احساس پر شدگی و درد معده احساس ناخوش آیندی است که همه ما تجربه کرده‌ایم. تصور کنید که فردی به صورت دائمی چنین احساسی را داشته باشد! قطغاً بسیار آزار دهنده خواهیم بود. در برخی از افرادی که تحت عمل جراحی‌های معده و مری قرار می‌گیرند، گاهی بعد از عمل از مشکلات گوارشی خاصی رنج می‌برند. یکی از این مشکلات تخلیه زودرس معده است که در طولانی مدت خطرات بسیاری را برای فرد به همراه دارد. در این مقاله به بررسی بیشتر تخلیه سریع معده یا سندرم دامپینگ می‌پردازیم.
سندرم دامپینگ چیست
سندرم دامپینگ وضعیتی است که به دنبال جراحی به منظور برداشتن تمام یا قسمتی از معده و یا به دنبال جراحی بای پس معده برای کاهش وزن سریع ایجاد می‌شود. این سندرم در بیمارانی که تحت عمل مری قرار گرفته‌اند نیز ممکن است بروز یابد. سندرم دامپینگ یا تخلیه سریع معده زمانی ایجاد می‌شود که تخلیه غذا و بخصوص کربوهیدرات‌ها، از معده به روده ی کوچک، بسیار سریع اتفاق بیافتد.
بیشتر افراد مبتلا به سندرم دامپینگ از علائمی نظیر درد شکمی یا اسهال را ۱۰ تا ۳۰ دقیقه پس از خوردن غذا شکایت دارند. در برخی از مبتلایان نیز، این علائم یک تا سه ساعت پس از غذا ظاهر می شوند؛ اما زمان ظهور علائم می‌تواند بیشتر یا کمتر هم باشد.
در حالت کلی، می‌توان با تغییر رژیم غذایی پس از جراحی، از بروز سندرم دامپینگ جلوگیری کرد؛ تغییراتی مانند خوردن وعده‌های غذایی کوچک‌تر یا محدود کردن مصرف شکر و کربوهیدرات‌ها. در موارد شدید سندرم دامپینگ معده ممکن است به مصرف دارو یا جراحی نیاز باشد.
علائم سندرم دامپینگ
علائم و نشانه های زودهنگام این بیماری بلافاصله پس از غذا ظاهر می شوند؛ به خصوص پس از مصرف غذاهایی که میزان بالایی از شکر (ساکاروز) و یا قند میوه (فروکتوز) دارند.
علائم شامل:
- احساس نفخ یا پر شدگی پس از غذا خوردن
- حالت تهوع
- استفراغ
- دردهای شکمی
- اسهال
- سرخ شدن
- سرگیجه و احساس سبکی سر
- افزایش ضربانات قلبی
علائم دیرهنگام این بیماری یک تا سه ساعت پس از صرف غذا ایجاد می‌شوند و دلیل آن‌ها، آزاد شدن مقدار زیادی انسولین به منظور جذب میزان بالای قند وارد شده به روده‌ی کوچک پس از مصرف وعده‌ای سرشار از قند، می‌باشد. نتیجه آزاد شدن میزان بالایی از انسولین به خون، کاهش قند خون است که به دنبال آن علائم ثانویه‌ی این بیماری بروز می‌یابد، مانند:
در برخی از افراد هم علائم زودهنگام و هم علائم ثانویه ظاهر می‌شود. همچنین ممکن است فرد حتی سال‌ها پس از جراحی به این سندرم مبتلا شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
- زمانی که علائمی مشابه علائم سندرم دامپینگ در فرد ایجاد شود؛حتی در صورت نداشتن سابقه جراحی
- زمانی که علائم ایجاد شده با تغییر رژیم غذایی بهبود نیابد
- به دنبال سندرم دامپینگ کاهش وزن شدید ایجاد شود. در این شرایط پزشک بیمار را به متخصص تغذیه برای تهیه رژیم غذایی مناسب ارجاع خواهد داد.
علت تخلیه سریع معده
در سندرم دامپینگ معده غذا و ترشحات معده به شکلی کنترل نشده‌ای، با سرعت غیر معمول و سریع از معده وارد روده می‌شوند. این اتفاق، احتمالاً به علت تغییراتی که به دنبال جراحی در معده ایجاد می‌شود، بروز می‌یابد.
ممکن است دامپینگ در عمل معده یا بعد از جراحی ماژور مری مانند برداشتن مری بروز یابد.
عوامل خطر سندرم دامپینگ
هر نوع عمل جراحی‌ای که در معده تغییراتی را ایجاد کند، می‌تواند ریسک ابتلا به این سندرم را افزایش دهد. چنین جراحی‌هایی عموماً ب منظور درمان چاقی مفرط به کار می‌روند اما گاهی نیز بخشی از پروسه‌ی درمان بیماری‌هایی نظیر سرطان معده را هم تشکیل می‌دهند. دامپینگ در جراحی معده پس از شرایط زیر بروز می‌یابد:
- گاسترکتومی (Gastrectomy): نوعی عمل جراحی که طی آن تمام یا بخشی از معده برداشته می‌شود.
