احتمالا اکثر ما با واژه‌ی واریس آشنایی داریم. واریس وریدی در واقع شایع‌ترین فرم نارسایی مزمن وریدی است که علاوه بر ایجاد ظاهر نامطلوب در اندام‌ها، باعث درد، تورم و سایر عوارض می‌شود. در این مقاله با نقش گیاهان در درمان واریس آشنا خواهیم شد و به پاسخ سوالاتی از جمله شاه بلوط هندی چیست و مکانیزم درمانی آن چگونه است، می‌پردازیم.
ابتدا کمی با بیماری نارسایی مزمن وریدی آشنا شویم.
نارسایی مزمن وریدی چیست؟
نارسایی مزمن وریدی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که انسان را درگیر می‌کند؛ به گونه‌ای که %۱۵-۱۰ آقایان و %۲۵-۲۰ خانم‌ها به این بیماری مبتلا هستند.
این بیماری صرفا در ظاهر اندام‌ها مشکل ایجاد نمی‌کند؛ بلکه بیشتر مواقع باعث بستری شدن بیمار و عمل جراحی می‌شود!
تقریبا دو سوم زخم‌هایی که در اندام درگیر شده ایجاد می‌شوند، به دلیل نارسایی وریدی هستند. یکی از رایج‌ترین علائم نارسایی وریدی، واریس وریدی است.
دلیل ایجاد واریس وریدی عمدتا این است که آنزیم‌های لیزوزومی، باعث تخریب شبکه پروتئوگلیکان‌ها در بافت الاستیک دیواره وریدها می‌شوند. این وضعیت باعث اتساع غیرعادی ورید، عبور آب، الکترولیت‌ها و پروتئین‌ها از دیواره‌ی ورید و در نهایت ادم (خیز) می‌شود.
برای درمان واریس وریدی ، از اسکلروتراپی یا جراحی استفاده می‌شود. در اسکلروتراپی، سدیم تترادسیل سولفات به درون وریدها تزریق می‌شود که معمولا باعث بسته شدن آن‌ها می‌شود.
بیشتر بخوانیم: واریس وریدی چیست؟
نقش گیاهان دارویی در درمان نارسایی مزمن وریدی چیست؟
داروهای گیاهی که در درمان واریس وریدی استفاده می‌شوند، از طریق افزایش مقاومت مویرگ‌ها و قدرت وریدها، باعث بهبود علائم ناخوشایند بیماری می‌شوند؛ ولی تغییری در ساختار دیواره رگ‌ها ایجاد نمی‌کنند.
هم‌چنین ترکیبات گیاهی، بیشتر در سطح مویرگ‌ها عمل می‌کنند و تاثیر کمتری بر روی وریدها و وریدچه‌ها دارند.
از جمله گیاهانی که در درمان واریس به کار می‌روند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شاه بلوط هندی
- کوله خاس
- هیدروکوتیل
- قره گیله
- هاماملیس
این گیاهان با افزایش قدرت وریدها، در درمان هموروئید نیز کاربرد دارند.
در ادامه به معرفی گیاه شاه بلوط هندی و نقش آن در درمان واریس می‌پردازیم. با سایر گیاهان در مقالات بعدی آشنا خواهیم شد.
شاه بلوط هندی چیست ؟
شاه بلوط هندی با نام علمی Aesculus hippocastanum، یک درخت زینتی است که در کشورهای مختلفی کشت می‌شود.
درخت شاه بلوط هندی یک درخت برگریز است که در فصل زمستان، برگ‌های خود را از دست می‌دهد. پوست تنه‌ی این درخت به رنگ خاکستری است. ارتفاع این درخت می‌تواند به ۲۵ متر برسد.
میوه‌ی شاه بلوط هندی دارای یک کپسول چرمی و چسبنده است که درون آن، یک یا دو دانه‌ی قهوه‌ای قرار دارد. روی هر یک از دانه‌ها، یک شکاف بزرگ و سفید رنگ مشاهده می‌شود.
بخش مورد استفاده‌ی دارویی شاه بلوط هندی، پودر دانه‌ی خشک شده آن است.
