خارج کردن دندان عقل پروسه‌ای جراحی است که به منظور خارج کردن یک یا بیش از یک دندان عقل انجام می‌شود. انسان بالغ ۴ دندان عقل دارد که در عقب و انتهای خط لثه‌های بالا و پایین وجود دارند. در صورتی که دندان عقل فضای کافی برای رشد نداشته باشد، نتیجه‌ی آن درد، عفونت و سایر مشکلات دندان و لثه است، بنابراین باید خارج شود.
خارج کردن این دندان‌ها ممکن است توسط دندان‌پزشک یا جراح عمومی انجام شود.
برای جلوگیری از مشکلاتی که در آینده ممکن است به وجود آورد، برخی دندان‌پزشکان و جراحان توصیه می‌کنند حتی در صورتی که در وضعیت کنونی، دندان عقل مشکلی ایجاد نکند، بهتر است خارج شود.
چرا انجام می‌شود؟
دندان عقل یا دندان مولار سوم، آخرین دندان دائمی است که در دهان ظاهر می‌شود. این دندان‌ها معمولا بین سنین ۱۷ تا ۲۵ سالگی بیرون می‌آیند. در برخی افراد نیز هرگز ظاهر نمی‌شوند.
خارج شدن دندان عقل در عده‌ای از افراد به شکل نرمال و بدون ایجاد مشکل جانبی، همانند سایر دندان‌های مولار خارج می‌شود.
در بسیاری از افراد نیز دندان مولار تحت فشار است و فضای کافی برای رشد کامل در اختیار ندارد. دندان عقل تحت فشار ممکن است هرگز از لثه به طور کامل خارج نشود.
یک دندان عقل تحت فشار ممکن است:
- در زاویه‌ی دندان کناری، مولار دوم، رشد کند
- در زاویه‌ای به سمت عقب دهان رشد کند
- درست در زاویه‌ی یک دندان دیگر رشد کند، همانند این است که دندان درون استخوان جمجمه دراز کشیده است
- مستقیم و همانند سایر دندان‌ها رشد کند اما از لثه خارج نشود و در آن گیر بیافتد
- مشکلاتی که دندان عقل تحتِ فشار ایجاد می‌کند
با احتمال بالایی، در صورتی که دندان عقل سبب مشکلات یر شود، باید خارج شود:
- درد
- گیر افتادن بقایای غذا در پشت آن
- عفونت و بیماری‌های لثه (بیماری‌های پریودونتال)
- وجود خرابی در دندان عقل ناقص
- صدمه زدن به دندان‌های کناری
- رشد کیسه‌ای که به نظر می‌رسد پر از مایع است (کیست) در اطراف دندان
- مشکلاتی که برای درمان ارتودنسی پدید می‌آورد
جلوگیری از مشکلات دندانیِ در آینده
دندان‌پزشکان در رابطه با ارزش خارج کردن دندان عقلی که مشکل خاصی ایجاد نکرده‌است یا در اصطلاح، آسیمپتوماتیک است، اختلاف نظر دارند. پیش‌بینی مشکلاتی که در آینده ممکن است ایجاد شوند نیز بسیار دشوار است. با این حال، دلایلی منطقی برای خروج این دندان وجود دارند:
- حتی دندان عقل فاقد نشانه‌ها هم ممکن است حامل بیماری‌هایی باشد.
از آن جایی که دندان فضای کافی در اختیار ندارد، حفظ بهداشت آن معمولا کار دشواری است. - مشکلات خطرناکی که در نتیجه‌ی دندان عقل ظاهر می‌شوند، در بزرگسالانی با سنین پایین، شیوع کمتری دارد.
- افراد مسن‌تر ممکن است با عوارض جانبی و ناخواسته‌ی جراحی مواجه شوند.