- جراحی بای پس معده (Roux-en-Y operation): که برای درمان چاقی مفرط استفاده می‌شود. در این نوع جراحی بخش فوقانی معده از بخش‌های دیگر آن جدا شده و به بخش میانی روده کوچک (ژئوژنوم) متصل می‌شود. در نتیجه معده کوچک‌تر می‌شود. پس از این عمل بیمار دیگر قادر نخواهد بود همان میزان غذایی که قبلاً مصرف می‌کرد را بخورد. در این جراحی به روش گاستروژژنوستومی (Gastrojejunostomy) بخش کیسه‌ای به ادامه روده متصل می‌شود.
- ازوفاژکتومی (Esophagecyomy): در این جراحی، تمام یا بخشی از لوله‌ی رابط بین دهان و معده (مری) برداشته می‌شود.
تشخیص سندرم دامپینگ
پزشک ممکن است از روش‌های زیر برای کشف بیماری استفاده کند:
- ارزیابی و بررسی تاریخچه پزشکی: پزشک معمولاً می‌تواند با بررسی تاریخچه پزشکی فرد و تحلیل علائم بیمار، به وجود این سندرم پی ببرد؛ مخصوصاً اگر فرد سابقه‌ی جراحی معده داشته باشد.
- آزمایش قند خون: کاهش قند خون گاهی اوقات می‌تواند به سندرم دامپینگ مرتبط باشد؛ به همین دلیل، پزشک آزمایش دهانی تحمل گلوکز را در زمان اوج بروز علائم درخواست می‌کند تا بتواند به تشخیص درست برسد.
- آمایش تخلیه سریع معده در این آزمایش نوعی ماده‌ی رادیواکتیو به غذا اضافه می‌شود تا سرعت عبور غذا از معده اندازه گیری شود.
درمان سندرم دامپینگ
سندرم دامپینگ اولیه احتمالاً به صورت خودبه‌خودی و طی سه ماه اول پس از عمل بهبود می‌یابد. علاوه بر این، تغییر رژیم غذایی نیز در طی دوره‌ی درمان، می‌تواند علائم بیماری را کاهش دهد. در صورت عدم بهبود، پزشک دارو درمان یا جراحی را توصیه خواهد کرد.
دارو درمانی
در موارد نادری که علائم بیماری با تغییر رژیم غذایی علائم تخلیه سریع معده بهبود نیابد، پزشک داروی اکتروتاید (Octreotide) با نام تجاری ساندوستاتین (Sandostatin) را تجویز خواهد کرد. این داروی ضد اسهال، به صورت زیر پوستی تزریق می‌شود (زیرجلدی) و سرعت تخلیه‌ی غذا به روده را کاهش می‌دهد. از عوارض جانبی این دارو می‌توان به حالت تهوع، استفراغ و ناراحتی‌های معده اشاره کرد.
می‌توان با پزشک درباره نحوه مدیریت و مصرف دارو مشورت کرد.
جراحی
پزشکان برای درمان موارد شدید سندرم دامپینگ معده که به دیگر شیوه‌های درمانی پاسخ نمی‌دهد از جراحی استفاده می‌کنند. بیشتر این جراحی‌ها بر پایه‌ی تکنیک‌های بازسازی هستند، مانند بازسازی پیلور معده. یا این که پزشک، جراحی بای پس معده را به حالت اولیه خود باز می‌گرداند.
درمان‌های جایگزین
برخی افراد از مکمل‌هایی مانند پکتین، آدامس گوار، پسیلیوم سیاه و طلایی برای حجیم شدن مواد گوارشی و کند کردن حرکت آن‌ها در روده استفاده می‌کنند. قبل از مصرف مکمل با پزشک خود صحبت کنید تا در مورد عوارض جانبی احتمالی یا تداخل با سایر داروها مطلع شوید.
سبک زندگی و درمان خانگی
در ادامه چندین راهکار مربوط به رژیم غذایی که رعایت آن‌ها می‌تواند به فرد در حفظ مواد غذایی مناسب و به حداقل رساندن علائم تخلیه سریع معده کمک کند، ذکر می‌شود.
- وعده‌های غذایی کمتری بخورید. به جای سه وعده بزرگ‌تر، سعی کنید روزانه پنج یا شش وعده غذایی کوچک میل کنید.
- بیشتر مایعات مصرفی خود را بین وعده‌های غذایی بنوشید. ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل و بعد از غذا چیزی ننوشید.
