اهدای پلاسما امری نسبتاً بی خطر است، اما ممکن است برخی افراد دچار عوارض جانبی شوند به همین دلیل بهتر است که شخص قبل از اهدا پلاسما با عوارض جانبی و چگونگی جلوگیری از خطرات احتمالی آشنایی داشته باشد.
پلاسما بخشی از بخش مایع خون است که حاوی پروتئین‌های حیاتی و آنتی بادی‌هایی برای لخته شدن خون و ایمنی بدن است. به‌عنوان یک منبع مهم در مراقبت‌های بهداشتی محسوب می‌شود و سازمان بهداشت جهانی (WHO) پلاسما را به‌عنوان یک داروی اساسی می‌شناسد.
انتقال پلاسما برای یک فرد نیازمند می‌تواند نجات‌دهنده باشد و همچنین تقاضای زیادی برای اهدا وجود دارد. در این مقاله، به توضیح روند اهدای پلاسما، خطرات و عوارض جانبی آن خواهیم پرداخت و نکاتی را در مورد روش های ایمن اهدا بیان خواهیم کرد.
خون یا خون کامل یکی از متداول‌ترین انواع اهدای خون است. در طی این فرآیند، که اهدا کنندگان واجد شرایط، هر ۵۶ روز مجاز به اهدا هستند، حدود یک پینت (واحد اندازه‌گیری مایعات)خون اهدا می‌شود. این خون پس از جداسازی از سایر اجزای خون شامل گلوبول‌های قرمز، پلاسما، AHF و پلاکت ها، از طریق انتقال به افراد نیازمند جان بسیاری را نجات خواهد داد.
در طی اهدای پلاسما، خون فرد اهدا کننده وارد یک دستگاه تخصصی به نام پلاسمافرز Plasmapheresis می‌شود که پلاسما را از دیگر اجزای خون جدا می‌کند. پس از استخراج پلاسما، هر ماده‌ای که از خون باقی مانده، به بدن اهداکننده بازگردانده می‌شود. این پلاسماهای اهدایی به سمت تولید محصولات پروتئینی پلاسما می‌روند.
عوارض جانبی:
برخی از افراد هنگام اهدای پلاسما عوارض جانبی سریعی را تجربه می‌کنند. این اثرات باید موقت باشند، و فقط در طی مراحل اهدای عضو یا اندکی پس از آن اتفاق بیافتند. این عوارض شامل موارد زیر هستند:
احساس ضعف یا سرگیجه: برخی از افراد به دلیل از دست رفتن مایعات و استرس موقتی که بر روی سیستم قلبی عروقی(وظیفه به چرخش درآوردن خون در سراسر بدن را دارد) قرار می‌گیرد، ممکن است احساس سرگیجه کنند.
کبودی و حساس شدن: مقداری تورم، تغییر رنگ یا درد ممکن است ناشی از وارد شدن سوزن به رگ در بازو بوجود آید.
واکنش به فرآیند اهدای پلاسما می‌تواند عوارض جانبی نادرتری را نیز ایجاد کند که شامل موارد زیر هستند:
واکنش به سیترات
سیترات ماده ای است که در هنگام اهدای پلاسما به خون، برای جلوگیری از لخته شدن خون اضافه می‌شود. اگر یک اهدا کننده نسبت به این ماده واکنش نشان دهد، ممکن است احساس سوزن سوزن شدن در انگشتان دست یا اطراف بینی و دهان و یا بی‌حسی را تجربه کند.
واکنش شدید به سیترات ممکن است باعث لرز، نبض سریع یا کند، گرفتگی عضلات یا تنگی نفس شود. در صورت عدم درمان، ممکن است منجر به تشنج، شوک یا ایست قلبی نیز بشود.
واکنش آلرژیک موضعی
در صورت حساسیت داشتن به مواد ضدعفونی‌کننده مانند ید، ضدعفونی کردن بازو قبل از قرار دادن سوزن ممکن است باعث ایجاد قرمزی یا تحریک پوست شود.
خطرات:
خطرات مرتبط با استفاده از سوزن برای برداشت خون در هنگام اهدای خون وجود دارد. این یکی از دلایل ضرورت مراجعه به یک مرکز اهدای عضو ثبت نام شده دارای پرسنل مجرب و استانداردهای بهداشتی است.
خطرات مرتبط با اهدای پلاسما شامل موارد زیر است:
سوراخ شدن شریان: پلاسما از ورید گرفته می‌شود، که یکی از کوچک‌ترین رگ‌های خونی بدن است. شریان ها جریان خون سریع‌تری نسبت به سیاهرگ دارند. در صورت سوراخ شدن شریان، احتمالاً فرد دچار درد و کبودی بزرگ‌تری خواهد شد.
آسیب و تحریک عصب: در هنگام وارد شدن یا برداشتن سوزن، ممکن است سوزن به یک عصب برخورد کند، که ممکن است منجر به درد شدید شود.
عفونت موضعی یا التهاب: در صورت وارد شدن باکتری‌ها از محل سوراخ ایجاده شده توسط سوزن، ممکن است علائم و نشانه‌های عفونت در شخص بروز کند که شامل درد موضعی، تورم یا احساس گرما در ناحیه آسیب دیده می‌باشد.
تحقیقات محدودی در مورد عوارض جانبی طولانی مدت اهدای پلاسما انجام شده است. سیترات، که هنگام اهدای خون به خون اضافه می‌شود، به کلسیم متصل می‌شود. انجمن پروتئین‌های پلاسمایی درمانی (Plasma Protein Therapeutics Association)تحقیقاتی را منتشر کرده است که به احتمال تاثیر بر تراکم استخوانی فرد اهدا کننده اشاره می‌کنند.
