اثر نوسیبو زمانی اتفاق می‌افتد که تصورات منفی یک فرد نسبت به درمان باعث بروز عوارض جانبی منفی می‌شود. اثر نوسیبو همچنین به عنوان پاسخ نوسیبو هم شناخته می‌شود.
مثال برای اثر نوسیبو فردی است که فکر می‌کند دارویی که مصرف می‌کند باعث بروز عوارض جانبی منفی در او می‌شود و این عوارض جانبی ناخوشایند را داشته باشد؛ حتی اگر دارویی که مصرف می‌کند یک ماده بی‌اثر باشد.
به نظر می‌رسد افراد با نقطه مقابل اثر نوسیبو یعنی اثر پلاسبو بیشتر آشنا هستند. در مطالعات پزشکی برای گروهی از داوطلبین دارو و درمان دروغین تجویز می‌شود. به این گروه، گروه کنترل گفته می‌شود. داروی تقلبی اغلب یک قرص محتوای قند است و باعث می‌شود این افراد فکر کنند که درمان آن‌ها واقعی است. در نتیجه این افراد گاهی اوقات نتایج مثبتی از خود نشان می‌دهند؛ مثل بهتر شدن حال عمومی یا بهبود علائم.
در اثر پلاسبو افراد نتایج مثبتی ناشی از انتظارات و تصورات مثبت خود تجربه می‌کنند. اما اثر نوسیبو دقیقا نقطه مقابل این اتفاق است. خبر داشتن از عوارض جانبی احتمالی باعث می‌شود افراد واقعا این عوارض را تجربه کنند. حتی اگر درمان آن‌ها واقعی نباشد.
پس در حالی که اثر پلاسبو باعث بهتر شدن حال افراد فراتر از اثرات درمانی داروی آن‌ها می‌شود، اثر نوسیبو باعث بدتر شدن حال آن‌ها می‌شود.
اثر نوسیبو چه علائمی دارد؟
عوارض این اثر می‌تواند در فردی با فرد دیگر متفاوت باشد. این عوارض را نمی‌توان به اثر فارماکولوژیکی دارو یا دوز آن نسبت داد.
علائم اثر نوسیبو اغلب شامل موارد زیر است:
- خواب‌آلودگی و کسلی
- تهوع
- سرگیجه
- اختلال در تمرکز
- سردرد
- بی‌خوابی
- خستگی شدید
- خارش
- نفخ
- درد معده
- از دست دادن اشتها
لازم است بدانید این عوارض مختص یک فرد است و قابل تعمیم نبوده و ممکن است تحت تاثیر عوامل بسیاری قرار بگیرد.
مثال‌هایی از اثر نوسیبو
برخی از مثال‌های اثر نوسیبو در مطالعات و تحقیقات دیده شده است:
سردرد:
در یک مطالعه نشان داده شده اثر نوسیبو در مطالعاتی که بر درمان و پیشگیری از سردرد تمرکز داشته‌اند، شایع است. از آن‌جایی که داوطلبانی که اثر نوسیبو از خود نشان دادند احتمال بیشتری داشت درمان را ترک کنند، احتمال تاثیرگذاری آن بر تفسیر نتایج آزمایشات بالینی نیز وجود داشت.
درد:
اثر نوسیبو همچنین می‌تواند در چگونگی درک افراد از درد هم نقش داشته باشد. آزمایشات بالینی که بر روی اثر نوسیبو در درمان درد انجام شده، نشان می‌دهد کسانی که اثر نوسیبو منفی از خود نشان دادند احتمال بیشتری وجود دارد که درمان را ترک کنند.
پاسخ به دارو:
در مطالعه دیگری گفته شده بسیاری از مردم درباره اثرگذاری داروهای ژنریک دید منفی دارند. این افراد شامل مصرف‌کنندگان و متخصصان حوزه سلامت هستند. طبق این مطالعه احتمال بیشتری وجود دارد که افراد در پاسخ به داروهای ژنریک عوارض جانبی را تجربه کنند. این عوارض در پی انتظارات و تصورات منفی آن‌ها ایجاد می‌شود.
چنین عوارضی محدود به آزمایشگاه‌های تحقیقاتی یا آزمایشات بالینی نمی‌شوند. اثر نوسیبو می‌تواند باعث بروز عواقب جدی در دنیای واقعی پزشکی هم بشود.
طبق گفته‌ای برخی از داروهای ژنریک واقعا عوارض جانبی بیشتر یا تاثیرگذاری کمتری نسبت به داروی برند خود دارند. این تفاوت عمدتا به خاطر تفاوت در فرمولاسیون و مواد اولیه است. بنابراین تمایز بین عوارض جانبی واقعی و اثر نوسیبو می‌تواند مشکل باشد.
