نورالژی تری‌زمینال یا عصب سه‌قلو عارضه‌ی درد مزمنی است که عصب تری‌زمینال یا سه‌قلو را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ این عصب حس صورت را به مغز منتقل می‌کند. اگر شخصی به نورالژی تری‌زمینال مبتلا شود، حتی تحریک ملایم صورت، مثل مسواک زدن یا آرایش کردن شاید درد مشقت‌باری را وارد کند.
شاید حملات کوتاه و متعادلی تجربه گردد اما نورالژی تری‌ژمینال می‌تواند پیشرفت کرده و درد سوزاننده، طولانی‌تر و با تناوب بیشتری را سبب شود. این عارضه در زنان بیشتر اتفاق می‌افتد و احتمال آن در افراد بالای ۵۰ سال بیشتر می‌باشد.
بخاطر تنوع درمان‌های در دسترس، داشتن این عارضه به معنای محکوم به فنا بودن نیست. پزشکان به صورت کارآمدی می‌توانند با دارودرمانی، تزریقات یا جراحی این بیماری را مدیریت کنند.
نشانه‌ها
نشانه‌های نورالژی تری‌ژمینال شاید یکی یا چتدتا از الگوهای زیر را داشته باشد:
- قسمت‌هایی از درد شدید، تیرکشنده و مثل سیخ که شاید احساسی مانند شوک الکتریکی داشته باشد.
- حملات خودبه‌خودی از درد یا حملاتی که چیزهایی نظیر لمس صورت، جویدن، حرف زدن و مسواک زدن آن‌ها را تحریک نماید.
- حملاتی دردناک به طول چند ثانیه تا چند دقیقه
- قسمت‌هایی از چندین حمله به طول روزها، هفته‌ها، ماه‌ها یا طولانی‌تر. برخی افراد دوره‌هایی دارند که درد را تجربه نمی‌کنند.
- درد مداوم، احساس سوزشی که فشار آن کمتر از درد شبیه اسپاسم باشد.
- درد در مناطقی که توسط عصب تری‌ژمینال عصب‌رسانی می‌شود؛ شامل گونه، فک، دندان‌ها، لثه، لب‌ها ویا با احتمال کمتری در چشم‌ها و پیشانی
- دردی که یک طرف صورت در یک زمان درگیر نماید. احتمال این که هر دو طرف صورت درگیر شود کمتر است.
- دردی که در یک نقطه تمرکز یابد یا با الگوی گسترده‌تری پخش شود.
- حملاتی که با گذشت زمان بیشتر اتفاق بیفتند و شدیدتر شوند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر در صورتتان دردی احساس می‌کنید؛ به‌ویژه درد درازمدت یا راجعه ویا دردی که با مسکن‌های بدون نسخه تسکین نیابد، با پزشک خود درمیان بگذارید.
دلایل
در نورالژی تری‌ژمینال که douloureux هم نامیده می‌شود، عملکرد عصب تری‌ژمینال مختل می‌گردد. معمولاً مشکل، تماس بین این عصب و یک رگ خونی در قاعده‌ی مغز می‌باشد. این تماس روی عصب فشار وارد می‌کند و موجب اختلال در عملکرد آن می‌شود.
نورالژی تری‌ژمینال می‌تواند به عنوان نتیجه‌ی افزایش سن باشد یا می‌تواند با مالتیپل اسکلروزیس (MS) یا ناهنجاری مشابهی که به غشای میلین اعصاب آسیب می‌زند، مرتبط باشد. با شیوع کمتر، نورالژی عصب سه‌قلو می‌تواند با تومور فشارنده‌ی این عصب نیز مرتبط باشد.
برخی افراد به‌دلیل ضایعه‌ای مغزی یا دیگر موارد غیرمعمول شاید این عارضه را تجربه نمایند. در موارد دیگر، آسیب‌های حین جراحی، سکته‌ی مغزی یا ترومای صورت شاید یکی از عوامل مسئول نوالژی تری‌ژمینال باشد.
محرک‌ها
محرک‌های مختلفی شاید درد نورالژی تری‌ژمینال را برانگیزند:
- اصلاح صورت
- تماس با صورت
- خوردن
- نوشیدن
- مسواک زدن
- صحبت کردن
- آرایش کردن
- برخورد نسیم با صورت
- خندیدن
- شستن صورت
تست‌ها و تشخیص
پزشک اساساً برای تشخیص به توصیفات شما از درد متکی است:
- نوع: درد مرتبط با نورالژی تری‌ژمینال ناگهانی، شبیه شوک و مختصر است.
- محل: قسمت‌هایی از صورت که تحت تأثیر درد قرار گرفته‌اند به پزشک خواهند گفت که آیا این عصب درگیر است یا نه.
- محرک‌ها: درد مربوط به نورالژی عصب سه‌قلو معمولاً با تحریک ملایم گونه‌ها، مثل خوردن، حرف زدن یا حتی خوردن نسیم خنک ایجاد می‌شود.
پزشک احتمالاً تست‌های زیادی را برای تشخیص نورالژی تری‌ژمینال و تعیین عوارض اساسی جمع خواهد کرد.
