رینیت آلرژیک یا تب یونجه، از شایع‌ترین واکنش‌های افزایش حساسیت است که بر مخاط بینی اثر می‌گذارد. علائم این بیماری می‌تواند برای فرد به شدت آزاردهنده باشد. بنابراین کنترل علائم آن از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله ابتدا کمی با رینیت آلرژیک آشنا می‌شویم و سپس به سوالاتی از جمله بوتربور چیست و چه کمکی به درمان تب یونجه می‌کند، پاسخ خواهیم داد.
رینیت آلرژیک چیست؟
رینیت آلرژیک یا تب یونجه در اثر حساسیت مجاری تنفسی فوقانی به یک یا تعدادی آلرژن (ماده حساسیت زا) به وجود می‌آید که می‌تواند فصلی یا دائمی باشد.
در درجه اول، رینیت آلرژیک در اثر آلرژن‌های استنشاقی به وجود می‌آید که شایع‌ترین آن‌ها، استنشاق دانه‌ی گرده‌ی گیاهان مختلف است. در درجه دوم، ممکن است قارچ‌ها یا گرد و غبارهای معمول خانگی باعث رینیت آلرژیک شوند.
علائم رینیت آلرژیک شامل احتقان بینی، آبریزش بینی، عطسه و خارش است.
رینیت غیر آلرژیک یا وازوموتور، عامل شناخته شده‌ای ندارد. البته اعتقاد بر این است که مصرف توت‌ها و میوه‌های خاص، صدف، تخم مرغ، شیر، شکلات، ادویه‌ها و … می‌تواند باعث ایجاد یا بدتر شدن این نوع از آلرژی شود.
هم‌چنین مصرف بیش از حد اسپری‌های بینی حاوی مواد ضد احتقان می‌توند باعث رینیت آلرژیک شود.
رینیت آلرژیک ممکن است مرتبط با آسم نیز باشد.
درمان رایج رینیت آلرژیت چیست؟
رویکرد درمانی رینیت آلرژیک، عبارت است از کنترل علائم و حذف عامل حساسیت زا. بنابراین شناسایی این که آیا آلرژن‌های استنشاقی باعث رینیت آلرژیک شده‌اند یا خیر، در روند درمان اهیمت زیادی دارد. اقداماتی در جهت کاهش مواجه با دانه‌ی گرده‌ی گیاهان، جزء اصلی روند درمان در این گونه حساسیت‌ها است.
داروهای آنتی هیستامین و ضد التهاب، رایج‌ترین داروهای تجویز شده برای درمان رینیت آلرژیک هستند که به صورت استنشاقی یا خوراکی در دسترس اند. در صورت وجود عفونت، آنتی‌بیوتیک نیز تجویز می‌شود.
گیاه درمانی رینیت آلرژیک
داروهای گیاهی متعددی می‌توانند انسداد بینی و سایر علائم، از جمله ریزش اشک و عطسه‌ی مرتبط با رینیت آلرژیک را برطرف کنند.
استنشاق اسانس نیاولی یا مصرف خوراکی عصاره‌ی بوتربور می‌تواند باعث بهبود انسداد بینی شود که در ادامه در مورد هر یک از آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
گیاهان تقویت کننده‌ی سیستم ایمنی نیز در درمان رینیت آلرژیک می‌توانند موثر باشند.
گیاه بوتربور چیست ؟
گیاه بوتربور با نام علمی Petasites hybridus، یک درختچه‌ی چند ساله و بومی اروپا است که تا ارتفاع ۱.۵-۱ متری رشد می‌کند. این گیاه در زمین‌های مرطوب و باتلاقی، جنگل‌های مرطوب و در مجاورت رودها یا نهرها می‌روید. برگ‌های زیرین این گیاه می‌تواند ۱.۵-۱ متر قطر داشته باشد؛ این ویژگی باعث شده است تا بوتربور، بزرگ‌ترین گیاه بومی اروپا شناخته شود.
بخش مورد استفاده‌ی دارویی بوتربور، برگ‌ها و ریشه‌ی آن است.
ترکیبات اصلی موجود در برگ‌ها و ریشه‌ی بوتربور عبارت اند از:
- سزکوئی ترپن‌ها؛ از جمله پتاسین و ایزوپتاسین
- اسانس
- پیرولیزیدین آلکالوئیدها
مکانیزم گیاه بوتربور چیست ؟
ترکیبات فعال و اصلی بوتربور، پتاسین و ایزوپتاسین هستند. پتاسین دارای خواص ضد اسپاسم و موثر بر عروق است که باعث کاهش اسپاسم عضلات صاف و دیواره عروق می‌شود.
