سلول بنیادی چیست ؟
سلول‌های بنیادی اساس رشد گیاهان، جانوران و انسان‌هاست. در انسان، انواع مختلفی از سلول‌های بنیادی در بخش های مختلفی وجود دارد و یا در برهه‌های زمانی خاصی از زندگی تشکیل می‌شود. این سلول‌های بنیادی شامل سلول‌های بنیادی جنینی که فقط در مراحل ابتدایی رشد وجود دارند و انواع مختلفی از سلول‌های بنیادی بالغین که در دوره‌ی جنینی ظاهر شده و در تمام طول عمر در بدن باقی می‌مانند؛ می‌باشد.
سلول‌های بنیادی با دو مشخصه تعریف می‌شوند:
- آنها می‌توانند سلول‌هایی نظیر خودشان را به وجود بیاورند و یا “خود بازسازی” دارند.
- آنها می‌توانند تمایز یافته و یا به سلول‌های تخصص‌یافته تبدیل بشوند.
بخوانید: همه چیز درباره‌ی سلول‌های بنیادی (بخش اول)
انواع سلول‌های بنیادی
تمامی سلول‌های بنیادی می‌توانند خودبازسازی کنند ( یک نسخه از خودشان را بسازند ) و تمایز یابند ( به سلول‌های تخصص‌یافته‌تری تبدیل شوند.)
به جز این دو توانایی قطعی، سلول‌های بنیادی در توانایی‌ها و موضعشان (که تحت آن، توانایی انجام کارهای مشخصی را دارا می‌شوند) به طور گسترده‌ای متنوع‌اند.
به همین دلیل است که محققان از همه‌ی انواع سلول‌های بنیادی در تحقیقاتشان استفاده می کنند.
در این مقاله میخوانید :
- سلول‌های بنیادی جنینی
- سلول ها بنیادی مخصوص بافتی
- سلول‌های بنیادی مزانشیمی
- سلول‌های بنیادی پرتوان القا شده
سلول‌های بنیادی جنینی
سلول‌های بنیادی جنینی از توده‌ی سلولی داخلی بلاستوسیست حاصل می‌شوند. بلاستوسیست عمدتا یک توپ توخالی سلولی است که در انسان، ۳ الی ۵ روز بعد لقاح حاصل می‌شود. یک بلاستوسیست انسانی تقریبا هم‌اندازه‌ی نقطه‌ی بالای “i” است!
در رشد طبیعی، سلول‌های داخل توده‌ی داخلی به سلول‌های تخصص‌یافته‌تری تمایز می‌یابند که کل بدن را (هر ۴ نوع بافت و ارگان‌ها) تشکیل می‌دهند.
با این وجود، وقتی دانشمندان توده‌ی سلولی داخلی را استخراج کرده و این سلول‌ها را در شرایط آزمایشگاهی ویژه‌ای رشد دادند؛ ویژگی‌های سلول‌های بنیادی جنینی در آنها باقی ماند.
سلول‌های بنیادی جنینی “پرتوان” هستند؛ آنها می‌توانند به همه‌ی انواع سلول‌های یک بدن کاملا تکامل یافته تمایز یابند اما توانایی تبدیل به جفت و بند ناف را ندارند.
این سلول‌ها به طور غیر قابل باوری باارزش‌اند؛ زیرا آنها منابع تجدید‌پذیری برای مطالعهی رشد طبیعی و بیماری‌ها، و نیز تست دارو‌ها و سایر روشهای درمانی می‌باشد.
سلول‌های بنیادی جنینی انسانی ابتدائا از بلاستوسیست‌های تولید شده به روش IVF ( لقاح آزمایشگاهی) که دیگر نیاز نیستند و در تولیدمثل کمکی ایجاد شده‌اند؛ منشا گرفته می‌شوند.
سلول‌های بنیادی مخصوص بافت‌ها
سلول‌های بنیادی مخصوص بافت‌ها ( سلول‌های بنیادی سوماتیک/ بالغین ) از سلول‌های بنیادی جنینی تخصص‌یا‌فته‌تر هستند.
معمولا این سلول‌های بنیادی می‌توانند انواع متفاوت سلول‌های بافتِ خاصی یا ارگان محل زندگی خود را تولید کنند. برای مثال، سلول‌ها بنیادی خون ساز یا “هماتوپوییتیک” در مغز استخوان می‌توانند به گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها تبدیل شوند.
