تولارمی بیماری عفونی نادری است که اغلب پوست، چشمها، گرههای لنفاوی و ریه را درگیر میکند. تولارمی که تب خرگوش یا تب مگس گوزن نیز نامیده میشود، توسط باکتری فرانسیلا تولارنسیس ایجاد میشود.
این بیماری اکثراً پستاندارن به ویژه موش، خرگوش و خرگوش صحرایی را درگیر میکند. همچنین ممکن است پرندگان، گوسفند و حیوانات اهلی دیگر مانند سگ، گربه و همستر را نیز آلوده کند.
تولارمیا از طریق مسیرهای مختلفی به انسان منتقل میشود؛ از جمله گزش حشرات و مواجهه مستقیم با حیوان آلوده. تولارمی بیماری بسیار مسری و بالقوه کشنده است معمولاً در صورت تشخیص زود هنگام با آنتیبیوتیک های خاص قابل درمان است.
علائم
اکثر افرادی که در مواجهه با تولارمی قرار میگیرند، پس از گذشت ۳ تا ۵ روز به این بیماری مبتلا میشوند؛ البته گاهی ممکن است این دوره تا ۱۴ روز نیز طول بکشد. تب خرگوش انواع مختلفی دارد و فرد بسته به روش و محلی که باکتری وارد بدن میشود، میتواند به انواع مختلف بیماری مبتلا شود. هر کدام از انواع بیماری علائم مخصوص به خود را دارند.
تولارمی زخمی-غدهای
تولارمی زخمی-غدهای شایعترین نوع تولارمی است. علائم و نشانههای آن عبارتنداز:
- زخم شدن پوست در محل گزش که ممکن است عفونی شود
- غدد لنفاوی متورم و دردناک
- تب
- لرز
- سردرد
- خستگی
تولارمی غدهای
افراد مبتلا به این نوع علائم و نشانهای تولارمی زخمی-غدهای را دارند اما درگیری پوستی ندارند.
تولارمی چشمی-غدهای
این نوع چشمها را درگیر میکند و ممکن است سبب:
- درد چشم
- قرمزی چشم
- تورم چشم و خارج شدن ترشحات
- زخم در قسمت داخلی مژه
- حساسیت به نور
تولارمی اوروفارنژیال
تولارمی اوروفارنژیال در اثر خوردن گوشت پخته نشده حیوانات وحشی یا خوردن آب آلوده ایجاد میشود. در این نوع از تولارمیا گلو و مجاری گوارش درگیر است. علائم و نشانههای بیماری به شرح زیر است:
- تب
- گلو درد
- زخمهای دهانی
- استفراغ
- اسهال
- التهاب لوزهها
- تورم غدد لنفاوی گردن
تولارمی پنومونیک
این نوع از بیماری تب خرگوش علائمی مشابه پنومونی دارد:
- سرفه خشک
- درد قفسه سینه
- دشواری تنفس
انواع دیگر تولارمی نیز میتوانند به ریه منتشر شوند.
تولارمی تیفوئیدی
این فرم نادر و خطرناک تولارمی اغلب سبب عوارض زیر میشود:
- تب بالا
- خستگی شدید
- اسهال و استفراغ
- بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی)
- بزرگ شدن کبد (هپاتومگالی)
- پنومونی
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم
اگر فکر میکنید که در معرض تولارمی قرار گرفتهاید، به خصوص اگر توسط کنه گزیده شده باشید یا با حویانات وحشی منطقه آلوده تماس داشته باشید، و علائمی مانند تب، زخم پوستی یا تورم غدد لنفاوی را تجربه کنید، باید هر چه زودتر به پزشک مراجعه کنید.
علت تولارمی
به صورت طبیعی تولارمی انسانها را درگیر نمیکند و انتقال فرد به فرد نیز ندارد. این بیماری در تمام مناطق جهان رخ میدهد اما در مناطق روستایی به دلیل تماس بیشتر با پستاندارن، پرندگان و حشرات آلوده به باکتری فرانسیسلا تولارنسیس شیوع بالایی دارد. باکتری میتواند هفتهها در خاک، آب و جسد جانوران زنده بماند.
برخلاف دیگر بیماریهای عفونی که از یک مسیر از حیوانات به انسان منتقل میشوند، تولارمی روشهای انتقال مختلفی دارد. نحوهی ابتلای فرد به بیماری معمولاً میتواند نوع و شدت علائم را مشخص کند. در کل، انسان از روشهای زیر میتواند آلوده شود:
- گزش حشرات: حشرات زیادی میتوانند حامل باکتری باشند اما کنه و مگس گوزن محتملترین حشرات منتقل کننده تولارمی هستند. گزش کنه درصد بزرگی از مبتلایان به تولارمی زخمی-غدهای را به خود اختصاص میدهد.
- مواجهه به حیوانات بیمار یا مرده: مواجهه یا گاز گرفتگی توسط جانوران به خصوص خرگوش و موش صحرایی نیز میتواند سبب ابتلا به تولارمی به ویژه از نوع زخمی-غدهای شود. باکتری از طریق گزش، ابریژن یا زخم ایجاد شده وارد پوست میشود. نوع چشمی تولارمیا پس از تماس چشم با دستان آلوده ایجاد میشود.
