تعریف
حس بویایی در افراد تنها به سبب هدفی واحد تکامل نیافته است. این حس ارزشمند به شما امکان لذت بردن از طیف وسیعی از بو‌ها را داده و در عین حال هشدار‌هایی از خطرات احتمالی را نیز ارائه می‌کند. خطراتی همچون آتش‌سوزی و نشت گاز.
از دست دادن حس بویایی ممکن است به‌طور نسبی (hyposmia) ویا کامل (anosmia) باشد. همچنین بسته به علل زمینه‌ای، این عارضه ممکن است موقتی بوده ویا به‌طور دائمی رخ بدهد. در برخی موارد معدود، از دست دادن حس بویایی ممکن است نشانه‌ای از بیماری جدی نیز باشد. از دست دادن حتی بخشی از این توانایی سبب کاهش شدید اشتها به غذا شده و موجب کاهش وزن، سوء تغذیه و حتی افسردگی می‌گردد.
علل از دست دادن حس بویایی
سرماخوردگی همراه با بسته‌شدن مجرای هوایی بینی، یکی از شایع‌ترین علل از دست دادن نسبی و موقتی حس بویایی می‌باشد. انسداد راه هوایی بینی، به‌خصوص به‌علت شکستگی‌های استخوان بینی و پولیپ‌ها نیز از جمله عوامل این عارضه می‌باشند. افزایش طبیعی سن ممکن است موجب کاهش قدرت بویایی در افراد گردد. این روند با پیشرفت پیری ممکن است موجب کاهش شدید عملکرد سیستم بویایی گردد.
حس بویایی از چه ناشی می‌شود؟
بو‌ها ناشی از مولکول‌های واحدی هستند که در هوای محیط معلق می‌باشند. این مواد توسط دم وارد سیستم تنفسی شده و به گیرنده‌های ویژه‌ای در غشای موکوسی موجود در بینی متصل می‌گردد. اتصال این مواد به گیرنده‌ها سبب تحریک اعصاب بویایی شده و تحریک مستقیما وارد مغز می‌شود. هر‌گونه مشکلی که موجب تداخل در روند ذکر شده گردد، حس بویایی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از موارد شامل انسداد بینی، التهاب لایه پوشاننده بینی، آسیب‌های عصبی و عملکرد مغزی تغییر یافته می‌باشد.
در حالی که از دست دادن کامل حس بویایی بسیار نادر است، با این حال نشانه‌های این بیماری به حدی نگران کننده می‌باشند که موجب پریشانی بیمار می‌گردند. همانطور که اشاره شد این حس برای لذت بردن از غذا الزامی می‌باشد.
مشکلات مرتبط با پوشش داخلی بینی
عواملی که موجب اختلال در غشای موکوسی پوشاننده سطح داخلی بینی می‌گردند، شامل موارد زیر می‌باشند:
- سینوزیت حد
- سرماخوردگی
- تب ینجه
- آنفولانزا
- ورم غشای مخاطی غیر آلرژیک
مشکلات انسدادی
- دفرم شدن بینی
- پولیپ‌های بینی
- تومور‌ها
عواملی که سبب آسیب به مغز و اعصاب می‌گردند
- افزایش سن
- بیماری آلزایمر
- آنوریستم مغزی
- جراحی‌های مغز
- تومور‌های مغزی
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاصی از جمله حشره‌کش‌ها و حلال‌های صنعتی
- دیابت
- بیماری هانتینگتون
- سندرم کالمن (Kallmann’s syndrome) یا ناتوانی بیضه‌ها در تولید اسپرم
- سندرم کلاین فلتر (Klinefelter syndrome) یا مردانی که دو کروموزوم X دارند
- جنون کورساکوف (Korsakoff’s psychosis) به سبب کمبود ویتامین B1 یا تیامین
- سوء تغذیه
- برخی از دارو‌ها از جمله دارو‌های کاهنده فشار خون
- بیماری ام اس
- رادیوتراپی
- پارکینسون
- جراحات بافت مغزی
- کمبود روی
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
از دست دادن حس بویایی به سبب سرماخوردگی، آلرژی و عفونت‌های سینوسی پس از گذشت چند روز معمولاً بهبود می‌یابند. این عارضه در برخی اوقات بنا بر علل مولد آن قابلیت درمان خواهد داشت. به‌طور مثال با رفع گرفتگی‌ها ویا قطع مصرف دارو‌های مسبب می‌توان نشانه‌های بیماری را از بین برد.
در برخی موارد دیگر از دست دادن قدرت بویایی موقتی می‌باشند. پس از ۶۰ سالگی، افراد ریسک بالاتری در ابتلا به مشکلات مرتبط با حس بویایی نشان می‌دهند.
