انتشار این مقاله


شاید عوامل بیماری‌زا عامل تکامل ما جانوران خون‌گرم بوده باشند

پستانداران و پرندگان با گرم نگه داشتن بدن خود در تقریباً تمامی اوقات، سیستم ایمنی خود را برای مقابله با عوامل بیماری‌زا آماده نگه می‌دارند.

ششصد میلیون سال پیش، تب، به عنوان پاسخی در برابر عفونت پدیدار شد: دماهای بالاتر بدن که عملکرد سیستم ایمنی را بهینه‌تر می‌کنند. در آن زمان، تقریباً تمام گونه‌های جانوری خونسرد بودند. آن‌ها برای رسیدن به دماهایی در حد تب، باید مدت زیادی زیر گرما می‌نشستند. پاتوژن‌ها، عوامل عفونی بیماری‌زا، شاید دلیل اولیه‌ی پدیدار شدن جانوران خون گرم بوده باشند.

در نگاه اول، موجودات خونسرد یا “اکتوترم” خشنودتر به نظر می‌رسند؛ چون نمی‌توانند به صورت درونی دمای بدن خود را تنظیم کنند، نسبت به جانوران “اندوترم”، ۳۰ برابر کمتر انرژی مصرف می‌نمایند. به همین دلیل، در حالی که پستانداران و پرندگان کالری‌ها انرژی صرف می‌کنند تا یک دمای بالا و پایدار را برای بدن خود حفظ کنند، خزندگان و دوزیستان تنها با آرمیدن در گوشه‌ای دنج به همان هدف دست می‌یابند. خوب اگر خونسری این قدر بهتر است، چرا پستانداران و پرندگان راهبرد متفاوتی را انتخاب کرده‌اند که این چنان پرهزینه است؟

دانشمندان با سال‌ها تحقیق سه مدل مختلف را برای چگونگی تکامل این دمای بالای بدن ارائه دادند. کمک به فرآیندهای فیزیولوژیک، حفظ فعالیت در دوره‌های زمانی طولانی‌تر و زاده‌های دیررس این سه مدل هستند. با این حال، هیچ کدام از این سه مدل آنقدرهای قانع‌کننده نبود و تاریخ تکاملی خون‌گرمی مثل یک راز سر به مهر مانده است.


توانایی دادن پاسخ سریع با تب به یک پاتوژن به این معنی است که موجودات خون‌گرم محدود به تغییرات دمایی در محیط خود نیستند. اعتبار تصویر متعلق به Michael Logan است.

با این که هیچ کدام از این سه فرضیه نادرست نیستند ولی محرک خون‌گرمی بایستی به طور اساسی بر توانایی بقا و تولیدمثل جانوران اثر می‌گذاشت تا می‌توانست تکامل یابد، وگرنه انتخاب طبیعی راهبردی چنین پرهزینه را خریدار نیست. مایکل لوگان، در مقاله‌ای که اخیراً در ژورنال ایده‌ها در اکولوژی و تکامل منتشر کرده، این نظریه را توضیح می‌دهد.

فرضیه‌ی من این است که پستانداران و پرندگان با گرم نگه داشتن بدن خود در تقریباً تمامی اوقات، سیستم ایمنی خود را برای مقابله با عوامل بیماری‌زا آماده نگه می‌دارند. شاید این دلیل، بخشی از علت تکامل یافتن این راهبرد پرهزینه، در همان آغاز پیدایش خود باشد.

اگر به این پس‌زمینه به موضوع نگاه کنیم، اندوترمی مزایایی نسبت به اکتوترمی خواهد داشت. توانایی دادن پاسخ سریع با تب به یک پاتوژن به این معنی است که موجودات خون‌گرم محدود به تغییرات دمایی در محیط خود نیستند. در عین حال، موجودات خونسرد برای رسیدن به دماهای شبیه دمایی که در تب داریم، به منابع خارجی گرما وابسته هستند. این جانوران با تغییر شرایط محیطی در معرض نوسان قرار گرفته و در جستجوی ریزاقلیم مورد نیاز برای آغاز تب شاید از غذا و جفت‌گیری غافل شوند و احتیاط خود را در برابر درندگان از دست بدهند.

این فرضیه از اکتشافات اخیر در زمینه‌های ایمنی‌شناسی و فیزیولوژی جانوران حاصل شده، اما هنوز باید مراحل آزمایشی و داده‌ای سفت و سختی را بگذارند. برای مثال، مدل من پیش‌بینی می‌کند که گونه‌هایی که در شرایط یکسان، بدن‌شان دماهای بالاتری را تجربه می‌کند، بایستی بتوانند بالاترین تناوب شیوع بیماری‌ها یا عفونی‌ترین بیماری‌زا را نیز داشته باشند.

علی تقی‌زاده


نمایش دیدگاه ها (0)
دیدگاهتان را بنویسید