گیاهان قرن هاست که داروهای مفید و گاه نجات دهنده را برای زندگی بشر فراهم کرده‌اند. ولی امروزه، داروهای گیاهی در چه جایگاهی قرار دارند؟ آیا بیماران و پزشکان به سمت گیاه درمانی می‌روند؟ در این مقاله به پاسخ این پرسش‌ها می‌پردازیم و هم‌چنین مطالبی پیرامون کاربرد داروهای گیاهی مطرح خواهیم کرد.
کاربرد داروهای گیاهی
داروهای گیاهی، به جز چند مورد استثنا، برای استفاده در اورژانس یا مراقبت‌های حاد مناسب نیستند. داروهای گیاهی نقش کمی در درمان‌های بیمارستانی دارند و معمولا توسط پزشکان خانواده در مطب یا مختصصان خاص تجویز می‌شوند؛ برای مثال تجویز serenoa (نخل اره‌ای) توسط اورولوژیست‌ها، تجویز Cimicifuga (کوهش سیاه) توسط متخصصان زنان و زایمان یا تجویز Hypericum (علف چای) توسط روانپزشکان. هم‌چنین ممکن است بیماران بر اساس رژیم غذایی خود، مصرف این داروها را انتخاب کنند.
درصد زیادی از بیماران تحت درمان با داروهای گیاهی، مبتلا به بیماری‌های خفیف یا مبهمی هستند که اغلب از تشخیص روشنی برخوردار نیستند یا تنها با رد سایر گزینه‌ها قابل تشخیص اند.
این بیماری‌ها شامل اختلالات سوماتوفرم[۱] مرتبط با درد، بیماری‌های عصبی، اختلالات خواب، اختلالات افسردگی خفیف تا متوسط و تعدادی مشکلات یا نارضایتی‌های مزمن هستند.
نگرش بیماران در مورد گیاه درمانی
یک موسسه معروف آلمانی در زمینه مطالعات آماری، نظرسنجی‌های منظمی انجام داد تا رفتار مردم آلمان را در برابر درمان‌های طبیعی بسنجد[۲]. در سال ۲۰۰۲، این موسسه یک نظرسنجی متقاطع روی ۲۱۷۲ فرد بین ۱۶ تا ۹۰ سال انجام داد.
۳۵ درصد پاسخ دهندگان، مصرف داروهای گیاهی را “بسیار مهم”، ۴۱ درصد “مهم” و ۱۳ درصد “نه چندان مهم” دانستند. این نظرسنجی نشان می‌دهد که مردم آلمان به طور کلی توجه بالایی به داروهای گیاهی دارند.
زمانی که از آن‌ها پرسیده شد آیا این محصولات موثر هستند، ۴ درصد آن‌ها نظر منفی و ۳۸ درصد آن‌ها نظر ممتنع داشتند؛ ولی ۵۴ درصد آن‌ها متقاعد بودند که داروهای گیاهی موثراند. با این حال، بیشتر پاسخ دهندگان باور داشتند که مکانیزم داروهای گیاهی و داروهای سنتتیک (صناعی) متفاوت است.
نظرات پاسخ دهنگان در مورد بی خطر بودن محصولات نیز حائز اهمیت بود؛ ۸۲ درصد پاسخ دهندگان، خطر استفاده از داروهای گیاهی را “کم” و ۸۴ درصد آن‌ها، خطر استفاده از داروهای صناعی را “متوسط تا زیاد” در نظر گرفتند.
نتایج نظرسنجی از ۲۱۷۲ شهروند آلمانی در مورد خطرات استفاده از داروهای صناعی و داروهای گیاهی
این نظر تقریبا در بین مخالفان و طرفداران داروهای گیاهی یکسان بود. بنابراین تقاضای بسیاری از بیماران، به ویژه سالمندان، برای داروهای گیاهی تا حدی ریشه در این احساس دارد که محصولات طبیعی ملایم‌تر و ایمن‌تر از محصولات شیمیایی هستند.
فراتر از برخی شواهد واقعی برای برخی ترکیبات گیاهی فعال، حتی مشورت با پزشک بعید است که بیماران را از این عقیده منصرف کند.
یک روش منطقی‌تر این است که نسخه‌ها و توصیه‌های پزشکان به نحوی باشد که بیماران واقعا از داروهای گیاهی استفاده کنند؛ در این صورت بیماران قبول می‌کنند که این محصولات، اثرات درمانی گسترده و بی خطری دارند.