- آزمایش عصبی: لمس کردن و بررسی قسمت‌های مختلف صورت می‌تواند به پزشک شما برای تعیین دقیق جایی که درد رخ می‌دهد کمک نماید. اگر این عارضه وجود داشته باشد، باید تعیین نمود کدام شاخه‌ها تحت تأثیر قرار گرفته است. تست‌های رفلکسی نیز تعیین خواهد کرد که نشانه‌ها به‌سبب فشرده شدن عصب به وجود آمده یا عوارض دیگری در کار است.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI): پزشک شاید برای تشخیص مالتیپل اسکلروزیس یا یک تومور که به سبب نورالژی تری‌ژمینال ایجاد شده به این تست نیاز داشته باشد. در برخی موارد، شاید ماده‌ای رنگی به عروق تزدیق شود تا بتوان آن‌ها را مشاهده کرده و جریان خون را برجسته نمود (آنژیوگرام تشدید مغناطیسی)
مقاله‌ی مرتبط: مالتیپلاسکلروزیس (MS)
درد صورت می‌تواند به‌واسطه‌ی عوارض مختلفی ایجاد شود؛ بنابراین تشخیص دقیق مهم است.
داروها و درمان
درمان نورالژی تری‌ژمینال معمولاً با دارو شروع می‌شود و برخی از بیماران درمان دیگری نیاز ندارند. اگرچه با گذشت زمان، برخی از افراد ممکن است دیگر به دارودرمانی جواب ندهند و شاید عوارض جانبی ناخوشایندی را تجربه کنند. برای چنین افرادی، تزریقات یا جراحی دیگر گزینه‌های درمانی انتخاب خواهد شد. اگر عارضه‌ی شما بخاطر دلیل دیگری به وجود آمده است؛ مثل مالتیپل اسکلروزیس، پزشک دلیل اساسی را درمان خواهد کرد.
دارودرمانی
پزشک داروهایی تجویز خواهد کرد که سیگنالهای درد را به سوی مغز کم کرده یا مسدود می‌کند.
ضدتشنج‌ها: پزشکان معمولاً کاربامازپین (Tegretol, Carbatrol) را برای نوالژی عصب سه‌قلو تجویز می‌کنند. نشان داده شده است که این دارو برای این عارضه مؤثر می‌باشد. داروهای ضدتشنج دیگری که شاید برای نورالژی عصب سه‌قلو مصرف شوند عبارتند از اکسکاربازپین (Trileptal)، لاموتریژین (Lamictal) و فنی‌توئین (Dilantin, Phenytek). داروهای دیگر، شامل کلونازپام (Klonopin) و گاباپنتین (Neurontin, Gralise) نیز شاید مصرف گردد.
اگر ضدتشنجی که مصرف می‌شود اثرگذاری کمتری داشته باشد، پزشک شاید دز مصرفی را بالا ببرد یا نوع دارو را عوض کند. عوارض جانبی ضدتشنج‌ها شامل سرگیجه، گیجی، خواب‌آلودگی و حالت تهوع است. همچنین کاربامازپین می‌تواند در برخی افراد واکنش‌های دارویی جدی‌ای را تحریک کند؛ مخصوصاً نژاد آسیایی؛ بنابراین احتمالاً قبل از شروع مصرف تست ژنتیکی پیشنهاد می‌شود.
عوامل ضدانقباض: عواملی که عضلات را شل می‌کنند؛ مثل باکلوفن (Gablofen, Lioresal) شاید به‌تنهایی یا در ترکیب با کاربامازپین مصرف شوند. عوارض جانبی شامل گیجی، حالت تهوع و خواب‌آلودگی می‌باشد.
تزریقات بوتاکس: مطالعات کوچکی نشان داده‌اند که تزریقات onabotulinumtoxinA (بوتاکس) شاید درد نورالژی توری‌ژمینال را در برخی افراد که از داروها بهره‌ای نمی‌برند کاهش دهد. با این حال مطالعات بیشتری برای استفاده‌ی گسترده از این روش مورد نیاز است.
جراحی
هدف از این جراحی توقف عروق خونی از فشار وارد آوردن بر عصب سه‌قلو یا آسیب این عصب و اختلال در عملکرد آن می‌باشد. صدمه به این عصب اغلب باعث بی‌حسی موقتی یا دائمی در صورت می‌شود و با هر روش جراحی ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها بعد درد برگردد.
گزینه‌های جراحی برای نورالژی عصب سه‌قلو
Microvascular decompression: در این روش عروق خونی در تماس با ریشه‌ی تری‌ژمینال حذف شده یا تغییر محل داده می‌شوند. جراح برش کوچکی در پشت گوش در طرفی که درد دارد ایجاد خواهد کرد. سپس، از طریق حفره‌ی کوچکی در جمجمه، هر شریانی که در تماس با عصب سه‌قلو باشد برطرف خواهد شد و پدی را بین شریان‌ها و اعصاب قرار خواهد داد. اگر وریدی بر عصب فشار آورد، جراح ممکن است آن را بردارد. همچنین امکان دارد قسمتی از عصب تری‌ژمینال نیز بریده شود (نوروکتومی).