با این‌حال، سلول‌های بنیادی خون‌ساز نمیتوانند سلول‌های ریوی یا کبدی و یا سلول‌های مغزی بسازند و سلول‌های بنیادی بافت‌ها و اندام‌های دیگر نمیتوانند گلبول‌های قرمز یا سفید را تولید کنند.
برخی از بافت‌ها و ارگان‌های بدن محتوی مخازن کوچکی از سلول‌های بنیادی مخصوص بافت‌هاست که کارشان جایگزینی سلول‌هاییست که در زندگی عادی روزمره و یا صدمات از دست می‌رود؛ مثل آنچه که در پوست، خون و آستر روده اتفاق می‌افتد.
یافتن سلول‌های بنیادی مخصوص بافت‌ها در بدن می‌تواند مشکل باشد، و به نظر نمی‌رسد در کشت آزمایشگاهی همانند سلول‌های بنیادی جنینی به سادگی توانایی خودبازسازی داشته باشند.
با این وجود، مطالعهی این سلول‌های بنیادی دانش عمومی ما را در رشد طبیعی، تغییرات دوران پیری و اتفاقات ایجاد شونده در آسیب‌ها و بیماری‌ها افزایش داده است.
سلول‌های بنیادی مزانشیمی
احتمالا شما واژه‌ی “سلول‌های بنیادی مزانشیمی” یا “MSC” را شنیده باشید که به سلول‌های جدا شده از استروما ، بافت پیوندی که سایر بافت‌ها و ارگان‌ها را احاطه می‌کند، اطلاق می‌شود، سلول‌هایی با این نام توسط بسیاری از دانشمندان، درست‌تر “سلول‌های بنیادی استرومایی” نامیده می‌شوند.
اولین MSC در مغز استخوان کشف شد که توانایی ساخت استخوان، غضروف و سلول‌های چربی را داشت. از آن‌‌پس، با سایر بافت‌ها، مثل بافت چربی و خون بندناف رشد داده شدند.
گمان می‌رود انواع MSCها ویژگی‌های سلول‌های بنیادی و حتی سیستم ایمنی را دارا باشند و برای درمان بسیاری بیشتر از بیماری‌ها تست می‌شوند؛ اما تا به امروز شواهد کمی از سودمندی آنها وجود دارد. دانشمندان کاملا متوجه نشده‌اند که آیا این سلول‌ها دقیقا سلول‌های بنیادی هستند و یا فقط سلول‌هایی مولد می‌باشند ؟
دانشمندان اتفاق نظر دارند که همه‌ی MSCها مشابه نبوده و مشخصه‌های آنها به موقعیت دست‌یابی‌شده در بدن و چگونگی اشتقاق و رشد آنها بستگی دارد.
سلول‌های بنیادی پرتوان القا شده
سلول‌های بنیادی پرتوان القاشده یا سلول‌های “iPS” سلول‌هایی هستند که از تغییر مهندسی‌شده‌ی سلول‌های مخصوص بافتی در آزمایشگاه به دست می‌آیند، همانند سلول‌های پوستی‌ای که به سلول‌هایی تبدیل می‌شوند که همانند سلول‌های بنیادی جنینی رفتار می‌کنند. سلول‌های iPS ابزای هستند که به دانشمندان کمک می‌کنند درباره‌ی رشد طبیعی و شروع و پیشرفت بیماری‌ها بیشتر بدانند؛ و نیز برای گسترش و تست دارو‌ها و شیوه‌های درمانی جدید قابل استفاده هستند.
در حالی که سلول‌های iPS ویژگی‌های مشابهی، از جمله توانایی تبدیل به همه انواع سلول‌ها، با سلول‌های بنیادی جنینی دارند؛ اما دقیقا مشابه نیستند.
دانشمندان در جست‌وجوی این تفاوت‌ها و معنای آنها هستند. برای یک موضوع، اولین سلول‌های القاشده با استفاده از ویروس‌ها برای الحاق کردن نسخه‌های اضافی ژنی به سلول‌های مخصوص بافتی تولید شدند. محققان روشهای دیگری را نیز برای تولید iPSها آزمایش می‌کنند؛ بنابراین در نهایت آنها می‌توانند به عنوان یک منبع سلولی یا بافتی برای درمان‌های پزشکی استفاده شوند.
