زهر نوعی عنکبوت می‌تواند از بروز عوارض تخریب‌گر سکتۀ مغزی جلوگیری کند؛ حتی اگر چندین ساعت پس از بروز حمله تجویز شود.
پزشکان به داروی نامتعارفی جهت بهبود عوارض ناشی از سکتۀ مغزی دست یافته‌اند؛ و آن چیزی نیست جز زهر یکی از مرگ‌بارترین عنکبوت‌های جهان.
نیش عنکبوت قیف‌ساز شبکه‌ای استرالیایی۱ به قدری مهلک است که می‌تواند انسان را در عرض ۱۵ دقیقه از پای درآورد؛ ولی با این وجود، نوعی ترکیب بی‌خطر در این زهر پرخطر شناسایی شده است که می‌تواند از سلول‌های مغزی در برابر آسیب‌های ناشی از سکتۀ مغزی محافظت نماید؛ حتی اگر چندین ساعت پس از بروز حمله برای بیمار تجویز شود.
اگر این داروی نوشناخته بتواند از آزمایش‌های بالینی سربلند بیرون بیاید، تبدیل به اولین دارویی خواهد شد که قادر است از تخریب گستردۀ نورون‌ها – که از عوارض خطرناک سکته‌های مغزی است – جلوگیری نماید.
محققان در حین توالی‌یابی ژن‌های ترکیبات سازندۀ زهر نوعی عنکبوت قیف‌ساز شبکه‌ای به نام دارلینگ داونز۲ (Hadronyche infensa)، این ترکیب را نیز به طور کاملاً تصادفی کشف کردند. این عنکبوت در کوئینزلند۳ و نیو ساوت ولز۴ یافت می‌شود.
ترکیب مذکور با نام Hi1a به دلیل مشابهت‌هایی که در ساختار خود با نوعی ترکیب شیمیایی دیگر – که نقش محافظتی برای سلول‌های مغزی دارد – توجه محققین را جلب نمود. این ماده به قدری جذاب بود که پژوهشگران تصمیم گرفتند آن را در آزمایشگاه تولید نمایند.
سکتۀ مغزی هنگامی رخ می‌دهد جریان خون به بخشی از مغز مختل شده و اکسیژن‌رسانی برای مدتی متوقف شود. حدود ۸۵ درصد از موارد سکتۀ مغزی در پی انسداد عروق خون‌رسان مغز روی می‌دهد، و پارگی عروق نیز با اختصاص ۱۵ درصد باقی‌مانده در رتبۀ دوم قرار می‌گیرد. سکتۀ مغزی سالانه جان ۶ میلیون نفر را می‌گیرد و پس از سکتۀ قلبی، دومین عامل مرگ‌و‌میر در دنیا محسوب می‌شود.
هنگام بروز سکتۀ مغزی، سطح اکسیژن در مغز افت پیدا می‌کند. این پدیده مغز را مجبور می‌کند گلوکز – سوخت اصلی این بافت – را به شکل کاملاً متفاوتی بسوزاند؛ از همین رو به جای اکسایش گلوکز جهت تولید انرژی، مسیر دیگری به نام گلیکولیز بی‌هوازی۵ طی می‌شود. این واکنش از این جهت که قادر به تولید انرژی در غیاب اکسیژن است حائز اهمیت می‌باشد؛ اما مهم‌ترین نقطه‌ضعف آن تولید لاکتیک‌اسید۶ است که می‌تواند سلول‌های مغزی را از بین ببرد.
محققان در سلسله آزمایش‌هایی که روی رت‌ها انجام دادند، دریافتند که Hi1a در دوز‌های کم، از سلول‌های عصبی در برابر سکته‌های القاشده محافظت می‌کند. این ترکیب از طریق بلوکه نمودن کانال‌های یونی موجود در غشای نورون‌ها، به خصوص آن‌دسته از کانال‌هایی که در پاسخ به وضعیت اسیدی در مغز فعال می‌شوند، نقش خود را ایفا می‌کند. آن‌طور که پژوهشگران در گزارش خود آورده‌اند؛ تجویز Hi1a دو ساعت پس از بروز سکتۀ مغزی، میزان آسیب وارده به سلول‌های مغز در رت‌ها را تا ۸۰ درصد می‌تواند کاهش دهد. ولی با این وجود عمر مؤثر این ترکیب در حدود ۸ ساعت است، که باعث می‌شود در خوش‌بینانه‌ترین حالت میزان آسیب را در رت‌های آزمایش – نسبت به رت‌های شاهد – فقط تا ۶۵ درصد کاهش دهد. محققان امیدوارند طی دو سال آتی این دارو را روی انسان آزمایش کنند. نتایج این مطالعه در ژورنال Proceedings of the National Academy of Sciences گزارش شده است.
پیوست
۱. Australian Funnel-Web Spider
۲. Darling Downs
۳. Queensland
۴. New South Wales
۵. Anaerobic Glycolysis
