بیشتر ما، به صورت مداوم یا گهگاهی، تجربه‌ی ناخوشایند فراموشی را داشته‌ایم. حادثه‌ی از دست دادن حافظه یا فراموشی می‌تواند ناراحت کننده و ناامید‌کننده باشد و این حس را به فرد القا کند که دارد به آلزایمر مبتلا می‌شود.
در حالی که آلزایمر و دیگر عوامل زوال عقلی منجر به از دست دادن حافظه می‌شوند، خبر خوب این جاست که عوامل و فاکتور‌های دیگری نیز می‌توانند در ایجاد این مشکل نقش داشته باشند. عوارض این فاکتور‌ها قابل برگشت بوده و دائمی نمی‌باشند.
پس چه چیزی باعث فراموشی می‌شود؟ چه چیزی مانع از ذخیره و به یاد آوردن اطلاعات در مغز می‌شود؟ اکنون به برخی از فاکتور‌های فراموشی توجه کنید.
دلایل احساسی
بدن و مغز ما کاملاً مرتبط بوده و بر یکدیگر اثر می‌گذارند، در نتیجه مغز ما تحت تاثیر احساسات و افکار ماست. انرژی که مغز صرف کنار آمدن با احساسات خاص و استرس‌های شدید می‌کند، در توانایی آن برای ذخیره اطلاعات و برنامه‌ها و یادآوری آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد.
زمانی که دلیل فراموشی شخص صرفاً به خاطر احساسات و استرس است، می‌توان از طریق کمک، مشاوره، تغییر در سبک زندگی و عدم مواجه با شرایط استرس‌زا در زندگی، حافظه را بهبود بخشید.
استرس
استرس بیش از حد در زندگی، فشاری مازاد بر مغز شما وارد کرده و باعث صدمه به حافظه شما و فراموشی می‌شود. استرس‌های موقتی ولی شدید، حافظه‌ی کوتاه مدت شما را هدف قرار می‌دهد، اما اگر به مدت طولانی در معرض استرس‌های حاد باشید، ریسک ابتلا به جنون را به صورت قابل توجهی افزایش می‌دهد. مدیریت استرس استراتژی بسیار مهمی برای حفظ کیفیت زندگی و بهبود سلامت جیمی و روانی شماست.
افسردگی
افسردگی باعث کندی ذهن شده و شما را نسبت به محیط اطراف، بی‌علاقه می‌کند، در نتیجه حافظه، تمرکز و هوشیاری شما دچار مشکل می‌شود. حافظه و احساسات شما به قدری کند می‌شود که حتی به مسائل اطرافتان توجه نمی‌کنید. طبیعتاً به یاد آوردن چیزی که بدان توجه‌ای نکرده‌اید، امری بسیار دشوار است. افسردگی همچنین باعث ایجاد اختلال در خواب شما می‌شود که مستقیماً در حافظه شما تاثیر دارد.
دمانس کاذب (pseudodementia)، نوعی از فراموشی و کمبود حافظه است که به افسردگی مربوط می‌شود. اگر فکر می‌کنید به دمانس کاذب مبتلا هستید، تست‌های شناختی وجود دارند که می‌توانید با انجام دادن آن‌ها از علت دقیق فراموشی خود مطلع شوید.
فرد مبتلا به دمانس کاذب، علی رغم زندگی روزمره، می‌تواند تست‌های شناختی را با موفقیت پشت سر بگذارد. امروزه، اکثر افسردگی‌ها به شکل مؤثری قابل درمان هستند. مشاوره و تجویز دارو می‌تواند در روند بهبودی بسیار مؤثر باشد.
اضطراب
اگر هنگام تست یا امتحانات، با این که تمامی مطالب را به یاد دارید باز هم دچار فراموشی می‌شوید؛ علت اصلی اضطراب شما است. برخی افراد در شرایط خاصی (مانند امتحان و …) دچار اضطراب می‌شوند، ولی اضطراب برخی دیگر بسیار فراگیرتر است و از اختلال اضطراب منتشر یا GAD رنج می‌برند، به گونه‌ای که عملکرد‌های روزانه فرد را تحت تاثیر قرار گرفته و باعث ایجاد اختلال در حافظه فرد می‌شود. تشخیص و درمان اضطراب‌های حاد، باعث بهبود کیفیت زندگی و حافظه شما می‌شود.
