بیماری شریان کاروتید (Carotid artery disease) هنگامی اتفاق می افتد که رسوبات چربی، تحت عنوان پلاک (plaques)، رگ های خونی را که خون را به مغز و سر شما می رساند مسدود می کنند (شریان های کاروتید). انسداد خطر سکته مغزی را افزایش می دهد، یک وضعیت اضطراری پزشکی که با قطع یا کاهش جدی خونرسانی به مغز اتفاق می افتد.
سکته مغزی اکسیژن را از مغز شما می گیرد. در عرض چند دقیقه، سلولهای مغز شروع به مرگ می کنند. سکته مغزی شایعترین علت مرگ و مهمترین علت معلولیت دائمی در ایالات متحده است.
بیماری شریان کاروتید به آرامی ایجاد می شود. اولین علامت ابتلا به این بیماری ممکن است سکته مغزی یا حمله ایسکمیک گذرا (TIA) باشد. TIA(transient ischemic attack) کمبود موقتی جریان خون در مغز شما است.
عروق کاروتید یک جفت رگ خونی است که در دو طرف گردن شما قرار دارد و خون را به مغز و سر شما می رساند.
علائم بیماری شریان کاروتید
در مراحل اولیه، بیماری شریان کاروتید اغلب علائم و نشانه هایی ایجاد نمی کند. این وضعیت ممکن است تا زمانی که به اندازه کافی جدی نباشد و مغز شما را از خون محروم کند و باعث سکته مغزی یا TIA شود؛ مورد توجه قرار نگیرد.
علائم سکته مغزی یا TIA شامل موارد زیر است:
- بی حسی یا ضعف ناگهانی صورت یا اندام، غالباً فقط در یک طرف بدن
- مشکل ناگهانی در گفتار و درک
- مشکل ناگهانی دیدن در یک یا هر دو چشم
- سرگیجه ناگهانی یا از دست دادن تعادل
- سردرد ناگهانی و شدیدی بدون علت مشخص
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
در صورت مشاهده علائم و نشانه های سکته مغزی، سریعا به اورژانس مراجعه کنید. حتی اگر مدت کوتاهی دوام داشته باشند و سپس احساس عادی داشته باشید، بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. چراکه ممکن است شما TIA را تجربه کرده باشیدة؛ نشانه مهمی که نشان می دهد در معرض سکته مغزی کامل هستید!
در صورت داشتن عوامل خطر برای بیماری شریان کاروتید با پزشک خود صحبت کنید. حتی اگر هیچ علائم و نشانه ای ندارید، پزشک ممکن است برای حففاظت از شما در برابر سکته مغزی، مدیریت تهاجمی عوامل خطر را برای شما توصیه کند. مراجعه زودهنگام به پزشک احتمال یافتن و درمان بیماری شریان کاروتید را قبل از بروز سکته مغزی ناتوان کننده، افزایش می دهد.
علت بیماری شریان کاروتید
بیماری شریان کاروتید در اثر تجمع پلاک در شریان هایی که خون را به مغز شما می رساند، ایجاد می شود. پلاک ها کلسترول، کلسیم، بافت الیافی و سایر بقایای سلولی هستند که در نقاط آسیب میکروسکوپی درون شریان جمع می شوند. این فرآیند تصلب شرایین (atherosclerosis) نامیده می شود.
عروق کاروتید که با پلاک مسدود شده اند، سفت و باریک هستند. گرفتگی عروق کاروتید در رساندن اکسیژن و مواد مغذی به ساختارهای حیاتی مغز که وظیفه عملکرد روزمره شما را دارند، مشکل ایجاد می کنند.
ریسک فاکتور ها
عواملی که خطر ابتلا به بیماری شریان کاروتید را افزایش می دهند عبارتند از:
- فشار خون بالا: فشار بیش از حد بر دیواره شریان ها می تواند آنها را ضعیف کرده و در برابر آسیب پذیری آسیب پذیرتر شوند.
- مصرف دخانیات: نیکوتین می تواند پوشش داخلی عروق شما را تحریک کند. سیگار کشیدن همچنین ضربان قلب و فشار خون شما را افزایش می دهد.
- دیابت: دیابت توانایی شما در پردازش چربی ها را کاهش می دهد و شما را در معرض خطر فشار خون و تصلب شرایین (atherosclerosis) قرار می دهد.
- سطح بالای چربی خون: مقادیر بالای کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم و سطح بالای تری گلیسیرید، چربی خون، تجمع پلاک ها را تشویق می کند.
- پیشینه ی خانوادگی: اگر یکی از بستگان مبتلا به تصلب شرایین (atherosclerosis) یا بیماری عروق کرونر باشد، خطر ابتلا به بیماری شریان کاروتید بیشتر است.
- سن: انعطاف پذیری عروق با افزایش سن کاهش می یابد وبیشتر در معرض آسیب قرار می گیرند.
- چاقی: اضافه وزن احتمال ابتلا به فشار خون، تصلب شرایین (atherosclerosis) و دیابت را افزایش می دهد.
