AVM مغزی (بدشکلی‌های شریانی‌وریدی مغز)

بدشکلی شریانی‌وریدی مغز (AVM) عروق خونی درهم‌گیرکرده‌ای است که شریان و ورید‌ها را در مغز به هم وصل می‌کنند. شریان‌ها مسئول رساندن خون غنی از اکسیژن از قلب به مغز اند. وریدها این خون را به قلب برمی‌گردانند. بدشکلی شریانی‌وریدی این فرآیند حیاتی را مختل می‌کند.

بدشکلی شریانی‌وریدی می‌تواند هر جایی در بدن شکل گیرد ولی اغلب در مغز یا نخاع رخ می‌دهد. AVMها نادرند و کمتر از ۱% جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهند. دلیل این بدشکلی مشخص نیست. بیشتر افراد بیمار با آن به دنیا می‌آیند ولی می‌توان بعداً هم در زندگی انتظار چنین عارضه‌ای را داشت. این ناهنجاری به صورت نادری بین خانوادها منتقل می‌شود.

برخی از بیماران AVM علائم و نشانه‌هایی مثل سردرد یا تشنج را تجربه می‌کنند. بدشکلی‌های شریانی‌وریدی معمولاً پس از اسکن مغزی به‌منظور دیگر مشکلات یا پس از پارگی عروق خونی و خونریزی (هموراژ) در مغز مشخص می‌شوند. پس از تشخیص، می‌توان این ناهنجاری را با موفقیت درمان کرد تا از عواضی مثل آسیب یا سکته‌ی مغزی جلوگیری شود.

نشانه‌ها

بدشکلی شریانی‌وریدی مغز شاید تا پارگی و خونریزی در مغز، هیچ علائم و نشانه‌ای بروز ندهد. تقریباً در نصف بدشکلی‌های شریانی‌وریدی مغزی، خونریزی (هموراژ) اولین علامت است. با این حال برخی افراد با AVM مغزی شاید به غیر از خونریزی مغزی، علائم و نشانه‌هایی را تجربه کنند. در افراد بدون خونریزی، علائم و نشانه‌های AVM مغزی شاید شامل موارد زیر باشد:

• تشنج
• سردرد یا درد در یکی از نواحی سر
• ضعف عضلانی یا بی‌حسی در یکی از قسمت‌های بدن

برخی افراد شاید علائم و نشانه‌های جدی‌تری را بسته به این که AVM کجا قرار دارد، تجربه نمایند:

• سردرد شدید
• ضعف، بی‌حسی یا فلجی
• نابینایی
• دشواری در تکلم
• گیجی یا ناتوانی در درک دیگران
• بی‌ثباتی شدید

نشانه‌ها شاید در هر سنی شروع شوند اما معمولاً بین ۱۰ تا ۴۰ سالگی خود را نشان می‌دهند. AVM‌های مغزی توانایی آسیب به مغز را در طول زمان دارند. اثرات کم‌کم به وجود می‌آیند و اغلب سبب بروز نشانه‌ها در اوایل بزرگسالی می‌شوند.

با رسیدن به سن میانسالی، بدشکلی‌ها تمایل دارند ثابت شوند و احتمال بروز نشانه‌ها کمتر است. برخی زنان باردار شاید نشانه‌هایی داشته باشند که به‌دلیل تغییر در حجم و فشار خون بدتر شوند.

نوع شدیدی از AVM مغزی با نام نقص ورید گالن شناخته شده و موجب ایجاد علائم و نشانه‌هایی می‌شود که بلافاصله یا با کمی تأخیر پس از تولد خود را نشان خواهند داد. رگ خونی اصلی در این نوع از AVM مغزی می‌‌تواند موجب تجمع مایع در مغز و تورم در سر شود. علائم و نشانه‌ها شامل وریدهای متورمی است که روی پوست سر مشخص اند. تشنج نیز یکی از علائم است. همچنین امکان پیشرفت به سمت نارسایی احتقانی قلبی هم وجود دارد.

زمان مراجعه به پزشک

در صورت مشاهده‌ی هر یک از علائم و نشانه‌ها، مثل تشنج، سردرد و… به دنبال فوریت‌های پزشکی باشید. خونریزی AVM مغزی جان بیمار را به خطر می‌اندازد و نیازمند مراقبت پزشکی فوری است.

دلایل

دلیل بدشکلی‌های شریانی‌وریدی معلوم نیست اما محققان باور دارند بیشتر آن‌ها در طول رشد جنینی ایجاد می‌شوند. معمولاً، قلب خون غنی از اکسیژن را توسط شریان‌ها به مغز می‌فرستد. جریان خون با منشعب شدن شریان‌ها و ختم‌شدنشان به مویرگ‌ها آهسته‌تر می‌گردد. این مویرگ‌ها به آهستگی اکسیژن را از دیواره‌ی نازک خود به بافت اطراف در مغز تحویل می‌دهند. خونی که اکسیژن آن تخلیه شده به وریدها خواهد رسید که از مغز به قلب و ریه‌ها می‌رود.

