سندروم روده تحریک پذیر (IBS) در اثر اختلال در حرکات روده ایجاد می‌شود. ولی این اختلال هیچ علت آناتومیکی شناخته شده‌ای ندارد. در کنار داروهای رایجی که برای کنترل علائم این سندروم وجود دارد، فرآورده‌های گیاهی نیز موثر هستند. در این مقاله بررسی خواهیم کرد نعنا فلفلی چیست و چه کمکی به درمان IBS می‌کند؟
سندروم روده تحریک پذیر یا IBS
سندروم روده تحریک پذیر (IBS) در اثر اختلال در حرکات روده ایجاد می‌شود. ولی این اختلال هیچ علت آناتومیکی شناخته شده‌ای ندارد. تظاهرات بیماری شامل نفخ، یبوست، اسهال و کرامپ‌های شکمی است.
عوامل پاتوفیزیولوژیکی سندورم روده تحریک عبارت اند از:
- اختلالات عملکردی در حرکات دستگاه گوارش
- حساس شدن بیش از حد عضلات صاف احشایی
- حساس شدن بیش از حد اندام‌های احشایی به درد
سندروم روده تحریک پذیر بسیار شایع است؛ تخمین زده می‌شود در کشورهای اروپایی، ایالات متحده، چین و ژاپن، %۲۵-۱۰ جمعیت بزرگسال به این اختلال مبتلا هستند. به عبارتی بین %۵۰-۳۰ مراجعین به فوق تخصص گوارش، با سندورم روده تحریک پذیر تشخیص داده می‌شوند.
علائم این سندروم در %۵۰ موارد، تا قبل از ۳۵ سالگی و در %۴۰ موارد بین ۵۰-۳۵ سالگی بروز می‌یابد. درصد ابتلای خانم‌ها به IBS از آقایان بیشتر است.
علائم IBS به صورت متناوب بروز می‌یابد و ممکن است تا آخر عمر طول بکشد؛ ولی این سندروم باعث کوتاه شدن طول عمر نمی‌شود.
در برخی افراد، حملات این سندروم در اثر استرس یا مشکلات روانی ایجاد می‌شود.
درمان سندروم روده تحریک پذیر
از آن جایی که علت آسیب زایی سندروم روده تحریک پذیر مشخص نیست، یافتن درمانی مبتنی بر شواهد برای IBS دشوار است. راهکارهای درمانی که برای این سندروم وجود دارد، مبتنی بر برطرف کردن علائم آن است:
- برای درمان یبوست می‌توان از رژیم غذایی پر فیبر یا ملین‌های بالک (حجم دهنده؛ مثل پسیلیوم) استفاده کرد.
- برای درمان اسهال می‌توان از داروهای ضد اسهال استفاده کرد یا میزان چربی موجود در رژیم غذایی را کاهش داد.
- برای رفع درد و اسپاسم شکمی می‌توان از شل کننده‌های عضلانی استفاده کرد.
- برای درمان اختلالات روانی که علائم این سندروم را بدتر می‌کنند، می‌توان از داروهای ضد افسردگی استفاده کرد. لازم به ذکر است که فرآورده‌های گیاه علف چای برای درمان افسردگی موثر است.
بیشتر بخوانیم: گیاه درمانی: علف چای چیست و چه نقشی در درمان افسردگی دارد؟
این راهکارها صرفا باعث کنترل علائم این سندروم می‌شوند و قادر به درمان کامل آن نیستند.
مطالعات نشان داده است که از بین فرآورده‌های گیاهی، روغن نعنا فلفلی اثربخشی خوبی در کنترل علائم IBS دارد.
نعنا فلفلی چیست ؟
نعنا فلفلی با نام علمی Mentha piperita، گیاهی چند ساله به ارتفاع ۹۰-۵۰ سانتی‌متر است که در اروپا و آسیا کشت داده می‌شود.
بخش مورد استفاده دارویی این گیاه، سرشاخه‌های هوایی آن است که از آن روغن نعنا فلفلی استخراج می‌شود.
برگ‌های نعنا فلفلی برای تهیه روغن، چندین بار در سال برداشت می‌شوند. بیشترین مقدار روغن زمانی به دست می‌آید که برگ‌ها، کمی قبل از فصل گل دهی برداشت شوند. برای تهیه روفن نعنا فلفلی، از فرآیند تقطیر با بخار آب استفاده می‌شود.
روغن نعنا فلفلی، روغنی بی رنگ یا سبز کم رنگ است که دارای بوی تند نعنا است. طعم آن در ابتدا تند است و سپس احساس خنکی در دهان ایجاد می‌کند.
ترکیبات موجود در برگ‌های نعنا فلفلی عبارت اند از:
- ۱.۲% اسانس
- ۶-۱۲% تانن
- فلاونوئیدها
- تری ترپن‌ها
- ترکیبات تلخ
ترکیب اصلی روغن نعنا فلفلی، منتول (به میزان %۴۵-۳۵) است.