اندوه و ناراحتی
هنگامی که بابت مسئله ناراحت هستیم یا غصه می‌خوریم، مقدار قابل توجهی از انرژی جسمی و ذهنی ما صرف این کار می‌شود. در نتیجه توانایی بدن در تمرکز روی اتفاقات و اطرافیان کاهش پیدا می‌کند. پس طبیعتا حافظه ما نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
اندوه و غصه، تقریباً مانند افسردگی است، با این تفاوت که اندوه زمانی پیش می‌آید که حادثه و یا شرایط خاصی برایمان اتفاق بیفتد ولی افسردگی معمولاً بدون هیچ علت مشخصی اتفاق می‌افتد.
زمانی که دچار اندوه‌های شدید می‌شوید، بسیار ضروری است که وقت خود را صرف دلیل ناراحتی خود بکنید. زمانی که به غصه‌های خود اهمیت دهید و به آن‌ها فکر کنید، احساس سبکی بیشتری (هم ذهنی و هم جسمی) نسبت به قبل خواهید کرد. هنگام ناراحتی، زمان بیشتری را به خود اختصاص دهید. مشاوره‌ی خصوصی و گروه‌های حمایتی می‌توانند نقش مؤثری در بهبودی شما داشته باشند.
دارو‌ها و درمان‌های پزشکی
الکل و مواد مخدر
استفاده از مشروبات الکلی و مواد مخدر، باعث آسیب به مغز شما می‌گردد. این آسیب‌ها شامل عدم هوشیاری در حین و پس از مصرف و نیز کاهش حافظه و افزایش خطر زوال عقلی(دمانس) در طولانی مدت می‌باشد. در نتیجه، این مواد باعث صدمه‌های جدی به حافظه و مغز شما می‌شود.
مصرف طولانی مدت و زیاد الکل همچنین باعث ایجاد سندرم ورنیکه-کورساکوف (Wernicke-Korsakoff syndrome) می‌شود که اگر فوراً تحت درمان قرار گیرد، ممکن است فرد تا حدودی سلامت خود را به دست آورد.
داروهای تجویزی
با وجود این که برخی دارو‌ها به صورت قانونی تجویز می‌گردند، می‌توانند باعث صدمه به بدن یا مغز شما شوند. حتی در شرایطی که داروهای تجویز شده را درست طبق توصیه‌ی پزشک استفاده کنید، اگر چندین دارو را همزمان با هم مصرف کنید، ممکن است عوارضی مانند از دست دادن حافظه و فراموشی بدنبال داشته باشد.
اگر برای علائم خود به پزشک‌های مختلفی مراجعه می‌کنید، مطمئن شوید که پزشکتان لیستی از تمام داروهای مصرفی شما را در دست داشته باشد. این کار کمک می‌کند که پزشک، دارویی را که ممکن است با داروهای فعلی شما تداخلی داشته باشد، تجویز نکند.
از پزشک خود بخواهید تا جایی که ممکن است تجویز دارو‌هایی را که موجب فراموشی و آسیب‌های حافظه ای در شما می‌شود را کاهش داده و محدود کند.
شیمی‌درمانی
اگر به سرطان مبتلا هستید و تحت شیمی‌درمانی قرار گرفته‌اید، داروهای که سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند ممکن است روی مغز شما هم اثر کرده و باعث پدیده شیمیایی شدن مغز(که به عنوان مه مغزی نیز از آن یاد می‌شود) شوند. در نتیجه حافظه شما دچار اختلال شده و ممکن است دچار فراموشی شوید.
پروسه‌های پزشکی
عمل جراحی قلب
با توجه به تحقیقات اخیر، عمل جراحی بای پس می‌تواند عوارضی مانند احساس گیجی و یا کاهش حافظه داشته باشد. با به دست آوردن سلامتی خود، حافظه شما نیز بهبود پیدا می‌کند. این عمل به حدی جدی و ضروری می‌باشد که می‌توان ریسک آسیب‌های حافظه‌ای را نیز به چشم خرید. اگر نگرانی در این مورد دارید، حتماً آن را با پزشک خود در میان بگذارید.