ریسک‌ها
بسیاری از جراحی‌های خارج کردن دندان عقل عوارض جانبی طولانی مدتی در پی ندارند. با این حال، در برخی موارد، ممکن است نیاز باشد برشی درون بافت لثه انجام شود و قسمتی از استخوان جدا شود. در موارد نادرتر، مشکلاتی نظیر موارد زیر پدید می‌آیند:
- سوکت (حفره‌ی حاصل از خارج شدن دندان) خشک و دردناک؛ آشکار شدن قسمتی از استخوان پس از جراحی که لخته‌ی خون در ناحیه‌ی زخم گم می‌شود.
- عفونت سوکت به سبب وجود باکتری یا ذزات غذایی به دام افتاده در منطقه
- آسیب به دندان‌های مجاور، اعصاب، استخوان فک یا سینوس‌ها
چگونه آماده شوید؟
دندان‌پزشک ممکن است این پروسه را در مطب انجام دهد اما در صورت قرار داشتن دندان تحت فشار زیاد و یا در حالتی که به دسترسی عمیق‌تر برای خارج کردن آن نیاز است، ممکن است به جراح دهان ارجاع داده شوید. علاوه بر آن، برای بی‌حس کردن ناحیه‌ی موردنظر، ممکن است آرام‌بخش‌هایی برای احساس راحتی بیشتر در حین پروسه استفاده شوند.
چه سوالاتی باید بپرسید؟
سوالاتی که ممکن است بخواهید از جراح یا دندان‌پزشک خود بپرسید عبارت‌اند از:
- چه تعداد دندان عقل نیاز است خارج شوند؟
- چه نوع بی‌هوشی دریافت خواهید کرد؟
- انتظار دارید جراحی تا چه حد پیچیده باشد؟
- پروسه چه مدت به طول می‌انجامد؟
- آیا دندان عقل به سایر دندان‌ها آسیبی رسانده است؟
- آیا ریسکی برای آسیب‌های عصب وجود دارد؟
- آیا نیاز به دریافت درمان‌های دندانی در آینده خواهد بود؟
- چه زمان طول می‌کشد تا بهبود یابید و قادر به بازگشتن به فعالیت‌های رومزه باشید؟
آمادگی برای جراحی
جراحی خارج کردن دندان عقل معمولا پروسه‌ای سرپایی است؛ بدین معنا که بیمار در همان روز قادر به ترخیص می‌باشد.
پیش از جراحی، دستوراتی از طرف بیمارستان یا کلینیک مبنی بر چگونگی آمادگی برای جراحی را دریافت خواهید کرد.
بهتر است پاسخ به سوالات زیر را دریافت کنید:
- آیا نیاز است فردی پس از جراحی من را به خانه برساند؟
- چه زمان باید برای جراحی در بیمارستان/کلینیک حاضر باشم؟
- آیا نیاز است از خوردن غذا یا نوشیدن مایعات (با هردو، همانند روزه‌داری) خودداری کنم؟ اگر بله، از چه زمانی باید شروع کنم؟
- آیا داروهایی که مصرف می‌کنم ممکن است تداخلی در پروسه ایجاد کنند؟ در صورت مثبت بودن، دوزهای تجویزشده تا چه زمانی قادر به مصرف‌اند؟
- آیا مصرف داروهای خارج نسخه مجاز است؟
چه چیزی انتظار می‌رود؟
در حین جراحی
دندان‌پزشک یا جراح ممکن است از یکی از سه روش‌های بی‌هوشی، با توجه به میزان پیچدگیِ موردانتظار جراحی و شرایط بیمار استفاده کند، گزینهها عبارتند از:
بی‌حسی موضعی. دندان‌پزشک یا جراح شما از بی‌حسی موضعی با استفاده از تزریق ماده‌ی بی‌حس‌کننده در نزدیکی محل دندان موردنظر استفاده می‌کند. پیش از آن که تزریق را دریافت کنید، ممکن است از ماده‌ای برای بی‌حس کردن لثه‌ها استفاده شود. در این روش، فرد در هنگام جراحی هوشیار است و با وجود این که حرکات و برخی فشارها را حس می‌کند، قادر به حس کردن درد نیست.