شریان و وریدها در AVM فاقد این شبکه‌ی پشتیبانی‌کننده‌ از عروق خونی کوچک‌تر و مویرگ‌ها هستند. به جای آن، ارتباطات غیرعادی باعث می‌شوند، جریان خون سریع شده و به سرعت خون از شریان‌ها به وریدها برود و بافت اطراف را دور بزند.

عوامل خطر

هر کسی می‌تواند با یک بدشکلی شریانی‌وریدی متولد شود ولی این عوامل خطر را افزایش می‌دهند:

• مذکر بودن: بدشکلی‌ها در مردان بیشتر است.
• داشتن سابقه‌ی خانوادگی: مواردی از AVM در برخی خانواده‌ها گزارش شده ولی معلوم نیست که ژن خاصی دخیل است یا تصادفی در کار می‌باشد. همچنین امکان به ارث رسیدن عوارض پزشکی دیگری هم وجود دارد که احتمال به وجود آمدن بدشکلی‌هایی مثل AVM را افزایش دهند.

عوارض

• خونریزی در مغز (هموراژ): چنین بدشکلی فشار زیادی به دیواره‌ی شریان‌ها و وریدهای درگیر وارد می‌کند که موجب می‌شود نازک یا ضعیف شوند. این مورد می‌تواند به پارگی AVM و خونریزی در مغز بیانجامد (هموراژ). خطر خونریزی AVM مغزی تقریباً ۲% در سال است. خطر هموراژ شاید برای برخی از انواع AVM‌ها بیشتر باشد یا اگر قبلاً سابقه‌ی پارگی AVM وجود داشته باشد این امکان بالاست. برخی از هموراژها مرتبط با AVMها تشخیص داده نمی‌شوند؛ چون آسیب عمده یا  نشانه‌ای را به وجود نمی‌آورند ولی اپیزودهایی از خونریزی‌های بالقوه خطرناک امکان وقوع دارند. AVMهای مغزی تقریباً ۲% کل سکته‌های هموراژیک مغزی را باعث می‌شوند و معمولاً عامل خونریزی در کودکانی هستند که هموراژ مغزی را تجربه کرده‌اند.

• کاهش اکسیژن‌رسانی بافتی: همراه با یک AVM، خون مویرگ‌ها را دور زده و مستقیماً از شریان به ورید می‌رود. به همین دلیل بافت اطراف نمی‌تواند اکسیژن کافی دریافت نماید. بدون اکسیژن کافی، بافت‌های مغز شاید ضعیف شده و یا حتی بمیرند. این امر به نشانه‌های سکته‌مانندی، مثل دشواری در تکلم، ضعف، بی‌حسی، تاری دید یا بی‌ثباتی‌های شدیدی منجر می‌شود.
• عروق خونی ضعیف یا نازک: AVM فشار شدیدی به دیواره‌ی نازک و ضعیف عروق خونی وارد می‌کند. نوعی ورم در دیواره‌ی عورق (آنوریسم) شاید شکل گرفته و مستعد پارگی گردد.
• آسیب مغزی: با بزرگ شدن، بدن شاید از شریان‌های بیشتری به منظور توزیع خون به یک AVM با جریان پرسرعت استفاده کند. در نتیجه، AVMها بزرگ‌تر شده و شاید بخش‌هایی از مغز را فشرده کرده یا جابه‌جا نمایند. این امر می‌تواند از جریان یافتن آزاد مایع‌های حفاظتی دور نیمکره‌های مغز جلوگیری کند. اگر مایع تجمع یابد، می‌تواند بافت مغز را به سمت جمجمه فشار دهد (هیدروسفالی)

تشخیص

برای تشخیص AVM مغزی، نورولوژیست نشانه‌ها را بررسی کرده و آزمایش‌های بدنی را انجام خواهد داد. برای پی بردن به این منظور شاید تست‌هایی برای تشخیص این عارضه پیشنهاد گردد:

• آرتریوگرافی مغزی: یا آنژیوگرافی مغزی جزئی‌ترین تست برای تشخیص AVM می‌باشد. این آزمایش محل و مشخصه‌های شریان‌های تغذیه‌کننده‌ و وریدهای تخلیه‌کننده‌ی مغز را که برای طراحی درمان ضروری اند آشکار می‌کند. در این تست، لوله‌ای نازک و بلند (کاتتر) درون شریانی در کشاله‌ی ران وارد شده و با تصویربردای اشعه‌ی X تا مغز هدایت می‌شود. همچنین برای واضح شدن عروق به درون‌ خون رنگ تزریق می‌گردد.