- آپنه خواب: وقایع قطع تنفس در شب ممکن است خطر سکته را افزایش دهد.
- عدم ورزش: این بیماری در شرایطی از جمله فشار خون بالا، دیابت و چاقی به عروق آسیب می رساند.
عوارض
بیماری شریان کاروتید حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد سکته های مغزی ایجاد می کند. سکته مغزی یک فوریت پزشکی است که می تواند شما را دچار آسیب دائمی مغز و ضعف عضلانی کند. در موارد شدید، سکته مغزی می تواند کشنده باشد.
بیماری شریان کاروتید می تواند منجر به سکته مغزی از طریق موارد زیر شود:
- کاهش جریان خون: شریان کاروتید ممکن است در اثر تصلب شرایین (atherosclerosis) به حدی باریک شود که خون کافی نتواند به قسمت هایی از مغز شما برسد.
- پلاک های پاره شده: ممکن است یک تکه پلاک شکسته شده و به شریان های کوچکتر در مغز شما منتقل شود. قطعه پلاک ممکن است در یکی از این شریانهای کوچک گیر کرده و انسدادی ایجاد کند که خون رسانی به بخشی از مغز شما را قطع می کند.
- انسداد لخته خون: برخی از پلاک ها، مستعد ترک خوردن و تشکیل سطوح نامنظم در دیواره شریان هستند. بدن شما طوری واکنش نشان می دهد که گویی آن محل آسیب دیده و سلولهای خونی را که به روند لخته شدن کمک می کند به ن ناحیه می فرستد. نتیجه می تواند یک لخته بزرگ باشد که جریان خون به مغز را مسدود یا کند می کند و باعث سکته می شود.
سکته مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق می افتد که لخته خون شریان منتهی به مغز را مسدود یا متصل کند. لخته خون غالباً در عروق آسیب دیده در اثر تجمع پلاک ها (تصلب شرایین) تشکیل می شود. این می تواند در شریان کاروتید گردن و همچنین عروق دیگر رخ دهد.
پیشگیری
برای پیشگیری یا کند کردن پیشرفت بیماری شریان کاروتید ، این پیشنهادات را در نظر بگیرید:
- سیگار نکشید: در طی چند سال پس از ترک سیگار، خطر سکته مغزی یک سیگاری سابق مانند یک فرد غیر سیگاری است.
- وزن سالم داشته باشید: اضافه وزن به سایر عوامل خطرزا مانند فشار خون، بیماری های قلبی عروقی، دیابت و آپنه خواب کمک می کند.
- کلسترول و چربی را محدود کنید: به ویژه کاهش چربی اشباع شده ممکن است باعث کاهش تجمع پلاک در رگ های شما شود.
- انواع میوه ها و سبزیجات بخورید: آنها حاوی مواد مغذی مانند پتاسیم، آهن و آنتی اکسیدان هستند که ممکن است در برابر TIA یا سکته مغزی محافظت کنند.
- مصرف نمک را محدود کنید: نمک اضافی (سدیم) ممکن است فشار خون را در افرادی که به سدیم حساس هستند افزایش دهد. متخصصان توصیه می کنند که بزرگسالان سالم کمتر از ۱۵۰۰ میلی گرم سدیم در روز مصرف کنند.
- به طور منظم تمرین کن: ورزش می تواند فشار خون شما را کاهش دهد، سطح کلسترول لیپوپروتئین (HDL) با چگالی بالا، کلسترول “خوب”؛ را افزایش دهد و سلامت کلی عروق و قلب شما را بهبود بخشد. همچنین به شما در کاهش وزن، کنترل دیابت و کاهش استرس کمک می کند.
- مصرف الکل را محدود کنید.
- شرایط مزمن را کنترل کنید: مدیریت شرایطی مانند دیابت و فشار خون بالا از عروق محافظت می کند.
تشخیص بیماری شریان کاروتید
پزشک شما احتمالاً با یک شرح حال پزشکی کامل و معاینه فیزیکی شروع می کند. این معاینه به طور کلی شامل گوش دادن به صدای شل کننده (bruit) روی شریان کاروتید در گردن شماست؛ صدایی که مشخصه شریان تنگ شده است. سپس پزشک ممکن است توانایی های جسمی و روحی شما مانند قدرت، حافظه و گفتار را آزمایش کند.
پس از آن، پزشک شما ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- سونوگرافی، برای ارزیابی جریان خون و فشار در عروق کاروتید.
- CT یا MRI، برای جستجوی شواهدی از سکته مغزی یا سایر ناهنجاری ها.
- آنژیوگرافی CT یا آنژیوگرافی MR، که تصاویر اضافی از جریان خون در عروق کاروتید را فراهم می کند. یک ماده رنگی به داخل رگ تزریق می شود و سی تی اسکن یا MRI تصاویر گردن و مغز شما را جمع می کند.
درمان بیماری شریان کاروتید
هدف در درمان بیماری شریان کاروتید جلوگیری از سکته مغزی است. درمان های خاص به میزان انسداد شریان های کاروتید بستگی دارد.