بیهوشی
برخی افراد، تا چند روز پس از بیهوشی احساس گیجی و فراموشی می‌کنند. گرچه تحقیقات هنوز صحت ارتباط بین بیهوشی و کاهش حافظه را تایید نکرده است و مشخص نیست که آیا فاکتور‌های دیگری در اختلال عملکردی مغز نقش دارند یا نه.
درمان با الکتروشوک
درمان با الکتروشوک یا ECT که از آن به عنوان شوک درمانی نیز یاد می‌شود، می‌تواند در درمان افسردگی‌های حاد نقش بسزایی داشته باشد. در عین حال این روش درمانی ممکن است باعث از دست دادن حافظه شود. روش ECT برای بسیاری از افراد مفید واقع شده است و بهبود کیفیت زندگی ارزش این را دارد که در مورد حافظه‌ی خود ریسک کنید!
شرایط فیزیکی و پزشکی
خستگی و کمبود خواب
فواید خواب کافی عبارتند از: جلوگیری از افزایش وزن، افزایش انرژی و افزایش توانایی در فکر کردن. خستگی ناشی از کمبود خواب و عادت به ساعات خواب ناکافی هر دو اثری منفی در یادگیری و حافظه می‌گذارند. راه‌های مؤثری برای بهبود عادات خواب و بیداری شما وجود دارد.
آسیب‌ها و ضربه‌های مغزی
آسیب‌های مغزی و حوادثی که منجر به صدمه به مغز می‌شوند، می‌توانند اختلال حافظه‌ای کوتاه مدت ایجاد کتند، ولی برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که این گونه آسیب‌ها در دراز مدت احتمال دمانس مغزی را افزایش می‌دهند.
برای جلوگیری از آسیب‌های مغزی، بهتر است در ورزش، از پوشش و کلاه مناسب استفاده کنید. اگر هرگونه آسیبی به سر شما وارد شد، تا قبل از بهبودی کامل از بازگشت به ورزش و فعالیت‌های روزمره خود اجتناب کنید. اگر دچار مشکلات تمرکزی و سر درد ناشی آسیب‌های مغزی هستید، حتما به پزشک مراجعه کنید.
کمبود ویتامین B12
ویتامین B12 یکی از مهم‌ترین ویتامین‌های بدن است. موارد کمبود شدید این ویتامین منجر بروز علائمی مشابه علائم دمانس می‌شود. اگر مقدار دریافتی ویتامینB12 کافی باشد، این علائم بهبود پیدا کرده و در برخی افراد به طور کامل از بین می‌روند.
مشکلات تیروئیدی
هایپرتیروئیدی و هیپوتیروئیدی هردو باعث ایجاد مشکلات شناختی مانند کاهش حافظه و مه مغزی می‌شود. اگر احساس می‌کنید ذهنتان دچر اختلال شده و یادآوری مطالب برایتان مشکل است، در ملاقات بعدی پزشکتان حتماً این مورد را ذکر کنید. در صورت لزوم، مخصوصاً اگر سایر علائم مشکلات تیروئیدی را داشته باشید، میزان فعالیت تیروئید شما مورد ٖآزمایش قرار می‌گیرد. درمان مشکلات تیروئیدی به بهبودی مشکلات حافظه و تمرکز شما کمک می‌کند.
اختلالات کلیه‌ای
در صورت عدم کارکرد مناسب کلیه‌های شما، به دلیل مشکلاتی از قبیل نارسایی‌های حاد یا مزمن کلیوی، تجمع مواد اضافی، مانند مواد حاصل از شکستن پروتئین‌ها، می‌تواند در عملکرد طبیعی مغز اختلال ایجاد کند. به علاوه، افرادی که مبتلا به آلبومینوری هستند ( بیماری که در آن پروتئین آلبومین در ادرار ظاهر می‌شود)، بیشتر مستعد ابتلا به کمبود حافظه هستند.