این روش می‌تواند با موفقیت در بیشتر اوقات درد را کاهش داده با برطرف سازد اما در برخی افراد درد می‌تواند برگردد. این عمل برخی خطرات را نیز به همراه دارد که شامل کاهش شنوایی، ضعف و بی‌حسی در صورت، سکته‌ی مغزی یا دیگر عوارض می‌باشد. اکثر کسانی که این عمل را انجام می‌دهند دیگر بی‌حسی را تجربه نمی‌کنند.
رادیوسرجری چاقوی گاما: در این روش، جراح دزی از پرتو را به سمت ریشه‌ی عصب سه‌قلو متمرکز می‌سازد. پرتو برای کاهش یا متوقف کردن درد به این ناحیه داده می‌شود و تسکین درد تدیجاً طی چندین هفته حاصل خواهد شد. این روش برای اکثر افراد موفقیت‌آمیز خواهد بود. اگر درد برگردد، این روش را می‌توان دوباره انجام داد.
روش‌های دیگر شاید برای درمان نورالژی تری‌ژمینال مورد استفاده قرار گیرد؛ مثل ریزوتومی. در ریزوتومی، جراح فیبرهای عصبی را نابود می‌کند که موجب بی‌حسی صورت می‌شوند. انواع ریزوتومی عبارتند از:
تزریق گلیسرول: در این روش، پزشک سرنگی را از صورت و مجرایی از قاعده‌ی جمجمه تزریق خواهد کرد. این سوزن به کیسه‌ی تری‌ژمینال، کیسه‌ای از مایع نخاعی که اطراف گانگلیون عصب تری‌ژمینال، هدایت می‌شود. مقداری از استریل گلیسرول تزریق شده و عصب آسیب دیده و سیگنالهای درد بلوک خواهند شد. این روش اغلب درد را تسکین می‌دهد. اگرچه، برخی از افراد دوباره درد را تجربه خواهند کرد و بسیاری از افراد تجربه‌ی بی‌حسی صورت یا مورمور شدن را خواهند داشت.
کمپراسیون بالون: در این روش پزشک سرنگی خالی را از طریق صورت تزریق کرده و آن را به قسمتی از عصب سه‌قلو هدایت می‌کند که به قاعده‌ی جمجمه می‌رود. سپس، لوله‌ی نازکی (کاتتر) را با یک بالون در انتهای سرنگ وارد می‌کند. با افزایش حجم بالون عصب آسیب دیده و سیگنال درد مسدود خواهد شد. این روش در بیشتر افراد درد را کنترل می‌کند، حداقل برای دوره‌ی زمانی خاصی. بیشتر افرادی که این روش را انجام می‌دهند کمی بی‌حسی صورت را تجربه خواهند کرد و برخی ضعف موقت یا دائمی در عضلات جونده پیدا می‌کنند.
Radiofrequency thermal lesioning: این روش به طور انتخابی فیبرهای عصبی مرتبط با درد را از بین می‌برد. با بیهوش کردن بیمار، سرنگی توخالی به قسمتی از عصب تری‌ژمینال که به قاعده‌ی جمجمه باز می‌شود هدایت می‌شود. با قرارگیری سرنگ، جراح شما را از حالت بی‌هوشی بیدا کرده و الکترودی را در سوزن قرار می‌دهد. جریان الکتریکی ضعیفی از رأس آن فرستاده می‌شود. از بیمار در این حال پرسیده خواهد شد که چه موقعی احساس مورمور شدن می‌کند. وقتی جراح قسمتی از عصب را که با درد درگیر است مشخص کرد، بیمار دوباره بیهوش خواهد شد. سپس الکترود تا آسیب زدن به فیبرهای عصبی گرم می‌شود و ناحیه‌ی ضایعه به وجود می‌آید. اگر درد برطرف نشود، ممکن است این کار تکرار شود. این روش معمولاً بی‌حسی‌های موقتی به وجود خواهد آورد.
طب جایگزین
این روش‌ها به‌اندازه‌ی داروها و جراحی مورد مطالعه قرار نگرفته است؛ بنابراین شواهد کمی از آن‌ها پشتیبانی می‌کنند. اگرچه، برخی افراد بهبودهایی را با این روش‌ها بدست آورده‌اند. قبل از انجام این روش‌ها با پزشک خود صحبت کنید؛ چون شاید با روش‌های درمانی شما تداخل نماید.
درمان‌های مکمل یا پیشنهادی که برای نورالژی تری‌ژمینال استفاده می‌شوند عبارتند از:
- طب سوزنی
- بیوفیدبک
- ماساژ و جابه‌جا کردن ستون مهره‌ای
- ویتامین‌درمانی
- تغذیه‌درمانی
زندگی با نورالژی عصب سه‌قلو می‌تواند دشوار باشد. این ناهنجاری شاید تعامل شما را با دوستان و خانواده، بهره‌وری کاری و کیفیت کلی زندگی را تحت تأثیر قرار دهد.
