عفونت ادراری توسط میکروب‌هایی مانند باکتری که بر سیستم دفاعی بدن در مجرای ادراری غلبه می‌کنند، ایجاد می‌شود. این عفونتها می‌توانند کلی‌ها، مثانه و مجاری که میان این دو قرار دارند، تحت تاثیر قرار دهند.
این عفونتها از شایع‌ترین عفونتها محسوب شده و نزدیک به ۸.۱ میلیون مراجعه به پزشکان را در یک سال تشکیل می‌دهد.
مجرای ادراری می‌تواند به دو قسمت مجرای ادراری فوقانی و مجرای ادراری تحتانی تقسیم شود. مجرای ادراری فوقانی شامل کلیه‌ها و حالب‌ها بوده و مجرای ادراری تحتانی شامل مثانه و پیشابراه است.
حقایق سریع در رابطه با عفونتهای مجرای ادراری
- زنان در مقایسه با مردان، تقریبا ۵۰ درصد بیشتر در معرض عفونت مجرای ادراری (UTI) قرار می‌گیرند.
- علایم شایع شامل احساس قویِ فوریت برای دفع ادرار و احساس سوزش و درد به هنگام دفع ادرار است.
- UTI معمولا بر پایه علایم و بررسی نمونه ادراری تشخیص داده می‌شود.
- UTIها می‌توانند با درمان دو تا سه روزه درمان شوند.
- عصاره زغال اخته باعث درمان UTIها نمی‌شود ولی ممکن است به کاهش خطر UTIهای راجعه کمک کند.
علل
اکثر عفونتهای مجرای ادراری توسط باکتری اشریشیا کلای (E. coli) ، که عمدتا در مجرای گوارشی یافت می‌شود، ایجاد می‌شوند. کلامیدیا و مایکوپلاسما می‌توانند پیشابراه را بدون درگیری مثانه، آلوده کنند.
UTIها بسته به محل بروز، اسم‌های متفاوتی دارند. بعنوان مثال:
- عفونت مثانه، سیستیت نام دارد.
- عفونت پیشابراه، یورتریت نام دارد.
- عفونت کلیه تحت عنوان پیلونفریت شناخته می‌شود.
حالب به ندرت دچار عفونت می‌شود.
فاکتورهای خطر
بیش از ۵۰ درصد تمامی زنان در طول عمر خود حداقل یک مرتبه UTI را تجربه می‌کنند، و ۲۰ تا ۳۰ درصد زنان به UTIهای راجعه مبتلا می‌شوند.
زنان باردار در مقایسه با دیگر زنان در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عفونتهای ادراری قرار ندارند، ولی زمانیکه عفونتی در زنان باردار رخ می‌دهد، از احتمال بیشتری برای صعود به کلیه‌ها برخوردار است. این وضعیت به دلیل تغییرات بدن در زمان بارداری است که مجرای ادراری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
با توجه به اینکه UTI در زمان بارداری می‌تواند برای سلامت مادر و نوزاد خطرساز باشد، بسیاری از زنان باردار از نظر حضور باکتری در ادرار، حتی در صورت عدم وجود علایم، بررسی می‌شوند و با آنتی بیوتیک بمنظور جلوگیری از گسترش، درمان می‌شود.
افراد در تمامی سنین و با هر جنس، می‌توانند به UTI مبتلا شوند. با این وجود برخی افراد در مقایسه با بقیه افراد، در معرض خطر بیشتری قرار دارند. فاکتورهای زیر می‌توانند احتمال ایجاد UTI را افزایش دهند:
- مقاربت جنسی، خصوصا در صورت تعدد دفعات، شدت زیاد، و با شرکای جنسی جدید یا متعدد
- دیابت
- بهداشت شخصی ضعیف
- مشکلات تخلیه کامل مثانه
- کاتتر ادراری
- عدم اختیار در دفع مدفوع
- انسداد جریان ادرار
- سنگ‌های کلیه
- برخی روشهای پیشگیری از بارداری
- بارداری
- یائسگی
- مداخلات مجرای ادراری
- سرکوب سیستم ایمنی
- عدم تحرک به مدت طولانی
- استفاده از ترکیبات اسپرم‌کش یا تامپونها
- مصرف سنگین آنتی بیوتیکها، که می‌توانند فلور طبیعی روده و مجرای ادراری را مختل کنند
علایم
علایم UTI می‌تواند به سن، جنس، حضور کاتتر، و ناحیه‌ای از مجرای ادراری که آلوده است، مرتبط باشد.