ترکیبات گیاه عبارت اند از:
- کومارین‌ها (مثل aesculetin)
- فلاونوئیدها
- ساپونین‌ها (به مخلوط این ساپونین‌ها، aescin می‌گویند)
- تانن‌ها
مکانیزم شاه بلوط هندی چیست ؟
مکانیزم‌های فرضی متعددی برای توجیه اثرات ترکیب aescin مطرح شده است. از جمله:
- مهار فعالیت آنزیم‌های لیزوزومی
- مهار فیلتراسیون آب و پروتئین‌ها از خلال مویرگ‌ها، از طریق کاهش تعداد یا قطر منافذ مویرگی
- افزایش قدرت وریدها و در نتیجه بهبود بازگشت خون به درون قلب
- کاهش فعالیت آنزیم پروتئوگلیکان هیدرولاز
- جلوگیری از تجمع گلبول‌های سفید در اندام‌های آسیب دیده با نارسایی مزمن وریدی
شواهد نشان می‌دهد که اثربخشی aescin به همراه فلاونوئیدهای موجود در شاه بلوط هندی، در مقایسه با aescin به تنهایی، بیشتر است.
کاربردهای بالینی شاه بلوط هندی چیست ؟
مونوگراف کمیسیون E آلمان، شاه بلوط هندی را برای درمان علائم نارسایی مزمن وریدی تایید کرده است. این علائم عبارت اند از:
- درد
- احساس سنگینی در پاها
- گرفتگی عضله ساق پا در شب هنگام
- خارش و تورم پاها
هم‌چنین این مونوگراف بیان می‌کند که در کنار استفاده از عصاه شاه بلوط هندی، سایر روش‌های درمانی مثل استفاده از کمپرسورها و آب سرد باید ادامه داشته باشد.
اخیرا یک مطالعه‌ی مروری، ۱۳ کارآزمایی بالینی تصادفی، کنترل شده و دوسویه کور را مورد بررسی قرار داد. این مطالعات شامل ۱۰۸۳ بیمار مبتلا به نارسایی مزمن وریدی بود. طول دوره‌ی درمان، بین ۲۰ روز تا ۸ هفته بود. در تمامی مطالعاتی که با پلاسبو (دارونما) کنترل شده بودند، اثربخشی عصاره دانه شاه بلوط هندی در مقایسه با دارونما به اثبات رسید.
هم‌چنین یک مطالعه‌ی دو سویه کور در افراد سالم برای بررسی اثر عصاره شاه بلوط هندی در کاهش ورم پای ناشی از پرواز طولانی مدت انجام شده است. این مطالعه نشان داد که در صورت مصرف ۶۰۰ میلی‌گرم عصاره شاه بلوط هندی قبل از پرواز، ورم پا به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.
مصرف شاه بلوط هندی باعث کاهش حجم پا و اندازه‌ی دور ساق پا و مچ پا می‌شود. هم‌چنین باعث کاهش علائمی همچون درد پا، خارش، احساس خستگی و سفتی در پا می‌شود.
عوارض جانبی شاه بلوط هندی چیست ؟
به طور کلی، مصرف شاه بلوط هندی ایمن است. ولی برخی عوارض جانبی آن عبارت اند از:
- خارش
- حالت تهوع
- علائم گوارشی
- سردرد
- سرگیجه
در یک مطالعه‌ی مشاهده‌ای که شامل بیش از ۵۰۰۰ بیمار بود، عوارض جانبی در %۰.۶ بیماران گزارش شد که از این میان، علائم گوارشی و گرفتگی عضله ساق پا بیشتر گزارش شده بود. ۱ مورد آسیب کبدی نیز مشاهده شده بود.
تا کنون هیچ مورد منع مصرفی برای شاه بلوط هندی ذکر نشده است.
دوز و نحوه مصرف شاه بلوط هندی چیست ؟
فرآورده‌ی دارویی شاه بلوط هندی بر اساس مونوگراف کمیسیون E آلمان، داروی “ونوستاتین ریتارد” است. این دارو به صورت آهسته-رهش است و دوز آن ۳۱۳-۲۵۰ میلی‌گرم عصاره دانه شاه بلوط هندی (معادل ۵۰ میلی‌گرم aescin) است.
هم‌چنین aescin در سایر فرآورده‌های موضعی یا خوراکی برای درمان بیماری عروق محیطی وجود دارد.
