سندرم سروتونین

سندرم سروتونین زمانی پیش می‌آید که با مصرف دارو سطوح بالایی از ماده‌ی شیمیایی سروتونین در بدن انباشته شود. سندرم سروتونین می‌تواند هنگام افزودن به دُز دارو یا اضافه کردن دارویی جدید به رژیم ایجاد شود. برخی از داروهای غیرمجاز و مکمل‌های تغذیه‌ای نیز در ارتباط با این سندرم هستند.

سروتونین ماده‌ای است که بدن برای عملکرد سلول‌های عصبی و مغز تولید می‌کند اما مقادیر بالای آن می‌تواند نشانه‌های خفیف (لرز و اسهال) تا شدیدی (سفتی عضلات، تب و تشنج) به وجود بیاورد. سندرم سروتونین شدید در صورت عدم درمان کشنده است.

اشکال خفیف‌تری از سندرم سروتونین شاید در طول چند روز توقف استفاده از داروهایی که موجب ایجاد نشانه‌ها می‌شوند و برخی اوقات با مصرف داروهای مسدودکننده‌های آن برطرف شود.

نشانه‌ها

نشانه‌های سندرم سروتونین معمولاً چند ساعت پس از مصرف دارویی جدید یا افزایش دُز داروی در حال مصرف بروز می‌کنند. علائم و نشانه‎های آن از این قرارند:

• آشفتگی و بی‌قراری
• گیجی
• ضربان قلب و فشار خون بالا
• مردمک گشادشده
• از دست دادن هماهنگی عضلانی و اسپاسم ماهیچه‌ها
• سفتی عضلانی
• تعریق شدید
• اسهال
• سردرد
• لرز
• سیخ شدن موها

سندرم سروتونین شدید می‌تواند جان فرد را به خطر بیاندازد. علائم و نشانه‌های آن عبارتند از:

• تب بالا
• تشنج
• ضربان قلب نامنظم
• عدم هوشیاری

زمان مراجعه به پزشک

اگر پس از مصرف دارویی جدید یا بالا بردن دُز داروی مصرفی به سندرم سروتونین مشکوک شدید سریعاً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنید. اگر نشانه‌ها در حال تشدید بودند درمان فوری الزامی است.

دلایل

انباشت سروتونین اضافی در بدن موجب به وجود آمدن نشانه‌های سندرم سروتونین می‌شود.

تحت شرایط نرمال، سلول‌های عصبی در مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) مشغول تولید این ماده هستند که به تنظیم توجه، رفتار و دمای بدن شما کمک می‌کند. سلول‌های عصبی دیگر درون بدن، عمدتاً در روده، نیز سروتونین تولید می‌کنند. در این نواحی بیرون از سیستم عصبی مرکزی، سروتونین در تنظیم فرآیندهای گوارشی، جریان خون و تنفس نقش ایفا می‌کند.

با این که در اثر مصرف یک داروی بالابرنده‌ی سطح سروتونین در افراد مستعد هم ایجاد این سندرم امکان‌پذیر است ولی بیشتر هنگام ترکیب برخی داروها این عارضه رخ می‌دهد؛ برای مثال، هنگام مصرف همزمان یک داروی ضدافسردگی و یک داروی میگرن باید مراقب این سندرم بود. همچنین هنگام ترکیب داروهای ضدافسردگی و مخدرهای ضددرد هم این امکان وجود دارد.

دیگر دلیل سندرم سروتونین، اُوردُز عمدی با داروهای ضدافسردگی است.