اختلالات کبدی
بیماری‌های کبدی، از جمله هپاتیت، ممکن است باعث آزادسازی سم‌هایی به گردش خون شود. این سم‌ها از طریق گردش خون به مغز رفته و عملکرد طبیعی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهند. انسفالوپاتی کبدی (hepatic encephalopathy) یکی از اختلالات مرتبط با مغز است که از مشکلات جدی کبدی ناشی می‌شود. اگر از مشکلات کبدی رنج می‌برید و در فکر کردن و یاد آوری دچار مشکل شده‌اید، این مسئله را به پزشک خود اطلاع داده، هرچه سریع‌تر اقدام به تشخیص و درمان کنید.
انسفالیت یا التهاب مغز
این بیماری حاد عفونی باعث التهاب مغز شده و منجر به ایجاد دمانس‌هایی مانند گیجی و مشکلات حافظه می‌شود و نیز علائمی مانند تب، سردرد و تشنج را به دنبال دارد. اگر مشکوک به انسفالیت هستید، فوراً به دنبال تشخیص و درمان‌های پزشکی باشید.
هیدروسفالی با فشار طبیعی
هیدروسفالی با فشار طبیعی (NPH)، دارای علائمی در سه حیطه است: مشکلات شناختی، بی‌اختیاری و کاهش تعادل و راه رفتن. اگر بیماری سریعاً تشخیص داده شده و مداوا شود، مشکلات حافظه‌ای و مغزی ناشی از NPH بهبود پیدا کرده و فرد توانایی خود را در حفظ تعادل و راه رفتن بدست می‌آورد.
بارداری
گاهی اوقات تغییراتی که در حین بارداری در سطح هورمون‌ها، مواد شیمیایی بدن، شرایط فیزیکی و احساسی بدن صورت می‌گیرد، منجر به فراموشی و عدم تمرکز می‌شود. خوشبختانه، این علائم کوتاه مدت بوده و به مرور زمان بهبود پیدا می‌کنند.
یائسگی
همانند آن چه در حاملگی شاهد آن هستیم، تغییرات سطح هورمون در یائسگی، در تفکر صحیح مغز اختلال ایجاد کرده و باعث به هم خوردن ساعات خواب شما می‌شود که در نتیجه در عملکرد مغز شما تاثیر می‌گذارد. برخی پزشکان برای از بین بردن علائم موقتی ناشی از یائسگی، مکمل‌های هورمونی و یا سایر روش‌های درمانی را پیشنهاد می‌کنند.
عفونت‌ها
عفونت‌هایی مانند ذات‌الریه و عفونت‌های مجاری ادرای، منجر به فراموشی می‌شوند. این اتفاق خصوصاً در افراد سالخورده‌ای که دچار مشکلات حاد سلامتی هستند دیده می‌شود. برای برخی افراد، هذیان (تغییرات ناگهانی در توانایی مغزی که به مدت چند ساعت یا چند روز طول می‌کشد) یکی از نشانه‌های عفونت است، پس اگر این علائم را داشتید، حتما به پزشکتان گزارش دهید. درمان سریع این بیماری‌ها، معمولاً از طریق آنتی‌بیوتیک، توانایی‌های ذهنی فرد را به او بازمی‌گرداند.
سکته مغزی
سکته مغزی به شکل چشمگیری درعملکرد طبیعی مغز تاثیرگذار است. گاهی اوقات آسیب‌های ناشی از سکته مغزی دائمی است، در غیر این صورت با بهبود شرایط مغزی، عملکرد‌های شناختی نیز بهبود پیدا می‌کند.
حمله ایسکمی گذرا
TIAs، که از آن به عنوان «سکته خفیف» نیز یاد می‌شود، انسداد خفیف مغزی است که می‌تواند در حافظه فرد اختلال ایجاد کرده و علائمی مانند علائم سکته مغزی را ایجاد کند.
تومور‌های مغزی
تومور‌های مغزی معمولاً باعث بوجود آمدن سردرد‌ها و مشکلات جسمانی شده و در حافظه و شخصیت فرد تاثیر منفی می‌گذارند. میزان بهبودی این علائم، به نوع و شدت تومور بستگی دارد.