- انتقال باکتری از طریق هوا: باکتریها موجود در خاک میتواند از طریق هوای استنشاقی هنگام باغبانی یا سایر فعالیتهای مرتبط با خاک وارد ریه شده و تولارمی پنومونیک ایجاد کنند. کادر آزمایشگاهی که بر روی این باکتری کار میکنند نیز در معرض آلودگی هستند.
- آب و غذای آلوده: تولارمی ممکن است از طریق خوردن گوشت نپخته حیوان آلوده یا نوشیدن آب آلوده منتقل شود؛ اگر چه این روش انتقال نادر است. علائم این فرم از انتقال بیماری عبارت است از استفراغ، اسهال و سایر مشکلات گوارشی.
گرما باکتری فرانسیلا تولارنسیس را نابود میکند. بنابراین پس پختن گوشت در دمای مناسب، حداقل ۱۶۵ درجه فارنهایت یا ۷۳.۶ درجه سانتیگراد، را باید در نظر داشت.
عوامل خطر تولارمی
زندگی یا سفر به مناطق خاص
بروز تولارمی در ایالات متحده، کانادا، مکزیک، ژاپن و اروپا گزارش شده است. در ایالات متحده، این بیماری بیشتر در ایالتهای جنوب مرکزی، شمال غربی اقیانوی آرام و مناطقی از ماساچوست، از جمله Martha’s Vineyard دیده شده است.
داشتن سرگرمیها یا مشاغل خاص
موارد زیر میتواند خطر ابتلا به تولارمی را افزایش دهد:
گرچه همهی افراد در هر سنی میتوانند به این بیماری مبتلا شوند، اما برخی مشاغل یا زندگی در برخی مناطق خطر ابتلا را افزایش میدهند. افرادی مانند:
- شکار کردن. شکارچیان میتوانند در معرض خون حیوانات وحشی قرار بگیرند. همچنین خوردن گوشت حیوانات نیز ریسک بیماری را افزایش میدهد.
- باغبانی یا زمین داری. باغبانی و زمین داری نیز ریسک ابتلا به تولارمی را افزایش میدهد. ممکن است فرد هنگام کار بر روی زمین، کندن علفهای هرز یا کار با ماشین چمن زنی باکتریها را استنشاق کند.
- دامپزشکی یا کار کردن در باغ وحشها. در این افراد نیز ریسک ابتلا به تب خرگوش بالاست.
عوارض تولارمی
تولارمی در صورت عدم درمان میتواند کشنده باشد. عوارض احتمالی عبارتند از:
- التهاب ریهها (پنومونی). پنومونی میتواند منجر به نارسایی تنفسی شود؛ شرایطی که در آن یا ریهها اکسیژن کافی دریافت نمیکنند یا دی اکسید کربن به خوبی تهویه نمیشود یا هر دو عارضه اتفاق میافتد.
- عفونت اطراف مغز و نخاع (مننژیت). مننژیت یک عفونت جدی و گاهی تهدید کننده مایعات و غشاهای (مننژ) اطراف مغز و نخاع است.
- تحریک لایههای قلب (پریکاردیت). ممکن است تولارمی موجب تورم و تحریک پریکارد، غشای نازکی احاطه کننده قلب شود. پریکاردیت خفیف میتواند بدون درمان بهبود یابد، اما عوارض جدیتر ممکن است به درمان آنتی بیوتیکی نیاز داشته باشند.
- عفونت استخوان (استئومیلیت). گاهی باکتریهای تولارمیا استخوانها را آلوده میکنند.
پیشگیری از تولارمی
در حال حاضر هیچ واکسنی برای تولارمی در دسترس نیست. اگر مشاغل پرخطر ی دارید، یا در منطقه آلوده به تولارمی زندگی میکنید، این اقدامات میتواند ریسک ابتلا را کاهش دهد:
- محافظت از خود در برابر حشرات. بیشتر افراد در ایالات متحده از طریق گزش کنه به تولارمی مبتلا میشوند. در دیگر نقاط جهان، بیماری تولارمی معمولاً از طریق گزش پشه منتقل میشود. اگر در مناطقی با شیوع بالای کنه یا پشه زندگی میکنید، پیراهن آستین بلند و شلوار بلند بپوشید، شلوار خود را داخل جورابهای خود فرو ببرید و برای محافظت از صورت و گردن خود از کلاه لبه پهن استفاده کنید. حتی در این حالت نیز باید مرتباً پوست و لباس خود را از نظر وجود کنه بررسی کنید.
از یک ماده دفع کننده حشرات با ۲۰-۳۰% DEET، پیکاریدین یا IR3535 استفاده کنید، اما دستورالعملهای سازنده را با دقت دنبال کنید. از مواد دافع حشرات به میزان متوسط استفاده کنید و در پایان روز آن را بشویید. مرتباً خود را از نظر وجود کنه بررسی کنید و در صورت وجود سریعاً آنها را بکنید.