بی‌هوشی آرام‌بخش. جراح از تزریق درون‌وریدی (IV) استفاده می‌کند. ماده‌ی تزریق‌شده هوشیاری شما را در حین جراحی سرکوب می‌کند بنابراین هیچ دردی حس نخواهید کرد و خاطره‌ای مبهم از پروسه را به یاد خواهید آورد. ممکن است همراه این گزینه، از بی‌حسی موضعی برای از بین بردن انتقال درد در لثه استفاده شود.
بی‌هوشی عمومی. در شرایط خاصی، متخصص ممکن است تشخیص دهد بی‌هوشی عمومی بهترین گزینه برای شما است. در این روش، مواد بی‌هوشی از طریق حفرات بینی، تزریق وریدی یا هردو به بدن بیمار وارد می‌شوند. تیم جراحی با دقت داروها، تنفس، دمای بدن، مایعات و فشار خون را کنترل می‌کنند.
با استفاده از این گزینه، هیچ حس درد یا خاطره‌ای نخواهید داشت. برای افزایش راحتی بیمار پس از جراحی، از بی‌حسی‌های موضعی استفاده می‌شود.
در حین جراحیِ خارج‌سازی دندان عقل، دندان‌پزشک یا جراح:
- زخمی کوچک درون لثه ایجاد کند که دندان و استخوان را آشکار می‌کند.
- قسمتی از استخوان فک که مانع دسترسی به ریشه‌ی دندان می‌شود را خارج می‌کند.
- دندان را به قسمت‌هایی می‌شکند تا خارج کردن آن آسان‌تر شود.
- دندان را خارج می‌کند.
- منطقه را از بقایای ریز دندان و چرک پاکسازی می‌کند.
- در صورت نیاز، محل را بخیه می‌زند.
- برای کنترل خونریزی و کمک به تشکیل لخته‌ی خونی، گاز را روی محل خارج کردن دندان می‌گذارد.
پس از جراحی
در صورتی که بی‌هوشی آرام‌بخش یا عمومی را دریافت کرده‌‌اید، پس از جراحی به اتاق ریکاوری منتقل می‌شوید. در صورت دریافت بی‌حسی موضعی نیز ریکاوری شما در زمان کوتاهی، معمولا روی صندلی بیمارستان یا کلینیک انجام می‌شود.
در حین بهبودی یافتن از جراحی، دستورهای پزشک خود را پیروی کنید:
خونریزی: پس از برداشتن گاز، مقداری خون ممکن است از حفره‌ی دندان خارج شود. تلاش کنید تا زمان بهبودی کامل از خوردن غذاهایی که جویدنشان سخت است، خودداری کنید و از با شدت خارج کردن آب دهان، که سبب کنده‌ی شدن لخته‌ی خونی موجود روی حفره می‌شود و خوردن غذاهایی که جویدنشان سخت است، خودداری کنید. گاز را بنا بر دستور پزشک تعویض کنید.
کنترل درد: در صورت تائید پزشک می‌توانید از مسکن‌های بدون نسخه نظیر استامینوفن (تایلنول و…) استفاده کنید و یا نسخه‌‌ای که توسط پزشک تجویز شده‌است را تهیه کنید. این نسخه اختصاصاً برای افرادی تجویز می‌شود که قسمتی از استخوان فک خود را در جریان جراحی از دست داده‌اند.
التهاب و کبودی: با توجه به دستورات متخصص می‌توانید از آیس‌پک‌ها برای کاهش التهاب و کبودی استفاده کنید. هر التهابی که در گونه مشاهده می‌شود، معمولا تا ۲ تا ۳ روز بهبود می‌یابد اما کبودی‌ها به مدت زمان بیشتری برای محوشدن نیازمندند.
فعالیت: پس از جراحی، باقیمانده‌ی ساعات روز را به استراحت بگذرانید. در صورت عدم بروز مشکلات جانبی تا یک روز بعد می‌توانید به فعالیت نرمال بازگردید. از فعالیت‌هایی که موجب اعمال فشار به فک و دهان می‌شوند نیز تا بهبود زخم خودداری کنید چرا که با جابه‌جایی لخته‌ی خون، موجب خونریزی مجدد می‌شود.