درصورت استفاده از سوزن مناسب در محیط بهداشتی، خطر آسیب دیدن رگ ها بسیار کم می‌باشد.
همچنین برای فرد دریافت‌کننده پلاسما نیز، احتمال بسیار کمی برای بروز عوارض جانبی وجود دارد. این خطرات شامل افزایش دما، خارش یا بثورات و در موارد شدید، آنافیلاکسی است.
عوارض جانبی احتمالی نادرتر اما شدیدتر برای گیرنده پلاسما شامل: آسیب ریه ها یا استرس سیستم قلبی عروقی است.
یک مطالعه که در مورد خطرات ناشی از انتقال پلاسما در مجله Transfusion منتشر شده، نشان می دهد که بیشتر این عوارض کشنده نیستند و به طور صحیح در مراکز درمانی درمان شده‌اند.
انتظار موارد زیر را داشته باشید
اهدای پلاسما از اهدای خون بیشتر طول می کشد، اهدای خون معمولاً حدود ۱۰ تا ۲۰ دقیقه طول می کشد اما اهداء پلاسما می‌تواند ۱ تا ۲ ساعت طول بکشد و اگر افراد برای اولین بار قصد اهدا پلاسما دارند باید با توجه به فرآیندهای ثبت نام و… وقت بیش‌تری درنظر بگیرند.
از اهدا کنندگان معمولاً در مورد تاریخچه سلامتی و پزشکی آن‌ها سؤال خواهد شد و معاینه جسمی اولیه برای بررسی فشار خون، دما و سلامت عمومی آن‌ها انجام خواهد شد.
بازوی اهدا کننده باید قبل از وارد شدن سوزن استریل جدید تمیز شود. اهدا کنندگان می‌توانند در هنگام جمع آوری پلاسما، روی یک صندلی یا نیمکت نشسته باشند.
روش استانداردی، که توسط آن پلاسما جمع آوری شده و از سایر اجزای خون جدا می‌شود، با عنوان پلاسمافرزیس(plasmapheresis) شناخته می‌شود. در طی این فرآیند، خون کامل از یک ورید گرفته می‌شود، پلاسما از سایر اجزا استخراج می‌شود و خون باقیمانده به اهدا کننده باز می‌گردد.
این روش و تجهیزات مورد استفاده در این روش توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده(FDA) تایید شده‌اند.
پس از اتمام فرآیند اهدا، ممکن است یک محل بانداژ شود. برای فرد اهداکننده باید یک میان وعده، نوشیدنی و مکانی برای بازیابی به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه درنظر گرفته‌شود.
یک فرد بالغ و سالم، بلافاصله پس از برداشت پلاسما، آن را جایگزین می‌کند، بنابراین سطح پلاسما بدن باید چند روز پس از اهدای پلاسما به حالت عادی برگردد.
کاهش عوارض جانبی:
آماده‌سازی بدن قبل از اهدای پلاسما و نیز مراقبت‌های بعد از آن بسیار مهم می‌باشد. پیروی از این مراحل ساده می‌تواند خطرات یا احتمال بروز عوارض جانبی را کاهش دهد:
مایعات: از آنجا که پلاسما تقریبا ۹۲ درصد آب است، اهداکنندگان در طی این فرآیند مایعات خود را از دست می‌دهند. برای آماده سازی بدن پیش از اهدا، افراد باید مقدار زیادی مایعات غیر الکلی در روز اهدای پلاسمای خود بنوشند.
غذا: افراد نباید با معده خالی اهدا پلاسما انجام دهند. قبل از اهدا، خوردن یک وعده غذایی کوچک یا میان وعده به این منظور است که آن‌ها کم‌تراحساس سرگیجه کنند.
واکنش به سیترات: اگر شخصی در هنگام اهدای پلاسما از دچار بی‌حسی یا هرگونه واکنش دیگر شود، باید به پزشک مربوطه اطلاع دهد تا بتوانند روند را متوقف کند و بدن بتواند با میزان سیترات موجود، خود را تنظیم کند.
بازیابی مایعات: مراکز اهدای عضو باید مکانی برای نشستن و چیزی برای خوردن و آشامیدن تعبیه کده‌باشند تا بلافاصله پس از اهدای پلاسما به ریکاوری کمک کنند. مایعات از دست رفته پس از اهدای عضو باید جایگزین شوند.
این کار را آسان تلقی کنید: اهدا کنندگان پس از دادن پلاسما، دچار کم آبی می‌شوند و بدن آن‌ها برای جایگزینی مایعاتی که اهدا کرده‌اند تلاش می‌کنند. آن‌ها باید یک یا دو روز از انجام کار سنگین و یا ورزش‌های سنگین بپرهیزند.
به فاصله بین دفعات اهدا توجه کنید: افراد باید به بدن خود فرصت کافی دهند تا بهبود یابد. از آنجا که عوارض جانبی احتمالی طولانی مدت اهدای پلاسما ناشناخته است، بهتر است حداقل ۲۸ روز بین اهداها درنظر بگیرید.
اهدای پلاسمایی در یک مرکز شناخته شده برای اطمینان از استانداردهای خوب مراقبت های حرفه ای و بهداشت بسیار مهم است.
افراد می‌توانند نزدیک‌ترین مرکز معتبر خود را با اپلیکیشن آنلاین ارائه شده توسط آژانس اعتباربخشی AABB ، که قبلاً با عنوان انجمن آمریکایی بانک‌های خون(American Association of Blood Banks) شناخته می‌شد، پیدا کنند.
انتقال پلاسما می‌تواند نجات بخش باشد. پلاسما اغلب در معالجه افراد با مشکلات پزشکی از جمله آسیب های تروما یا سرطان بسیار مهم است، بنابراین اهداء پلاسما می‌تواند زندگی افراد را تغییر دهد.