علایم شایع UTI عبارتند از:
- احساس فوریت قوی و متعدد بمنظور دفع ادرار
- ادرار کدر، خونی، یا با بوی قوی
- احساس درد یا سوزش به هنگام دفع ادرار
- تهوع و استفراغ
- درد عضلانی و دردهای شکمی
افرادی که کاتتر دارند، ممکن است تنها از تب بعنوان علامت رنج ببرند که این وضعیت، روند تشخیص را دشوار می‌سازد.
پیلونفریت حاد
پیلونفریت حاد، عفونت ناگهانی و شدید کلیه است. اگر شخصی به این وضعیت مبتلا شود، ممکن است درد پشت و پهلو، تب بالا، لرز، خستگی، و تغییرات خلقی را تجربه کند. این حالت بعنوان یک اورژانس تلقی شده و باید فورا توسط پزشک مورد ارزیابی قرار گیرد.
سیستیت
اگر فردی به عفونت مثانه مبتلا شود، ممکن است تب درجه پایین، احساس فشار و درد در شکم و نواحی تحتانی پشت را تجربه کند.
عوارض
بسیاری از UTIها جدی نیستند، ولی برخی از این عفونتها، علی‌الخصوص UTIهای فوقانی، می‌توانند به مشکلات جدی منجر شوند.
عفونتهای کلیوی طولانی مدت یا راجعه می‌توانند باعث آسیب دائمی شوند. برخی از عفونتهای کلیوی ناگهانی، خصوصا در صورت ورود باکتری به جریان خون در وضعیتی با عنوان سپتیسمی، می‌توانند تهدید کننده حیات باشند.
UTIها همچنین خطر زایمان زودرس یا وزن کم نوزاد به هنگام تولد را افزایش می‌دهند.
پیشگیری
معیارهای متعددی بمنظور کاهش خطر ابتلا به UTI وجود دارد:
- نوشیدن مقدار زیادی آب و دقع ادرار مکرر
- عدم مصرف مایعاتی مانند الکل و کافئین که می‌توانند مثانه را آزار دهند.
- دفع ادرار طی فاصله اندکی پس از رابطه جنسی
- پلک کردن از جلو به عقب پس از دقع ادرار و حرکات روده‌ای
- تمیز نگه داشتن ناحیه تناسلی
- دوش گرفتن در مقایسه با وان و عدم استفاده از روغن‌ها
- پدهای بهداشتی یا کاپ‌های قاعدگی به تامپونها ترجیح داده می‌شوند. اگر بدنبال خرید کاپ فاعدگی هستید، می‌توانید به سایت آمازون مراجعه کرده و نظرات خریداران را مطالعه کنید.
- پرهیز از استفاده از دیافراگم یا اسپر کش بمنظور جلوگیری از بارداری
- عدم استفاده از ترکیبات معطر در ناحیه تناسلی
- پوشیدن لباس زیر پنبه‌ای و شل بمنظور خشک نگه داشتن نواحی اطراف پیشابراه
افراد بهتر است در صورت بروز علایم UTI، خصوصا در صورت بروز علایم عفونت کلیوی بالقوه، با پزشک تماس حاصل کنند.
تشخیص
تشخیص معمولا پس از پرسش در مورد علایم و بررسی نمونه ادراری بمنظور ارزیابی حضور سلولهای سفید خونی، سلولهای قرمز خونی، و باکتری، انجام می‌شود.