به علاوه، از طریق مهار آنزیم لیپوکسیژناز (مهار سنتز لوکوترین‌ها) و مهار آزادسازی واسطه‌های التهابی (هیستامین و سروتونین)، اثر ضد التهابی دارد.
کاربردهای بالینی گیاه بوتربور چیست ؟
در گذشته، عصاره‌ی حاصل از برگ‌ها و ریشه‌ی بوتربور، به طور عمده برای درمان اسپاسم‌های مجرای گوارشی و ادراری- تناسلی استفاده می‌شد؛ ولی داده‌های حاصل از گزارش‌های موردی نشان دادند که بوتربور دارای خاصیت بهبود دهندگی تب یونجه است.
در مواقعی که باید از اثرات آرام بخش داروهای آنتی هیستامین جلوگیری شود، استفاده از بوتربور برای درمان رینیت آلرژیک اهمیت می‌یابد.
اخیرا یک کارآزمایی بالینی تصادفی و دقیق، اثربخشی و تحمل پذیری بوتربور و داروی آنتی هیستامین ستریزین را در مبتلایان به رینیت آلرژیک فصلی (تب یونجه) مقایسه کرده است.
پس از دو هفته از شروع مطالعه، محققان مشاهده کردند که اثربخشی در هر دو گروه درمانی یکسان بوده است.
میزان بروز عوارض جانبی در گروه بوتربور، %۱۶.۴ و در گروه ستریزین، %۱۷.۲ بود. شایان ذکر است که دو سوم از موارد بروز عوارض جانبی در گروه ستریزین، به دلیل اثرات آرام بخش و خواب آلودگی بوده است.
بنابراین نتیجه‌ی این مطالعه نشان می‌دهد که عصاره‌ی بوتربور، می‌تواند به اندازه استاندارد طلایی درمان رینیت آلرژیک فصلی (یعنی داروی ستریزین) موثر باشد.
عوارض جانبی و موارد منع مصرف گیاه بوتربور چیست ؟
در صورتی که پیرولیزیدین آلکالوئیدها از عصاره‌ی بوتربور جداسازی شوند، عوارض جانبی خاصی ایجاد نخواهد شد؛ ولی ممکن است ناراحتی‌های گوارشی خفیفی (مثل حالت تهوع، آروغ زدن و درد معده) را به همراه داشته باشد. هم‌چنین در موارد نادر، استفراغ، اسهال و راش‌های پوستی گزارش شده است.
محققان معتقدند پیرولیزیدن آلکالوئیدها باعث آسیب کبدی می‌شوند و در حیوانات سرطان زا هستند.
همان طور که بالاتر ذکر شد، عوارض آرام بخش و خواب آلودگی بوتربور در مقایسه با داروهای آنتی هیستامین کمتر است.
مصرف بوتربور در دوان حاملگی و شیردهی ممنوع است؛ زیرا مطالعات کافی در زمینه ایمنی مصرف آن در این گروه صورت نگرفته است. هم‌چنین مبتلایان به هپاتیت یا بیماری‌های کبدی باید از مصرف فرآورده‌های این گیاه خودداری کنند.
اسانس نیاولی چیست ؟
اسانس نیاولی از برگ‌های گیاه ملالوکا ویریدیفلورا (Melaleuca viridiflora) به دست می‌آید. این گیاه، درختی کوچک و بومی مولوکاس است؛ ولی در استرالیا، آسیای جنوبی و ماداگاسکار نیز رشد می‌کند.
این اسانس حاوی سینئول (اکالیپتول) به میزان %۶۹-۵۰ است که عمده‌ترین ترکیب این اسانس را تشکیل می‌دهد. سایر ترکیبات این اسانس عبارت اند از ترپینئول، نرولیدول و لینالول.
اسانس نیاولی در فرآورده‌های مورد استفاده در درمان رینیت آلرژیک و عفونت‌های برونش، به عنوان ماده اولیه استفاده می‌شود.
نحوه استفاده از اسانس نیاولی به این صورت است که روزانه ۳-۲ قطره از آن را روی یک دستمال تمیز قرار می‌دهیم و استشاق می‌کنیم.
این اسانس عوارض جانبی خاصی ندارد؛ ولی در مواردی نادر، منجر به حالت تهوع، استفراغ یا اسهال می‌شود.
ترکیب سینئول موجود در اسانس، باعث افزایش فعالیت آنزیم‌های کبدی می‌شود؛ بنابراین ممکن است باعث کاهش دوز موثر سایر داروهای مصرفی شود.
