ساختار
ساختار کلی دندان از دو قسمت تشکیل شده است: تاج قسمتی است که در بیرون از لثه دیده می‌شود و ریشه در درون لثه است
هر دندان به طور کلی از سه قسمت تشکیل شده است؛ پالپ یا مغز دندان در مرکز قرار می‌گیرد و حاوی عروق خونی و عصب دندان است.در اطراف مغز دندان عاج (dentin) قرار دارد. عاج از بافت های سخت بدن است و قسمت اعظم آن را مواد معدنی تشکیل می‌دهد. سلول‌های سازنده عاج بسیار شبیه سلول‌های استخوانی هستند.
لایه سوم در تاج دندان مینا (enamel) و در ریشه سمنتوم (sementum) است. مینا سخت ترین بافت بدن است و ۹۹% آن را مواد معدنی تشکیل می‌دهد. هر عاملی که باعث از بین رفتن مینای دندان شود باعث خراب شدن دندان خواهد شد. سمنتوم نیز با ساختاری رشته‌ای به برجستگی‌های آلوئلی استخوان‌های فک متصل می‌شود.
عواملی مثل تجمع پلاک‌ها در نقاط نازک مینا، کمبود ویتامینD و تتراسایکلین‌ها می‌توانند به مینای دندان آسیب بزنند. یکی از اثرات جانبی آنتی بیوتیک‌های تتراسایکلین دخالت در روند کلسیفیکاسیون بافت‌ها با جذب کلسیم آن هاست است. دندان یکی از این بافت‌هاست. تتراسایکلین بر اساس وزن افراد باعث تغییر رنگ دندان‌ها به رنگ زرد، خاکستری یا قهوه‌ای می‌شود.
شکل گیری
شکل گیری صورت نه تنها به شکل گیری سینوس ها بلکه به شکل گیری آرواره ها نیز وابسته است و این فرآیند جای گیری دندان‌ها را آماده می کند. در ششمین هفته از شکل گیری جنین اپیتلیوم کف و سقف حفره دهانی به مزانشیم زیر خود که منشا آن از ستیغ عصبی می‌باشد نفوذ کرده و حفره ای C شکل بنام تیغه دندانی (dental lamina) می‌سازد. جوانه دندانی به بافت بین تیغه دندانی گفته می‌شود که بعدا شبکه ستارهای را می‌سازد. 
با برآمدگی این لامینا در قسمت تحتانی، مرحله Cap Stage شروع شده و قسمتی از لامینا که زیر آن مزانشیم به پاپیلای دندانی تبدیل شده است اپیتلیوم دندانی داخلی (inner dental epithelium) نامیده می شود.
قسمت های محیطی لامینا نیز اپیتلیوم دندانی خارجی (outer dental epithelium) نامیده می‌شود. بافت درهم تنیده‌ای که باقی مانده جوانه دندانی است نیز به شبکه ستارهای تکوین می یابد. 
مرحله بعدی Bell Stage بوده که در آن لایه‌ای از مزانشیم مجاور اپیتلیوم دندانی به سلول هایی بنام ادونتوبلاست (odontoblast) تبدیل می شود که مسئول ساخت عاج دندان است.بقیه سلول های مزانشیمی نیز پالپ دندان را می سازند.
برخی سلول های inner dental epithelium در قسمت میانی، ساختاری به نام ارگان مینایی یا enamel knot را می سازند که که پس از بافت مزانشیم هدایت جریان تکامل را با ترشح فاکتور‌های مختلف بر عهده می‌گیرد.
اپی تلیوم دندانی داخلی و خارجی به آملوبلاست ها تکامل می یابد که به طرف درون مینا را می‌سازد. سپس پس روی کرده و جزوی از شبکه ستارهای می‌شود.
مزانشیم مجاور دنتین ریشه دندان به سمنتوبلاست‌ها تبدیل می‌شود و سمنتوم ریشه را تشکیل خواهند داد. سمنتوم در ریشه جایگزین مینا در تاج دندان است. 
جوانه‌هایی ثانویه برای ساخت دندان های دائمی در سطح زبانی در دندان‌های شیری وجود دارند که در سومین ماه تکامل می‌یابند. همزمان با در‌آمدن دندان های دائمی استئوکلاست‌ها ریشه دندان‌های شیری را جذب می‌کنند.
برهمکنش
تکامل دندان‌ها فقط در مهره‌داران دیده می‌شود و طرحی از برهمکنش اپیتلیوم-مزانشیم می‌باشد و این فرآیند وابسته به ژن های HOX در سلول های مزانشیمی هست. تکامل اولیه دندان ها تا bud stage مربوط به اپیتلیوم آن دندان و در مرحله بعدی به مزانشیم واگذار می‌شود و پس از آن به ارگان مینایی.
اندام‌ها از برهمکنش بین سلول‌ها و بافت‌ها به وجود می‌آیند. اغلب گروهی از سلول‌ها یا بافت‌ها باعث تغییر سرنوشت سلول‌ها یا بافت‌ها می‌شوند. این برهمکنش‌ها با فرستادن سیگنال‌هایی از سلول‌های تغییر‌دهنده به سلول‌هایی که توانایی پاسخ دارند انجام می‌شوند. ظرفیت بافت پاسخ‌دهنده به سیگنال‌ها را قابلیت آن بافت مشخص می کند که نیاز به فعال کردن فاکتور های آن دارد. بسیاری از این بر همکنش ها که در شکل گیری اولیه بدن هم نقش بسزایی دارد برهمکنش بین بافت اپیتلیوم و مزانشیم است. تشکیل دندان، لوله گوارش و غدد آن و حتی دست و پا‌ها نمونه‌ای از این بر همکنش‌ها در دوران جنینی است.
- منابع:
- Langman’s Medical Embryology
- ncbi