آپنه خواب
آپنه خواب زمانی اتفاق می‌افتد که حین خوابیدن، تنفس فرد برای چندین ثانیه متوقف می‌شود. این مشکل، خطر دمانس مغزی را افزایش می‌دهد. طبق مطالعات منتشر شده در سال ۲۰۱۸، آپنه خواب می‌تواند در ایجاد مشکلات حافظه‌ای نیز نقش داشته باشد. دلیل مشکلات حافظه‌ای این است که کمبود خواب منجر به کمبود حافظه و اختلالات مغزی می‌شود.
سالخوردگی
همان طور که افراد به مرور قدم به سالخوردگی می‌گذارند، عملکرد‌های شناختی مغز کاهش پیدا کرده وتوانایی‌های حافظه‌ای او پایین می‌آید. به طور مثال؛ فردی سالخورده در کمال سلامت، می‌تواند همه‌ی اطلاعات را به یاد بیاورد، اما این فرایند به راحتی دوران کودکی و نوجوانی او نخواهد بود.
در نظر گرفتن تفاوت‌های بین روند طبیعی پیرشدن و نگرانی‌های واقعی ناشی از کمبود حافظه، می‌تواند به شما کمک کند تشخیص دهید آیا نیاز دارید به پزشک مراجعه کنید یا نه.
علل شناختی از دست دادن حافظه
حواس پرتی
فکر کردن در مورد چند موضوع در آن واحد، کیفیت یادآوری را پایین می‌آورد زیرا مغز مجبور است موضوعاتی را به خاطر بسپارد که به طور ناقص یادگیری و یا فراموش شده است. ذهن شما ظرفیت مشخصی در پردازش و یادآوری چندین موضوع به طور همزمان دارد.
توانایی طبیعی مغز
برخی افراد ذاتاً حافظه خوبی ندارند. خواندن یک مطلب مشخص و یادآوری آن ممکن است برای فردی با حافظه ضعیف، سه ساعت و برای فرد دیگری با حافظه قوی، فقط ۲۰ دقیقه طول بکشد.
اختلال شناختی خفیف
اختلال شناختی خفیف (MCI) شامل کاهش سطح توانایی مغز می‌شود که به آرامی پیشرفت می‌کند اما معمولاً تغییری در فعالیت‌های روزمره فرد ایجاد نمی‌کند. یکی از علائم MCI، فراموشی است. MCI می‌تواند در پاسخ به روش‌های درمانی مخصوص آٖلزایمر بوجود آید. سطح این بیماری در برخی افراد ثابت باقی می‌ماند و یا کاملاً بهبود پیدا می‌کند. این درحالیست که بیماری سایر افراد پیشرفت کرده و به آلزایمر یا سایر دمانس‌های مغزی ختم می‌شود.
آلزایمر یا نوع دیگری از دمانس؟
آلزایمر یکی از دلایل اصلی دمانس است و باعث از دست دادن حافظه شده و علائم دیگری نیز به همراه دارد. اگر احساس می‌کنید دلیل فراموشی شما می‌تواند به دلیل آلزایمر باشد، با در نظر گرفتن علائم این بیماری، این مطلب را با پزشک خود در میان بگذارید. در صورت تمایل می‌توانید تست‌های شناختی را در خانه به صورت آنلاین انجام داده و نتایج را به پزشک خود گزارش دهید.
به یاد داشته باشید با این که آلزایمر معمولاً افراد بالای ۶۵ سال را درگیر می‌کند، ولی ممکن است از سنین پایان مانند ۴۰سالگی نیز شروع شود.
از دست دادن حافظه می‌تواند از انواع دیگر از دمانس‌ها نیز ناشی شود مانند؛ دمانس عروقی، دمانس لویی بادی، دمانس فرونتوتمپورال و سایر موارد.
در صورت داشتن هرگونه اختلال در حافظه باید با پزشک خود مشورت کرده و پس از تشخیص، جهت بهبودی و از بین رفتن علائم، سریعاً پروسه درمان را شروع کنید. در مورد آلزایمر نیز، هرچه این بیماری سریع‌تر تشخیص داده شود، نتایج بهتری حاصل می‌شود.