چرا اثر نوسیبو ایجاد می‌شود؟
علت دقیق بروز اثر نوسیبو هنوز مشخص نیست. اما محققان یافته‌اند عواملی بر احتمال وقوع آن تاثیرگذار هستند. این عوامل می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- پزشک‌ها و پرستارها چگونه درباره عوارض و تاثیرات درمان صحبت می‌کنند. عواملی مثل عدم قطعیت، اصطلاحات تخصصی، جملات مبهم و تاکید بر نکات منفی در صحبت می‌توانند احتمال اثر نوسیبو را افزایش دهند.
- قیمت: تحقیقات نشان داده قیمت داروها می‌تواند بر درک تاثیر دارو تاثیرگذار باشد.
- انتظارات بیمار: تحقیقات نشان داده فقط اعلام این‌که دارویی به بیمار داده می‌شود، می‌تواند باعث بروز عوارض شود. حتی اگر واقعا دارویی هم داده نشود.
- تجربه آن در درمان‌های گذشته: افرادی که عوارض جانبی در درمان‌های مشابه قبلی خود داشته‌اند، ممکن است انتظار داشته باشند این درمان هم همان عوارض را داشته باشد.
اثر نوسیبو چه چالش‌هایی دارد؟
محققان یافته‌اند این اثر به طور شگفت‌انگیزی شایع و جدی است. پاسخ نوسیبو تاثیر مهمی بر تحقیقات و درمان دارد. این امر نشان می‌دهد محققان و متخصصان پزشکی باید آن را در نظر داشته باشند.
رضایت آگاهانه:
این مسئله می‌تواند پزشکان، پرستاران، روان‌شناسان و سایر متخصصان حوزه سلامت را در مضیقه قرار دهد. اگر به افراد درباره عوارض منفی درمان بگوییم، احتمال بروز یا بدتر شدن آن‌ها وجود دارد. اما نگفتن این موارد برخلاف قانون رضایت آگاهانه بیمار از درمان خودش است.
بر طبق این قانون پزشکان و محققان باید درباره هر عارضه جانبی احتمالی در طول درمان به بیمار خود اطلاع دهند. اما محققان می‌گویند ارائه لیستی از عوارض به افراد می‌تواند احتمال ایجاد پاسخ نوسیبو را افزایش دهد. به عبارت دیگر، توصیف آن چه ممکن است اتفاق بیفتد، در واقع تغییراتی را در تجربه افراد ایجاد می کند.
پایبندی به درمان:
حقیقت این‌که این اثر باعث نتایج منفی می‌شود، می‌تواند بر تمایل بیمار و نرخ ترک‌کننده‌های درمان تاثیر بگذارد. اگر افراد عوارض جانبی را تجربه کنند، احتمال کمتری وجود دارد که به درمان خود ادامه بدهند. فارق از این‌که این عوارض واقعا مربوط به مصرف دارو بوده یا ناشی از انتظارات فرد از درمان است. همچنین احتمال بیشتری وجود دارد که شرکت‌کنندگان در آزمایشات تحقیقاتی با تجربه‌ی اثر نوسیبو مطالعه را ترک کنند.
بدتر شدن عوارض جانبی منفی:
این‌که به افراد بگوییم ممکن است با یک درمان عوارض جانبی تجربه کنند، ممکن است واقعا عوارض آن‌ها را شدت ببخشد. برای مثال در مطالعه‌ای به افراد گفته شد تستی ممکن است باعث درد در فرد بشود؛ درحالی که به بقیه گفته نشد. پس از انجام تست، سطوح بالاتری از درد در افرادی که به آن‌ها گفته شده بود گزارش شد.
به همین علت محققان هشدار می‌دهند كه پزشكان و درمانگران باید تاثیر مهمی را كه فرآیند‌های شناختی و انتظارات می‌توانند در تجربه درد داشته باشند، در نظر بگیرند. افرادی که می‌ترسند درمان آن‌ها درد ایجاد کند، ممکن است از درمان خودداری کنند.
سخن آخر
اثر نوسیبو می‌تواند تاثیر جدی بر احساس افراد پس از درمان داشته باشد. بنابراین متخصصان حوزه سلامت باید هنگام ارائه گزینه‌های درمانی احتیاط کنند. این پدیده همچنین نمونه‌ای قدرتمند از چگونگی تاثیر تفکر منفی بر سلامتی و حال خوب شما است. هنگامی که تحت درمان هستید یا دارویی مصرف می‌کنید، تمرکز روی منافع مثبت آن مفیدتر از نگرانی در مورد عوارض جانبی احتمالی است.