اگر انسداد خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- تغییر سبک زندگی باعث کند شدن پیشرفت تصلب شرایین می شود: توصیه ها ممکن است شامل ترک سیگار، کاهش وزن، خوردن غذاهای سالم، کاهش نمک و ورزش منظم باشد.
- دارو برای کنترل فشار خون یا کاهش کلسترول: همچنین ممکن است پزشک برای جلوگیری از لخته شدن خون، مصرف روزانه آسپرین یا داروی رقیق کننده خون را توصیه کند.
اگر انسداد شدید باشد، یا اگر قبلاً TIA یا سکته مغزی داشته اید، ممکن است پزشک خارج کردن انسداد شریان را توصیه کند.
موارد عبارتند از:
اندارتركتومي كاروتيد (Carotid endarterectomy)
متداول ترين روش درمان بيماري هاي شديد شريان كاروتيد است. جراح پس از ایجاد برشی در قسمت جلوی گردن ، شریان کاروتید آسیب دیده را باز کرده و پلاک ها را خارج می کند. شریان با بخیه یا پیوند ترمیم می شود.
آنژیوپلاستی کاروتید (Carotid angioplasty) و استنت گذاری (Carotid stenting)
اگر رسیدن به انسداد با اندارترکتومی کاروتید بسیار دشوار باشد یا سایر شرایط سلامتی را داشته باشید که جراحی را بسیار خطرناک می کند. به شما بی حسی موضعی داده می شود و یک بالون کوچک توسط کاتتر به ناحیه مسدود شده متصل می شود. بالن برای پهن شدن رگ باد می شود و یک سیم پیچ کوچک مشبک (استنت) برای جلوگیری از تنگی مجدد شریان وارد می شود.
در آنژیوپلاستی کاروتید، یک لوله توخالی بلند (کاتتر) از طریق رگها به شریان کاروتید باریک شده در گردن عبور داده می شود. یک فیلتر برای گرفتن بقایای احتمالی که ممکن است در طی مراحل از بین برود، قرار داده می شود. سپس، یک بالون کوچک در انتهای کاتتر باد می شود تا ناحیه باریک شده را باز کند.
در استنت گذاری کاروتید، یک لوله توخالی (کاتتر) طولانی از طریق رگها به شریان کاروتید باریک شده در گردن ریز می شود. یک لوله فلزی (استنت) درون رگ قرار می گیرد تا به عنوان داربست عمل کند و از تنگ شدن مجدد شریان جلوگیری کند. کاتتر و فیلتر که هر گونه موادی را که ممکن است در طی عمل باقی بماند، به دام می اندازد.
آماده شدن برای ملاقات با پزشک
ممکن است شما به پزشکی مراجعه کنید که متخصص اختلالات مغز و سیستم عصبی است (متخصص مغز و اعصاب).
آنچه شما می توانید انجام دهید
- علائم خود را بنویسید، از جمله علائمی که به نظر می رسد ارتباطی با دلیل تعیین وقت شما نداشته باشد.
- لیستی از تمام داروها، ویتامین ها و مکمل های خود تهیه کنید.
- اطلاعات پزشکی اصلی خود را از جمله سایر شرایط بنویسید.
- اطلاعات شخصی اصلی، از جمله تغییرات اخیر یا عوامل استرس زا را در زندگی خود بنویسید.
- سوالاتتان را برای پرسیدن از دکتر بنویس.
- از یکی از اقوام یا دوستان خود بخواهید که شما را همراهی کنند تا به شما کمک کند سخنان دکتر را به خاطر بسپارید.
سوالاتی که می توانید از پزشک خود بپرسید
- به احتمال زیاد علت علائم من چیست؟
- به چه نوع آزمایشاتی نیاز دارم؟
- به چه نوع درمان هایی نیاز دارم؟
- آیا باید تغییراتی در سبک زندگی ایجاد کنم؟
علاوه بر سوالاتی که برای پرسیدن از پزشک خود آماده کرده اید، در هنگام قرار ملاقات خود از پرسیدن سوالات دیگر دریغ نکنید.
چه انتظاری از پزشک خود دارید
پزشک احتمالاً تعدادی سوال از شما می پرسد. آماده بودن برای پاسخ دادن به آنها ممکن است وقت بگذارد تا نکاتی را که می خواهید زمان بیشتری را صرف آنها کنید ، مرور کنید. ممکن است از شما سال شود:
- آیا علائم و نشانه هایی مانند سکته مغزی مانند ضعف در یک طرف بدن، مشکل در تکلم یا مشکلات ناگهانی بینایی داشته اید؟
- اولین بار از چه زمانی علائم را تجربه کردید؟ چه مدت دوام آوردند؟
- آیا سیگار می کشی؟
- چه مقدار الکل می نوشید؟
- آیا به طور منظم ورزش می کنید؟
- در یک روز معمولی چه می خورید؟
- آیا شما سابقه خانوادگی بیماری قلبی یا سکته مغزی دارید؟
- آیا علائم آپنه خواب دارید؟
- آیا سایر موارد پزشکی تشخیص داده شده اید؟
