأسیس کردند که در جنوب مرز اوکراین با بلاروس واقع شده است.
چند ماه پس از انفجار راکتور شماره‌ی ۴ نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ و ایجاد شعله‌های سمی، یک محفظه‌ی بتنی و فولادی برای حفظ مواد رادیو اکتیو در داخل بر روی آن قرار گرفت. این ساختار پیرامونی، مجدداً با محفظه‌ی بزرگتر و جدیدتری در سال ۲۰۱۶ پوشیده شد.
در ۲۵ آوریل ۱۹۸۶، برنامه ریزی برای تعمیر و نگهداری مرتب رآکتور چهارم نیروگاه هسته‌ای لنین، انجام شده بود. متصدیان رآکتور برای انجام آزمایش قطعی برق، سیستم ایمنی رآکتور را غیرفعال کردند (کندکننده‌های نوترون را از آن خارج کردند). هدف متصدیان از انجام آزمایش این بود که بدانند آیا توربین‌های چرنوبیل در هنگام قطعی برق قادر به تولید برق کافی برای ادامه کار نیروگاه خواهند بود یا خیر. با این حال، در طی آزمایش، کارکنان پروتکل‌های ایمنی را نقض کردند و انرژی در داخل کارخانه افزایش یافت. علی رغم تلاش برای خنک کردن رآکتور به طور کامل، افزایش قدرت دیگری موجب واکنش زنجیره‌ای و انفجار در داخل شد. در نهایت، هسته مرکزی خود در معرض انفجار قرار گرفت، و بدین ترتیب موجب فوران مواد رادیواکتیو به داخل اتمسفر شد. آتش نشانان تلاش کردند بخشی از شعله های آتش را خاموش کنند و در نهایت هلیکوپترها برای اطفای حریق و کنترل آلودگی وارد عمل شدند. علیرغم مرگ دو نفر در انفجارها، و بستری شدن کارگران و آتش نشانان و خطر آتش سوزی و انفجار، هیچ کس از مناطق اطراف – از جمله شهر پریپیت – تا حدود ۳۶ ساعت پس از وقوع فاجعه تخلیه نشد.
رسانه‌ای کردن یک فاجعه‌ی اتمی از نظر سیاسی ریسک بزرگی به نظر می‌رسید، اما کار از کار گذشته بود. فروپاشی تا نزدیکی سوئد پخش شده بود، جایی که مسئولان نیروگاه هسته‌ای دیگری شروع به پرسش در مورد اتفاقاتی که در اتحاد جماهیر شوروی در حال وقوع بود، کردند. پس از انکار اولیه وقوع هر گونه حادثه، مسئولان شوروی اقرار به وقوع فاجعه‌ی چرنوبیل در ۲۸ آپریل کردند.
فاجعه‌ی تاریخی
به زودی جهان دریافت که شاهد یک فاجعه‌ی تاریخی می‌باشد. نزدیک به سی درصد از ۱۹۰ تن اورانیوم چرنوبیل اکنون در اتمسفر پخش شده بود، همینطور اتحاد جماهیر شوروری به تدریج ۳۳۵۰۰۰ نفر را از منطقه تخلیه کرد و منطقه‌ی «محدوده‌ی انفجار» به شعاع نوزده مایل در اطراف رآکتور تعیین کرد.
حداقل ۲۸ نفر در نتیجه حادثه جان خود را از دست دادند، و بیش از ۱۰۰ نفر زخمی شدند. کمیته علمی سازمان ملل متحد در مورد تأثیرات تابش اتمی گزارش داده است که بیش از ۶،۰۰۰ کودک و نوجوان در اثر تابش حاصل از این حادثه دچار سرطان تیروئید شدند، اگرچه برخی از متخصصان این ادعا را به چالش کشیده‌اند.
محققان بین المللی پیش بینی کرده‌اند که در نهایت در حدود ۴۰۰۰ نفر که در معرض تابش بالا قرار گرفته‌اند، به سرطان‌های مربوط به اشعه دچار شوند، در حالی که حدود ۵۰۰۰ نفر در معرض تابش‌های پایین‌تر ممکن است همان سرنوشت را تجربه کنند. با این حال عواقب کامل فاجعه‌ی چرنوبیل، از جمله تاثیرات آن بر سلامت روان و حتی تاثیرات آن بر نسل‌های بعدی، همچنان مورد بحث و مطالعه‌ی بسیار قرار می‌گیرند.
باقی مانده راکتور در حال حاضر در داخل یک محظه‌ی مهار کننده‌ی فولادی بزرگ قرار دارد که در اواخر سال ۲۰۱۶ این پروژه به اجرا درآمده است. تلاش‌های احتمالی و نظارت‌ها همچنان ادامه دارد و انتظار می‌رود روند تمیز کردن تا حداقل سال ۲۰۶۵ ادامه یابد.
اثرات طولانی مدت فاجعه‌ی چرنوبیل
تأثیر فاجعه بر روی جنگل‌ها و حیات وحش اطرافش، همچنان یک منطقه تحقیقی فعال بر جای گذاشته است. در حقیقت پس از وقوع حادثه، حدود چهار مایل مربع از جنگل‌های اطراف به عنوان «جنگل سرخ» شناخته می‌شود، زیرا بسیاری از درختان به رنگ قرمز مایل به قهوه‌ای در آمدند و پس از جذب پرتوهای بالای رادیو اکتیو، از بین رفتند.
سی سال پس از فاجعه‌ی چرنوبیل، طبیعت در تلاش برای جبران است.
امروزه منطقه انفجار تقریباً ساکت اما پر از حیات می‌باشد. اگرچه درختان بسیاری پس از حادثه در این منطقه رشد کرده‌اند، دانشمندان شواهدی از کاتاراکت و آلبینیسم و سطوح پائینی از باکتری‌های مفید، در گونه‌های حیات وحش ساکن منطقه در سال‌های اخیر کشف کردند. بعلت محرومیت فعالیت‌های انسانی در اطراف منطقه انفجار، جمعیت بعضی از گونه‌های ساکن حیات وحش، برای مثال سیاهگوش و گوزن شمالی، افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۵ دانشمندان تخمین زدند، به لطف غیبت انسان‌ها، جمعیت گرگ‌های منطقه به هفت برابر جمعیت آن در مقایسه با مناطق با منابع مشابه افزایش یافته است.
فاجعه‌ی چرنوبیل پیامد‌های دیگری نیز داشت: عوارض جبران ناپذیراقتصادی و سیاسی که بر اتحاد جماهیر شوروی وارد شد و جنبش‌های ضد انرژی هسته‌ای در جهان به راه انداخت. خسارات ناشی ازفاجعه نزدیک ۲۳۵ میلیارد دلار تخمین زده می‌شود. در این حادثه ۲۳ درصد از مساحت بلاروس کنونی بطور تصادفی دچار آلودگی شد و این کشور یک پنجم از زمین‌های کشاورزی خود را از دست داد. بلاروس در سال ۱۹۹۱ در تلاش برای مقابله با فاجعه، ۲۲ درصد از بودجه کل خود را برای چرنوبیل صرف کرد.
امروزه چرنوبیل توریست‌های فراوانی که مجذوب تاریخ و خطرات آن هستند، به خود فرامی‌خواند. هر چند چرنوبیل نماد سقوط بالقوه قدرت هسته ای روسیه است، روسیه هیچگاه از برنامه‌های هسته‌ای خود دست نکشید. امروزه ۱۱ رآکتور RBMK عملیاتی در روسیه وجود دارد.