نوشیدنی‌ها: پس از جراحی، مقادیر زیادی آب بنوشید. از مصرف نوشیدنی‌های الکلی، دارای کافئین، کربنات و نوشیدنی‌های داغ در ۲۴ ساعت اول بپرهیزید. به علاوه توصیه می‌شود از نوشیدن مایعات به وسیله‌ی نی خودداری کنید چرا که مکش ایجاد شده می‌تواند سبب خونریزی مجدد شود.
غذا: برای ۲۴ ساعت ابتدایی، تنها از مواد غذایی نرمی مانند ماست استفاده کنید. سپس به تدریج طوری آن‌ها را تنظیم کنید که برایتان قابل تحمل باشد. از مصرف غذاهایی سفت، پر ادویه و داغ که ممکن است تهدیدی برای زخمتان محسوب شوند خودداری کنید.
بهداشت دهان: دندان‌های خود را مسواک نزنید؛ در عوض از مایع دهانشویه مناسب استفاد کنید و آن را طبق دستورالعمل درج شده، تا ۲۴ ساعت پس از جراحی، قرقره کنید. در حالت طبیعی، به شما گفته می‌شود که می‌توانید مسواک زدن خود را تا ۲۴ ساعت پس از جراحی از سر آغاز کنید. در ناحیه‌ی جراحی شده برس مسواک را بسیار نرم و آرام حرکت دهید و با آب‌نمک ولرم، هر دو ساعت و پس از هر وعده‌ی غذایی، به مدت یک هفته، دهان را شتشتو دهید.
استفاده از تنباکو: در صورتی که سیگار می‌کشید، باید به مدت حداقل ۷۲ ساعت از استعمال آن دوری کنید و تا جایی که ممکن است این عمل را به تعویق بیافکنید. در صورتی که تنباکو را می‌جوید، به مدت حداقل یک هفته انجام آن قدغن است. استفاده از تنباکو و مشتقات آن پس از جراحی‌های دهانی سبب تأخیر در بهبودی و افزایش ریسک مشکلات جانبی می‌شود.
بخیه: ممکن است جراحی شما بخیه‌هایی داشته باشد که پس از چند هفته خود به خود حل می‌شوند و یا هیچ بخیه‌ای در کار نباشد. در صورتی که بخیه‌های شما نیاز به کشیدن دارند، برای این کار باید به دندان‌پزشک مراجعه کنید.
چه زمان باید به جراح یا دندان‌پزشک خود مراجعه کنید؟
در صورتی که با هر یک از شرایط زیر مواجه شدید، به متخصص مراجعه کنید چرا که می‌توانند نشانه‌هایی از عفونت، صدمه‌ی عصبی و یا سایر مشکلات جدی و خطرناک باشند:
- مواجهه با دشواری در قورت دادن و نفس کشیدن
- خونریزی شدید
- تب
- درد شدید که با مصرف مسکن کاهش نمی‌یابد
- التهابی که پس از گذشت ۲-۳ روز شدید‌تر می‌شود
- مزه‌ی بد دهان که با شستن آن از بین نمی‌رود
- وجود عفونت و ترشحات از محل دندان خارج شده
- بی‌حسی مداوم و از دست دادن حس ناحیه
- خروج خون و چرک از سوراخ بینی
نتایج
با احتمال فراوانی افرادی که دندان عقل خود را جراحی می‌کنند، به ویزیت مجدد پزشک احتیاج نخواهند داشت؛ در صورتی که:
- نیازی به خارج کردن بخیه‌ها نداشته باشند
- با شرایط جانبی دیگری در طول عمل دست و پنجه نرم نکرده باشند
- مشکلات مداومی نظیر خونریزی، التهاب یا درد (که می‌توانند نشان‌دهنده‌ی عفونت، صدمات عصبی و …باشند) را تجربه نکرده باشند.
در صورتی که شرایط ذکر شده را مشاهده کردید، با دندان‌پزشک یا جراح خود سریعاً در میان بگذارید.