- هنگام باغبانی مراقب باشید. باغبانان منازل و مناظر حرفهای باید هنگام خاک برداری، پاکسازی علفهای هرز یا چمن زنی، از ماسک صورت استفاده کنند.
- با حیوانات محتاطانه برخورد کنید. اگر خرگوش وحشی یا خرگوش شکار میمنید یا از آنها مراقبت میکنید، از دستکش و عینک محافظ استفاده کنید و پس از لمس حیوان، دستان خود را کاملاً با صابون و آب داغ بشویید. تمام گوشتهای وحشی را کامل بپزید و از تماس پوستی یا پانسمان حیوانی که بیمار به نظر میرسد خودداری کنید.
- از حیوانات خانگی خود محافظت کنید. دامها و حیوانات خانگی اگر خرگوش آلوده را بخورند یا توسط کنه گزیده شوند، میتوانند دچار تولارمی شوند. برای کمک به ایمن نگه داشتن حیوانات خانگی، بدون محافظ آنها را خارج نکنید و اجازه ندهید از نزدیک با حیوانات وحشی یا مرده در تماس باشند.
تشخیص
تشخیص تولارمی به دلیل نادر بودن آن و تشابه علائم آن با بیماریهای دیگر، ممکن است دشوار باشد. پزشکان ممکن است دستور گشت خون یا خلط بیمار را از نظر وجود باکتری دهند.
گاهی تولارمی از طریق آنتیبادیهای علیه باکتری موجود در خون تشخیص داده میشوند، اما تست را تنها بعد از گذشت چندین هفته پس از عفونت میتوان انجام داد. برای بررسی علائم پنومونی نیز باید رادیوگرافی از قفسه سینه درخواست کرد.
درمان
تولارمی به آنتیبیوتیکهایی مانند استرپتومایسین و جنتامایسین که به صورت عضلانی یا وریدی تزریق میشوند، پاسخ خوبی میدهد. بسته به نوع تولارمی پزشک میتواند آنتیبیوتیکهای خوراکی مانند داکسی سایکلین را به جای انواع تزریقی تجویز کند.
همچنین ممکن است فرد به دلیل عوارض ناشی از تولارمی مانند مننژیت و پنومونی نیز به درمان نیاز داشته باشد. در کل، افراد پس از بهبودی از بیماری در مقابل تولارمی مصونیت کسب کنند اما در برخی افراد ممکن است عود بیماری یا عفونت مجدد دیده شود.
آمادگی برای قرار ملافات با پزشک
شما احتمالاً اتدا به پزشک مراقبتهای اولیه خود مراجعه خواهید کرد. با این حال، ممکن است هنگام تعیین وقت ملاقات بلافاصله به یک متخصص بیماریهای عفونی ارجاع داده شوید.
در ادامه اطلاعاتی که با شما کمک میکند برای ویزیت با پزشک آماده شوید، گفته میشود.
شما چه کاری میتوانید انجام دهید
- لیست کردن علائم خود؛ از جمله علائمی که به نظر میرسد به علت اصلی مراجعه به پزشک مربوط نباشند.
- اطلاعات شخصی کلیدی به ویژه فعالیتهای اخیر، مانند شکار یا باغبانی یا سفر به مناطق آلوده به کنه.
- لیستی از تمام داروها، ویتامینها یا مکملهای مصرفی.
- سوالاتی که میخواهید از پزشک بپرسید.
تهیه لیستی از سوالات برای پرسیدن از پزشک به شما کمک میکند تا از زمان ویزیت خود بیشترین استفاده را ببرید. سوالات خود را به ترتیب از مهمترین تا کماهمیتترین لیست کنید. برخی از سوالات اساسی که باید در مورد تولارمی از پزشک بپرسید عبارتند از:
- علت احتمالی علائم من چیست؟
- آیا علل احتمالی دیگری میتواند توجیح کننده علائم من باشد؟
- به انجام چه آزمایشاتی نیاز دارم؟
- چه روشهای درمانی در اختیار دارم؟ هر روش چه عوارض جانبی دارد؟
- من بیماری دیگری نیز دارم. چگونه میتوانم هر دو این بیماریها را به بهترین شکل با هم مدیریت کنم؟
- آیا بروشور یا منابع دیگری برای مطالعه وجود دارد؟ چه وب سایتهایی را پیشنهاد میکنید؟
از پرسیدن سوالات بیشتر ابایی نداشته باشید.
چه انتظاری از پزشک میرود
پزشک نیز احتمالاً سوالاتی را از شما خواهد پرسید، از جمله:
- از چه زمانی علائم را تجربه کردید؟
- آیا اخیراً شکار، باغبانی یا مسافرت به مناطق آلوده به کنه داشتهاید؟
- علائم شما مداوم بوده است یا متناوب؟
- شدت علائم چقدر است؟
- آیا موردی علائم شما را بهبود میبخشد؟
- آیا موردی علائم شما را تشدید میکند؟