مکانیزم نعنا فلفلی چیست ؟
مشکل اصلی مرتبط با IBS، انقباض بیش از حد عضلات صاف روده است. خاصیت ضد اسپاسم نعنا فلفلی به این عضلات کمک می‌کند تا به به تون انقباضی عادی خود بازگردند؛ به این ترتیب باعث کاهش دردها و علائم شکمی می‌شود.
روغن نعنا فلفلی از طریق کاهش ورود کلسیم به داخل سلول‌های عضلانی باعث ریلکس شدن عضلات صاف دستگاه گوارش می‌شود. این مکانیزم، شبیه داروهای مسدود کننده کانال کلسیمی دی هیدرو پیریدینی است. علاوه بر آن، روغن نعنا فلفلی از طریق مهار ورود کلسیم به درون سلول‌های عصبی روده، باعث مهار تحریک پذیری بیش از حد آن‌ها می‌شود.
ماده موثره روغن نعنا فلفلی، منتول است. منتول یک ترکیب مونو ترپن حلقوی و دارای اثرات مسدود کننده‌ی کانال کلسیم است.
کاربردهای بالینی نعنا فلفلی چیست ؟
اثربخشی روغن نعنا فلفلی برای سندورم روده تحریک پذیر، امیدوار کننده است ولی کاملا قطعی نیست.
کمیسیون E آلمان، مصرف خوراکی روغن نعنا فلفلی را برای موارد زیر مورد تایید قرار داده است:
- دردهای کولیکی (قولنجی) در قسمت بالای دستگاه گوارشی
- دردهای کولیکی در مجاری صفراوی
- سندورم روده تحریک پذیر
یک مطالعه‌ی متا آنالیز، ۸ کارآزمایی بالینی تصادفی، دو سویه کور و کنترل شده با پلاسبو را مورد بررسی قرار داده است. در این ۸ کارآزمایی، ۲۹۵ بیمار به مدت ۶-۲ هفته تحت درمان با روغن نعنا فلفلی به میزان روزانه ۰.۶-۱.۲ میلی‌لیتر قرار گرفتند.
روی هم رفته، مطالعات نشان می‌دهد که روغن نعنا فلفلی برای بهبود علائم سندروم روده تحریک پذیر موثر است. با این حال، به دلیل نواقصی که در شیوه انجام این مطالعات وجود داشته است، هیچ گونه نتیجه گیری قطعی در مورد اثربخشی آن نمی‌توان داشت.
عوارض جانبی و موارد منع مصرف نعنا فلفلی چیست ؟
در صورت مصرف صحیح دوزهای درمانی، هیچ گونه عارضه جانبی در مورد نعنا فلفلی گزارش نشده است.
مصرف روغن نعنا فلفلی ممکن است در افراد مستعد منجر به عوارض معدی شود. این روغن به دلیل وجود منتول، ممکن است باعث ایجاد حساسیت شود.
مصرف خوراکی مقادیر بیش از حد روغن نعنا فلفلی منجر به نفریت بینابینی و نارسایی حاد کلیوی می‌شود.
ممکن است برخی افراد با مصرف روغن نعنا فلفلی دچار سوزش سر دل (به دلیل رفلاکس معده به مری) شوند؛ زیرا این روغن باعث ریلکس شدن اسفنکتر مری می‌شود.
روغن نعنا فلفلی نباید در نواحی صورت و اطراف بینی خردسالان مالیده شود؛ زیرا باعث اسپاسم گلوت و سرکوب تنفسی می‌شود.
محققان معتقدند که روغن نعنا فلفلی می‌تواند باعث مهار آنزیم CYP3A4 در کبد و در نتیجه افزایش غلظت برخی داروها در بدن شود.
دوز و نحوه مصرف نعنا فلفلی چیست ؟
در مطالعات بالینی، از کپسول‌های Enteric-coated کلپرمین استفاده می‌شود. منظور از Enteric-coated، کپسولی است که در روده باز و جذب می‌شود و از معده عبور می‌کند؛ به این ترتیب، احتمال سوزش سر دل کاهش می‌یابد. هر یک از این کپسول‌ها حاوی ۰.۲ میلی‌لیتر روغن نعنا فلفلی است و روزانه ۳ عدد کپسول مصرف می‌شود.
روغن نعنا فلفلی بر اساس محتوای منتول استانداردسازی می‌شود؛ به گونه‌ای که نباید کمتر از %۴۴ منتول داشته باشد.
برای مصرف چای نعنا فلفلی، می‌توان روزانه ۶-۳ گرم برگ نعنا فلفلی را استفاده کرد.
می‌توان روزانه ۱۲-۶ قطره روغن نعنا فلفلی نیز استفاده کرد.
مصرف روغن نعنا فلفلی در موارد زیر ممنوع است:
- انسداد مجاری صفراوی
- التهاب کیسه صفرا
- آسیب کبدی شدید