• توموگرافی کامپیوتری (CT): برخی اوقات در این تست هم از رنگ استفاده می‌شود (آنژیوگرام توموگرافی کامپیوتری)

• تصویربرداری تشدید مغناظیسی (MRI): تصویربردای از مغز به کمک امواج رادیویی و آهنرباهای قوی. MRI حساس‌تر از CT است و می‌تواند تغییرات نامحسوس‌تری را در یافت مغزی در ارتباط با یک AVM مغزی نشان دهد. همچنین MRI اطلاعاتی را درباره‌ی محل دقیق بدشکلی و هر خونریزی مرتبطی که برای تعیین گزینه‌های درمانی مهم هستند، نمایان می‌کند. همچنین ممکن است برای نشان دادن عروق از تزریق رنگ استفاده شود (آنژیوگرام تشدید مغناطیسی).

درمان

چندین گزینه‌ی درمانی بالقوه برای AVM مغزی وجود دارد. هدف اصلی از درمان جلوگیری از هموراژ می‌باشد ولی درمان برای کنترل تشنج‌ها یا دیگر عوارض عصبی نیز در نظر گرفته می‌شود.

پزشک بنا به عارضه‌ی بیمار، مناسب‌ترین درمان را انتخاب خواهد کرد که به سن، سلامت و اندازه‌ی محل عروق خونی غیرعادی ارتباط دارد. داروها نیز برای درمان نشانه‌های AVM، مثل سردرد یا تشنج به کار می‌روند. جراحی شایع‌ترین روش درمانی AVM مغزی است. ۳ گزینه‌ی جراحی متفاوت وجود برای درمان AVMهای مغزی وجود دارد:

• برداشت با جراحی (برش): اگر AVM مغزی موجب خونریزی شده با در ناحیه‌ای از مغز باشد که قابل دسترسی است، برداشت آن از طریق جراحی به‌واسطه‌ی جراحی متعارف مغز شاید پیشنهاد گردد. در این روش، جراح مغز و اعصاب قسمتی از جمجمه را به طور موقت برمی‌دارد تا به ناحیه‌ی AVM برسد. با کمک یک میکروسکوپ بسیار قوی، جراح AVM را با دقت برمی‌دارد. برش زمانی در اولویت است که خطر تشنج یا هموراژ کم باشد. AVMهای عمیق‌تر خطر بالایی برای این جراحی دارند.

• آمبولیزاسیون داخل‌عروقی: در این روش، پزشک لوله‌ای بلند و نازک (کاتتر) را از طریق شریان پا وارد کرده و با هدایت تصاویر اشعه X آن را به مغز می‌برد. با رسیدن کاتتر به شریان‌های تغدیه‌کننده‌ی AVM به منظور کاهش جریان خون، عوامل آمبولی‌ساز به آن‌ها تزریق می‌شود.این عمل کمتر تهاجمی است. این روش جراحی شاید به تنهایی انجام شود ولی معمولاٌ مقدم بر دیگر روش‌هاست تا اندازه‌ی AVM را کوچک‌تر کند. در برخی AVMهای بزرگ مغز، آمبولیزاسیون داخل‌عروقی شاید برای کاهش نشانه‌های سکته‌مانند استفاده شود.

• پرتوجراحی استریوتاکتیک: این درمان از پرتوهای یا تمرکز دقیق برای نابودی AVM بهره می‌برد. لفظاً اصلاً این روش جراحی نیست؛ چون برشی در کار نمی‌باشد. ۱ تا ۳ سال پس از تابش پرتوها، AVM مورد نظر با بافت زخم جایگزین می‎شود. مناسب‌ترین درمان برای AVMهای کوچکی که برداشت آن‌ها با روش‌های متعارف سخت است و برای آن‌هایی که خطر خونریزی ندارند، همین مورد می‌باشد. اگر بیمار نشانه‌های کمی داشته باشد یا AVM در ناحیه‌ای باشد که درمان آن سخت است، پزشک ترجیح می‌دهد، عارضه‌ی موجود را با چکاپ‌های منظم پایش کند.

درمان‌های بالقوه در آینده

محققان در حال مطالعه‌ی راه‌های بهتری برای پیش‌بینی خطر خونریزی در بیماران AVM مغزی به منظور راهنمایی برای تصمیمات درمانی مناسب اند. برای مثال، فشار خون بالا در AVM و سندرم‌های ارثی یا مشکلات عصبی شاید نقشی در این باره بازی کنند.

ابتکار در تکنولوژی تصویربرداری، مثل تصویربرداری سه‌بعدی، عملکردی و نقشه‌یابی رد مغز نیز ارزیابی شده‌اند و توان این را دارند که دقت عمل و امنیت برداشت AVM مغزی را بالا برده و عروق اطراف را حفظ نمایند. علاوه بر این، پیشرفت‌های ادامه‌دار در تکنیک‌های آمبولیزاسیون، پرتوجراحی و میکروجراحی، محدودیت‌های قبلی را از بین می‌برند.

کنار آمدن و حمایت

• اطلاعات کافی درباره‌ی AVM مغزی بدست بیاورید تا درباره‌ی مراقبت از خودتان آگاه باشید.
• احساسات خود را قبول کنید؛ چون این بیماری بر احساسات شما نیز اثر خواهد گذاشت.
• نزدیک خانواده و دوستانتان باشید.
• کسی را برای صحبت کردن پیدا کنید.