شماری از داروهای با یا بدون نسخه با سندرم سروتونین در ارتباط هستند؛ به‌ویژه ضدافسردگی‌ها. داروهای قاچاقی و مکمل‌های تغذیه‌ای نیز با این عارضه ارتباط دارند. این داروها و مکمل‌های عبارتند از:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs)؛ ضدافسردگی‌هایی مثل سیتالوپرام (Celexa)، فلوکستین (Prozac, Sarafem)، فلووکسامین، پاروکستین (Paxil) و سرترالین (Zoloft)
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs)؛ ضدافسردگی‌هایی نظیر ترازودون، دولوکستین (Cymbalta) و ونلافاکسین (Effexor)
• بوپروپیون (Wellbutrin, Zyban)؛ نوعی داروی ضدافسردگی و اعتیاد به تنباکو
• ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای؛ مثل آمیتریپتیلین و نورتریپتیلین (Pamelor)
• مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)؛ ضدافسردگی‌هایی مثل ایزوکربوکسازید (Marplan) و فنلزین (Nardil)
• داروهای ضد-میگرن؛ مثل تریپتان‌ها (Axert, Amerge, Imitrex)، کاربامازپین (Tegretol) و والپروئیک اسید (Depakene)
• داروهای درد؛ مثل داروهای مخدر شامل کدئین (Tylenol با codeine)، فنتانیل (Duragesic)، هیدروکدون مپریدین (Demerol)، اُکسی‌کدون (Oxycontin, Percocet, Percodan) و ترامادل (Ultram)
• لیتیم (Lithobid)؛ تثبیت‌کننده‌ی خلق
• داروهای غیرقانی؛ مثل LSD، اکستازی، کوکائین و آمفتامین‌ها
• مکمل‌های گیاهی؛ شامل گل راعی، جنسینگ و جوز هندی
• داروهای سرماخوردگی و سرفه‌ی بدون نسخه؛ حاوی دکسترومتورفان (Delsym, Mucinex DM)
• داروهای ضد حالت تهوع؛ مثل گرانیسترون، متوکلوپرامید (Reglan)، دراپریدول (Inapsine) و اندانسترون (Zofran)
• لینزولید (Zyvox)؛ نوعی آنتی‌بیوتیک
• ریتوناویر (Norvir)؛ نوعی داروی ضد-رتروویروس که در درمان HIV/ایدز به کار می‌رود.

عوامل خطر

برخی افراد بیشتر از دیگران نسبت به دارو و مکمل‌های سروتونین مستعد سندرم سروتونین اند ولی امکان وقوع آن در هر فردی وجود دارد:

• اخیراً شروع به مصرف یا افزایش دُز داروهایی کرده باشید که به افزایش سطح سروتونین معروف اند.
• بیشتر از یک داروی افزاینده‌ی سروتونین مصرف می‌کنید.
• در حال مصرف مکمل‌های گیاهی بالابرنده‌ی سروتونین هستید.
• در حال مصرف مواد دارویی غیرمجازی هستید که سطح سروتونین را افزایش می‌دهند.

عوارض

در صورت برگشت سطح سروتونین به حالت نرمال عارضه‌ی دیگری از این سندرم انتظار نمی‌رود ولی اگر اقدامی برای درمان صورت نگیرد می‌تواند به از دست رفتن هوشیاری و مرگ منجر شود.

تشخیص

تست واحدی برای تشخیص سندرم سروتونین وجود ندارد. پزشک از طریق دیگر احتمالات به این عارضه پی می‌برد. پرسش در مورد نشانه‌ها، سابقه‌ی بیمار و هر دارویی که مصرف می‌کند به پزشک در این باره کمک خواهد کرد. برای حصول اطمینان از مرتبط بودن نشانه‌های موجود به سندرم سروتونین شاید تست‌های زیر پیشنهاد شود:

• اندازه‌گیری سطوح هر دارویی که مصرف می‌شود.
• بررسی علائم عفونت
• بررسی عملکردهایی که تحت تأثیر سندرم سروتونین قرار می‌گیرند.