- روزانه ۶ تا ۸ فنجان (۱.۴ تا ۱.۹ لیتر) مایعات بنوشید. مایعات مصرفی همراه با وعده‌های غذایی را به ۱/۲ لیوان (۱۱۸ میلی لیتر) کاهش دهید. در ادامه حجم مایهات بین وعده‌ها را افزایش دهید.
- رژیم غذایی خود را تغییر دهید. از پروتئین بیشتر مانند گوشت، مرغ، کره بادام زمینی خامه‌ای و ماهی و کربوهیدرات‌های پیچیده بیشتر مانند جو دوسر و سایر غذاهای حاوی غلات سبوس دار غنی از فیبر استفاده کنید. غذاهای پر قند مانند آب نبات، شکر، شربت، سودا و آب میوه را محدود کنید.
قند طبیعی لبنیات (لاکتوز) ممکن است علائم بیمار را تشدید کند. در ابتدا با مقادیر آغاز کنید یا اگر فکر می‌کنید مشکلی ایجاد می‌شود، به طور کلی مصرف لبنیات را محدود کنید. ممکن است برای مشاوره بیشتر درباره رژیم غذایی، لازم باشد تا به یک متخصص تغذیه مراجعه کنید.
- مصرف فیبر را افزایش دهید. پسیلیوم، صمغ گوار و پکتین موجود در مواد غذایی یا مکمل‌ها می‌توانند جذب کربوهیدرات‌ها را در روده کوچک به تأخیر بیندازند.
- در مورد نوشیدن الکل با پزشک خود مشورت کنید.
آمادگی برای ویزیت پزشک
اگر نشانه‌ها و علائم سندرم دامپینگ را داشتید، باید ابتدا به پزشک خانواده یا پزشک عمومی مراجعه کنید. سپس ممکن است پزشک عمومی شما را به متخصص گوارش ارجاع دهد.
در ادامه برخی از اطلاعاتی که به شما کمک می‌کند تا برای قرار ملاقات با پزشک آماده باشید، ذکر شده است.
شما چه کاری می‌توانید انجام دهید؟
- از محدودیت‌های قبل از قرار ویزیت آگاه باشید. هنگام تعیین زمان ملاقات، در مورد مواردی که باید انجام دهید، مانند محدودیت رژیم غذایی سوال کنید.
- علائم خود را یادداشت کنید؛ حتی مواردی که ممکن است مرتبط به به علت ویزیت پزشک به نظر نرسد.
- اطلاعات شخصی کلیدی از جمله فشارهای روحی یا تغییرات اخیر زندگی را بنویسید.
- تمام داروها، ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌های مصرفی را همراه با دوز دارو به یاد داشته باشید.
- با یکی از اعضای خانواده یا یکی از دوستان خود همراه باشید تا آن‌ها به شما در یادآوری گفته‌های پزشک کمک کنند.
- سوابق پزشکی خود را در مورد درمان‌ها قبلی، به ویژه جراحی معده به همراه داشته باشید.
- سوالات خود را برای پرسیدن از پزشک یادداشت کنید.
سوالاتی که باید از پزشک خود بپرسید
در مورد سندرم دامپینگ، برخی از سؤالات اساسی را باید از پزشک خود بپرسید؛ مانند:
- چه چیزی ممکن است باعث بروز این علائم شده است؟
- چه علل دیگری توجیح کننده علائم من می‌باشند؟
- چه آزمایشاتی نیاز است؟
- بهترین نوع جراحی کدام است؟
- آیا باید توسط متخصص تغذیه ویزیت شوم؟
- من بیماری دیگری نیز دارم. چگونه می‌توانم هر دوی آن‌ها را به بهترین نحو مدیریت کنم؟
- آیا باید توسط پزشک متخصص ارزیابی شوم؟
- آیا بروشور یا منابع مطالعاتی دیگری وجود دارد؟ چه وب سایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
در هنگام قرار ویزیت با پزشک از پرسیدن سوالات دیگر ابایی نداشته باشید.
چه انتظاری از پزشک می‌رود
احتمالاً پزشک از شما سؤالاتی مانند موارد زیر ررا خواهد پرسید؛ از جمله:
- آیا پیش از این جراحی معده داشته‌اید و اگر چنین بله، چه نوع عملی انجام داده‌اید؟
- چه زمانی علائم شما آغاز شد؟
- آیا علائم به صورت مداوم هستند یا گاه به گاه بروز می‌یابند؟
- علائم شما چند ساعت پس از غذا آغاز می‌شود؟
- آیا برخی غذاهای خاص باعث تشدید علائم شما می‌شود؟
- شدت علائم به چه میزان است؟
- چه چیزی باعث بهبود نسبی علائم می‌شود؟
- چه چیزی باعث تشدید علائم می‌شود؟