داروهای قوی با پایه‌ی گیاهی، مثل داروهای قلبی حاوی گلیکوزیدهای گیاهی (از گل انگشتانه)، آلکالوئیدهای تروپان (از گیاه بلادونا) یا داروی کولشیسین (از گیاه Colchicum autumnale) به اندازه‌ی داروهای گیاهی ایمن نیستند؛ بنابراین بهتر است اصطلاح گیاهی را برای این محصولات به کار نبریم. در این موارد بهتر است از اصطلاح “ترکیبات شیمایی خالص” استفاده کنیم؛ مثل گلیکوزید گل انگشتانه، آتروپین یا کولشیسین.
در عین حال، اعتماد به نفس برای یک درمان، بهترین راه حل برای استفاده موفقیت آمیز آن در برنامه‌های درمانی انتخابی است. در نتیجه، ارائه‌ی یک سخنرانی آکادمیک در مورد جوانب مثبت و منفی روش درمانی به این بیماران، راه حل مناسبی نخواهد بود. پس از اتخاذ تصمیم درمانی، بهتر است با آموزش بیماران درمورد داروی مورد نظر (و هرگونه خطرات مرتبط با آن)، اعتماد به نفس و قدرت بهبودی آن‌ها را تقویت کنید.
اطلاعات اولیه در مورد یک داروی صناعی، عمدتاً شامل ساختار شیمیایی آن است که کمتر مورد توجه اکثر بیماران قرار می‌گیرد. اما در مورد داروی گیاهی، می‌توان به بیمار تصویری از گیاه دارویی را نشان داد و تاریخچه آن را بیان کرد؛ این موضوع زمینه‌ای عالی را برای بحث درمانی با بیمار فراهم می‌کند.
بنابراین پزشکانی که داروهای گیاهی را توصیه می‌کنند، باید با گیاهانی که این داروها از آن‌ها مشتق شده‌اند، آشنا شوند. آن‌ها باید با ویژگی‌های گیاه شناختی، بخش‌های گیاهی مورد استفاده در دارو و کاربردهای درمانی سنتی آن آشنا باشند.
نگرش پزشکان در مورد گیاه درمانی
گیاه درمانی در مقایسه با سایر روش‌های درمانی “مکمل” از توجه خاصی برخوردار است؛ زیرا گیاه درمانی منطقی، ذاتاً با تفکر علمی مطابقت دارد. از نظر بسياري از پزشكان، اين پرستیژ دانشگاهي يك شرط اساسي در پذيرش گیاه درمانی در روش‌های باليني مدرن و در نتيجه استفاده موفقیت آمیز آن در بيماران است.
جایگاه گیاه درمانی در کشورهای مختلف
اگر توسعه‌ی داروهای صناعی با سرعت معقولی پیش رود، می‌توان داروهای گیاهی مناسب را در دسترس پزشکان خصوصی آلمان و سایر کشورهای اروپایی قرار داد تا برای درمان بیماری‌های خفیف و مشکلات بهداشتی از آن‌ها استفاده کنند. هم‌چنین تجویز این داروها باید تحت پوشش بیمه‌های درمانی قانونی قرار گیرد.
با این حال، چشم انداز گنجاندن گیاه درمانی در روش‌های بالینی ایالات متحده چندان مشخص نیست؛ زیرا یک فرآیند نظارتی مؤثر برای به رسمیت شناختن مزایای بالینی مستند شده از بسیاری از داروهای گیاهی تولید شده در ایالات متحده وجود ندارد.
از طرفی دیگر در کانادا،
یک سیستم نظارتی جدید به نام “محصولات بهداشتی طبیعی” یا “NHP” به طور جداگانه از سازمان غذا و دارو معمولی تنظیم شده است؛ با این پیش بینی که
ممکن است ادعاهای مناسبی برای برخی از این محصولات طبیعی مطرح شود که احتمالا منجر
به افزایش پذیرش آن‌ها در روش‌های بالینی خواهد شد.
۱- اختلالات سوماتوفرم گروهی از اختلالات روانی هستند که در آن، بیمار علائم فیزیکی را تجربه می‌کند. این علائم متناقض هستند و نمی‌توان آن‌ها را با هیچ یک از بیماری‌های عصبی توجیه کرد.
۲- IFD Survey 7016, 2002
