نفخ می‌تواند از نشانه‌های سوء هاضمه باشد. نفخ ممکن است دردی ایجاد نکند؛ ولی برای فرد آزار دهنده است. در این مقاله ابتدا بررسی خواهیم کرد علت نفخ چیست؛ سپس به سوالاتی از جمله زیره سیاه چیست و چگونه باعث رفع نفخ می‌شود، می‌پردازیم.
نفخ چیست؟
نفخ به معنای حضور مقادیر اضافی گاز در معده یا روده است. منشا گاز موجود در مجرای گوارشی دو مورد است: گازی که همراه غذا خوردن یا صحبت کردن بلعیده می‌شود و گاز حاصل از تجزیه‌ی غذاهای هضم نشده (مثل قندها، نشاسته و فیبرها) توسط باکتری‌های کولون (روده بزرگ).
رایج‌ترین علائم حضور گاز در ستگاه گوارشی عبارت اند از احساس نفخ، درد شکمی و آروغ زدن. با این حال، این علائم در همه‌ی افراد بروز نمی‌یابد.
عوامل زمینه ساز نفخ عبارت اند از:
- عدم ترشح صفرا
- کمبود ترشح اسید معده
- نارسایی پانکراس
- عدم تعادل باکتریایی در کولون
- حساسیت غذایی
رایج‌ترین روش‌ها برای کاهش ناراحتی ناشی از نفخ عبارت اند از:
- تغییر رژیم غذایی
- کاهش میزان هوای بلیعده شده (مثلا عدم صحبت کردن در حین غذا)
- مصرف آنزیم‌های هضم کننده (مثل مکمل لاکتاز که به هضم کربوهیدرات‌ها کمک می‌کند؛ بنابراین افراد می‌توانند غذاهایی را که به طور معمول باعث تولید گاز در بدن می‌شوند، مصرف کنند)
مصرف داروهای گیاهی نیز نقش خاصی در درمان نفخ دارد.
گیاهان دارویی ضد نفخ
گیاهان دارویی ضد نفخ باعث جلوگیری از تشکیل گاز یا کمک به خروج گاز از مجاری گوارش می‌شود. گیاهان دارویی ضد نفخ رایج عبارت اند از:
- زیره سیاه (Carum carvi)
- رازیانه (Foeniculum vulgare)
- انیسون (Pimpinella anisum)
سایر گیاهان دارویی ضد نفخ عبارت اند از:
- بابونه آلمانی (Matricaria recutita)
- نعنا فلفلی (Mentha piperita)
- بادرنجبویه (Melissa officinalis)
- سنیل ختایی (Angelica archangelica)
زیره سیاه، رازیانه، انیسون، نعنا فلفلی و سنبل ختایی توسط کمیسیون E آلمان برای درمان اختلالات سوء هاضمه و بی اشتهایی تایید شده‌اند.
زیره سیاه چیست ؟
زیره سیاه با نام علمی Carum carvi، گیاهی دو ساله است که به طور طبیعی در اروپا و آسیا می‌روید؛ ولی به منظور اهداف درمان در سایر کشورها نیز پرورش داده می‌شود.
بخش مورد استفاده‌ی دارویی گیاه، میوه‌های آن است.
میوه‌ی زیره سیاه به صورت یک شیزوکارپ براق، کشیده و بیضوی شکل است که به آن “دانه” زیره سیاه نیز می‌گویند.
ترکیبات زیره سیاه عبارت اند از:
- ۲-۷% اسانس (حاوی کاروُن و لیمونِن)
- ۱۰-۲۰% اسیدهای چرب
- پلی ساکاریدها
- پروتئین‌ها
روغن زیره سیاه از میوه‌های له شده آن به دست می‌آید؛ این میوه‌ها در فرآیند تقطیر با بخار آب رسیده می‌شوند.
مکانیزم زیره سیاه چیست ؟
مطالعات حیوانی نشان داده است که عصاره‌های الکلی زیره سیاه باعث مهار انقباضات عضلات صاف دستگاه گوارش و تحریک جریان صفرا می‌شود.
فعالیت ضد اسپاسم گوارشی زیره سیاه، در سایر گیاهان دارویی ضد نفخ، از جمله رازیانه و انیسون هم وجود دارد.
در مقابل، اسانس این گیاهان دارویی ضد نفخ (زیره سیاه، انیسون و رازیانه) از طریق افزایش تونوس ماهیچه‌ای، باعث افزایش حرکات روده می‌شود.
زیره سیاه دارای فعالیت ضد میکروبی نیز هست.
کاربردهای بالینی زیره سیاه چیست ؟
زیره سیاه، رایج‌ترین و موثرترین گایه دارویی ضد نفخ است. این گیاه توسط کمیسیون E آلمان برای درمان اختلالات سوء هاضمه مورد تایید قرار گرفته است.
اخیرا یک مطالعه‌ی مروری، ۴ کارآزمایی بالینی را مورد بررسی قرار داده است. در این مطالعات از ترکیب زیره سیاه (با دوز روزانه ۱۵۰-۶۰ میلی‌گرم) و نعنا فلفلی (با دوز روزانه ۲۷۰-۱۸۰ میلی‌گرم) استفاده شده است.
از بین این ۴ مطالعه، ۲ مطالعه بر روی مبتلایان به سوء هاضمه ایدیوپاتیک (ناشناخته) و سندروم روده تحریک پذیر و ۲ مطالعه بر روی مبتلایان به سوء هاضمه عملکردی انجام شده بود.
طول دروه درمان در این مطالعات، ۴ هفته بود.
به طور کلی این مطالعات نشان داد که روغن زیره سیاه و نعنا فلفلی در مقایسه با پلاسبو (دارونما) در درمان علائم موثر بوده است. هم‌چنین اثربخشی آن به اندازه داروی “سیزاپراید” در درمان سوء هاضمه بوده است.
عوارض جانبی زیره سیاه چیست ؟
مصرف زیره سیاه در دوزهای درمانی، عارضه‌ای به دنبال ندارد و مطالعات بالینی نیز نشان داده‌اند که داروی ایمنی است.
مصرف مقادیر زیاد اسانس زیره سیاه در دراز مدت، ممکن است باعث آسیب کبدی و کلیوی شود.
دوز و نحوه مصرف زیره سیاه چیست ؟
دوز متوسط روزانه زیره سیاه، ۶-۱.۵ گرم از دانه (میوه) آن است. از میوه‌ی تازه و خرد شده‌ی آن برای تهیه دم کرده یا سایر فرآورده‌های گیاهی استفاده می‌شود.
در مطالعات بالینی از روغن زیره سیاه با دوز ۱۵۰-۶۰ میلی‌گرم در روز استفاده شده است.
فرآورده‌ی دارویی ضد نفخ از زیره سیاه که در بازار دارویی ایران موجود است، پودر “کارمیناتیف دینه” است که حاوی زیره سیاه، زیره سبز، انیسون، نعنا، بادرنجبویه، رازیانه و گشنیز است.
قبل از مصرف این فرآورده حتما در مور عوارض جانبی یا نحوه مصرف آن با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید.