شماری از عوارض وجود دارند که موجب ایجاد نشانه‌هایی شبیه نشانه‌های سندرم سروتونین می‌شوند. نشانه‌های خفیف می‌توانند توسط عوارض بی‌شماری ایجاد گردند. دلایل نشانه‌های متوسط تا شدید این سندرم عبارتند از:

• سندرم آنتی‌کولینرژیک، هیپرترمی بدخیم و سندرم بدخیم نورولپتیک، عوارضی شدید توسط برخی داروها
• اُوردُز در اثر مصرف داروهای غیرمجاز، داروهای ضدافسردگی یا دیگر داروهایی که سطح سروتونین را بالا می‌برند.
• آسیب یا مسمومیت با داروهای غیرمجاز
• ترک شدید الکل

پزشک شاید برای پی بردن به علت نشانه‌ها تست‌های زیر را تجویز کند:

• تست‌های خون و ادرار
• تست اشعه X قفسه‌ی سینه
• توموگرافی کامپیوتری (CT)
• بزل نخاعی (پونکسیون کمری)

درمان

درمان سندرم سروتونین به شدت آن بستگی دارد.

• اگر سندرم خفیف باشد، ویزیت پزشک و توقف مصرف داروهای مشکل‌ساز کافیست.
• اگر نشانه‌هایی داشته باشید که پزشک را نگران کند، شاید نیازمند بستری شدن در بیمارستان باشید. ممکن است چندساعتی در بیمارستان بمانید تا اطمینان حاصل شود که نشانه‌ها در حال بهبودی است.
• اگر سندرم سروتونین شدید داشته باشید، نیازمند درمان فوری در بیمارستان هستید.

با توجه به نشانه‌ها، شاید درمان‌های زیر را دریافت کنید:

• شل‌کننده‌های عضلانی؛ بنزودیازپین‌ها، مثل دیازپام (Valium) یا لوزارتان (Ativan) می‌توانند به رفع آشفتگی، تشنج و سفتی عضلانی کمک کنند.
• عوامل مهارکننده‌ی تولید سروتونین؛ اگر درمان‌های دیگر کارساز نبود، داروهایی مثل سیپروهپتادین می‌توانند با مسدود کردن تولید سروتونین کمک کنند.
• اکسیژن و مایع درون وریدی (IV)؛ تنفس اکسیژن از طریق ماسک به حفظ سطوح ثابت اکسیژن در خون کمک می‌کند و مایع‌های داخل وریدی برای رفع دهیدراسیون و تب مفیدند.
• داروهایی که ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کنند؛ این داروها شامل اسمولول (Brevibloc) یا نیتروپروسید (Nitropress) برای کاهش ضربان قلب یا فشار خون بالا هستند. اگر فشار خون بسیار پائین باشد، ممکن است فنیلفرین (Neo-Synephrine) یا اپی‌نفرین (Adrenalin, Epipen) تجویز شود.
• لوله‌ای و دستگاهی برای تنفس و دارو برای فلجی عضلات
• اشکال خفیفی از سندرم سروتونین معمولاً طی ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از توقف مصرف داروهای افزاینده‌ی سروتونین و سایر روش‌های درمانی از بین می‌روند.

اگرچه برخی از نشانه‌های سندرم سروتونین در اثر ضدافسردگی‌ها چند هفته برای از بین رفتن زمان لازم دارند. این داروها بیشتر از حد معمول در سیستم بدن باقی‌ می‌مانند.

پیشگیری

مصرف بیش از یک داروی مرتبط با سروتونین یا افزایش دُز یکی از این داروها خطر سندرم سروتونین را بالا می‌برد.

با پزشک خود درباره‌ی خطرات احتمالی صحبت کنید. مصرف هیچ داروی چنینی را خودسرانه قطع نکنید. اگر پزشک داروهای جدیدی تجویز کرده، مطمئن شوید که او از دیگر داروهای شما هم آگاه است؛ مخصوصاً اگر چند داروی مشابه دریافت می‌کنید.

اگر به همراه پزشکتان به این نتیجه رسیدید که ترکیب چند داروی مؤثر بر سروتونین برای شما به خطراتش می‌ارزد، از احتمال وقوع سندرم سروتونین آگاه باشید.