روش جمع آوری نمونه ادراری “clean catch” نام دارد. در این روش قبل از جمع آوری نمونه میانی ادرار، باید ناحیه تناسلی را شستشو داد. این عمل به جلوگیری از جمع شدن باکتریهای اطراف ناحیه تناسلی در نمونه، کمک می‌کند.
اگر فردی به UTIهای راجعه مبتلا شود، پزشک ممکن است دستور بررسی‌های بیشتر بمنظور بررسی مسائل آناتومیک یا مسائل عملکردی را صادر کند. این بررسی‌ها شامل موارد زیر است:
- تصویربرداری تشخیصی: این روش شامل ارزیابی مجرای ادراری توسط فراصوت، اسکن CT و MRI، بررسی پرتویی یا پرتوی X است.
- یورودینامیک: این رویکرد، چگونگی ذخیره و آزادسازی ادرار را مشخص می‌کند.
- سیستوسکوپی: این بررسی تشخیصی پزشک را قادر می‌سازد تا درون مثانه و پیشابراه را توسط دوربینی که از طریق پیشابراه وارد می‌شود، مشاهده کند.
مردان
UTI در مردان نادر است. میزان شیوع در مردان زیر ۵۰ سال بین ۵ تا ۸ مرد در هر ده هزار نفر است. خطر عفونت با افزایش سن، بیشتر می‌شود.
زمانیکه مردان به UTI مبتلا می‌شوند، ارگانهای مشابه با ارگانهایی که در زمان ابتلای زنان درگیر می‌شود، آلوده می‌شود. با این حال در مردان، پزوستات ممکن است در خطر عفونت باشد.
مرد با آلت ختنه شده در مقایسه با مردی که ختنه نشده است، در معرض خطر کمتری برای تبال به عفونت ادراری قرار دارد.
روشهای درمانی در مردان مشابه با روشهای درمانی UTI در زنان است.
درمان عفونت ادراری
بدلیل اینکه UTIهای عمدتا توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شوند، درمان عفونت ادراری با آنتی بیوتیکها یا ترکیبات ضد میکروبی درمان صورت می‌گیرد.
نوع دارو و مدت زمان مصرغ به علائم و سابقه پزشکی هر فرد بستگی دارد.
دوره کامل درمان باید همواره برای UTI طی شود تا از پاکسازی کامل عفونت اطمینان حاصل شده و خطر ایجاد مقاومت آنتی بیوتیکی کاهش یابد. علایم UTI ممکن است پیش از پاکسازی کامل عفونت، از بین برود.
مصرف زیاد مایعات و دفع مکرر ادرار همواره برای افرادی که UTI دارند، توصیه شده است. طیف وسیعی از ترکیبات ضد درد ممکن است بمنظور تسکین درد، تجویز شود. گذاشتن پد گرم بر روی کمر یا شکم، ممکن است یاری رسان باشد.
یک UTI بدون عارضه، در فرد سالم با مجرای ادراری نرمال ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولا طی ۲ تا ۳ روز درمان، برطرف می‌شود.
UTI عارضه دار، در فردی که توسط وضعیت دیگر مانند بارداری یا پیوند قلب تضعیف شده است، ایجاد می‌شود. UTIهای عارضه دار به دوره‌های طولانی‌تر انتی بیوتیک، معمولا بین ۷ تا ۱۴ روز نیاز دارند.
بمنظور درمان UTI که توسط مشکلات موجود در سیستم ادراری ایجاد شده است، مشکل زمینه‌ای باید بررسی و اصلاح شود. این مشکل در صورت برطرف نشدن، می‌تواند نهایتا آسیب کلیه را منجر شود.
اگر فردی به شدت بد حال است، ممکن است در بیمارستان بستری شود تا مایعات کافی و داروهای مناسب را دریافت کند. افراد ممکن است در صورت بروز شرایط زیر، به مراجعه به بیمارستان نیاز داشته باشند:
- بارداری یا بد حالی
- افراد مسن
- افراد مبتلا به سرطان، دیابت، مالتپیل اسکلروزیس، آسیب طناب نخاعی، یا دیگر مشکلا پزشکی
- افرادی که سنگ ادراری یا تغییرات دیگری در مجرای ادراری دارند
- بهبودی از جراحی مجرای ادراری اخیر
عفونتهای راجعه در زنان
زنانیکه به عفونتهای راجعه مثانه مبتلا می‌شوند، بهتر است توصیه‌های زیر را رعایت کنند:
- مصرف یک دوز آنتی بیوتیک پس از تماس جنسی
- مصرف تک دوز روزانه آنتی بیوتیک طی حداقل ۶ ماه
- مصرف دو تا سه روزه‌ی آنتی بیوتیک در صورت ظهور دوباره علایم
- درمان استروژن واژینال در صورت گذر از یائسگی
درمانهای خانگی
تعدادی درمان خانگی برای افراد مبتلا به UTI پیشنهاد شده است.
مصرف مایعات و دفع مکرر ادرار می‌تواند به پاکسازی باکتری‌ها از بدن کمک کند. استفاده از پد گرم به مدت اندک، می‌تواند احساس ناراحتی را برطرف کند.
همچنین مصرف زغال اخته و عصاره آن می‌توانند در درمان UTI یاری رسان باشد. عصاره زغال اخته در درمان UTI کنونی موثر نیست ولی ممکن است از ایجاد دوباره آن جلوگیری کند. زیرا زغال اخته حاوی ترکیباتی تحت عنوان پروآنتوسیانیدین‌ها است که از اتصال E. coli به دیواره مجاری گوارشی و ادراری جلوگیری می‌کند.
در یک متاآنالیز گسترده، محققان دریافتند زنان مبتلا به UTI راجعه که زغال اخته را بمدت بیش از ۱۲ ماه مصرف کردند، نزدیک به ۳۵ درصد میزان عفونت در آنها کاهش یافت.
یک بررسی بالینی بزرگ دریافت مصرف روزانه ۵۰۰ میلی گرن عصاره زغال اخته بمدت ۶ ماه باعث کاهش میزان UTI به میزان مشابه استفاده از ۱۰۰ میلی گرم تری متوپریم، یک ترکیب آنتی بیوتیکی، می‌شود. درحالیکه خطر مقاومت آنتی بیوتیکی یا عفونت گسترده در زنان را ایجاد نمی‌کند.
قرص‌های عصاره زغال اخته در مقایسه با آب زغال اخته، در پیشگیری از UTI به میزان دو برابر بیشتر موثر هستند. عصاره زغال اخته همچنین دارای آنتوسیانین‌ها و سالیسیلیک اسید است. این ترکیبات ممکن است از اثر ضد دردی و ضد التهابی برخوردار باشند که در تسکین علایم UTI موثر است.
انجمن متخصصان زنان کانادا مصرف ترکیبات مشتق از زغال اخته را بمنظور پیشگیری از UTI راجعه پیشنهاد می‌دهد.
قرص‌های عصاره زغال اخته بصورت خرید آنلاین در دسترس هستند. گفتگو با پزشک بمنظور تعیین امکان استفاده از این قرص‌ها، توصیه می‌شود.
تغییرات تعادل باکتریایی مجرای ادراری-تناسلی می‌تواند احتمال کلونیزه شدن ارگانیسمهایی مانند E. coli را افزایش دهد. مصرف منظم پروبیوتیکها می‌تواند در کاهش خطر UTIها، خصوصا پس از یک دوره آنتی بیوتیک، یاری رسان باشد.
پروبیوتیکها در ترکیباتی مانند ماست و بصورت مکمل، در دسترس هستند. بیفیدوباکتریوم لانگوم بصورت اختصاصی از توانایی پیشگیری از اتصال ناخواسته باکتری‌ها به دیواره مجرای روده‌ای و همچنین افزایش تولید ترکیبات ضد باکتریایی طبیعی و اسیدهای آلی برخوردار است که خطر UTI را کاهش می‌دهد.
