حملات پانیک و اختلال پانیک

حمله‌ی پانیک، هراس یا وحشت‌زدگی، اپیزودی ناگهانی از ترس فوق‌العاده‌ای است که واکنش بدنی شدیدی هنگامی که خطر واقعی یا دلیل ظاهری آشکار نیست، به دنبال دارد. حملات پانیک می‌توانند بسیار ترسناک باشند. هنگام چنین رخدادی احساس می‌شود که کنترل از دست می‌رود، حمله‌ی قلبی رخ می‌دهد یا حتی فرد احساس می‌کند که در حال مرگ است.

بسیاری از افراد فقط یک یا دو حمله‌ی پانیک را در زندگی‌شان تجربه می‌کنند و احتمالاً با رفع موقعیت استرس‌زا مشکل حل می‌شود ولی اگر حملات پانیک غیرمنتظره و راجعه‌ای تجربه کردید و مدتی طولانی با ترس دائمی یا حمله‌ی دیگری درگیر بودید، شاید عارضه‌ای به نام اختلال پانیک یا هراس عصبی داشته باشید.

با این که خود حملات پانیک جان فرد را تهدید نمی‌کنند ولی بسیار هراسناک هستند و به طور جدی می‌توانند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهند. با این حال درمان تأثیرگذار است.

نشانه‌ها

حملات پانیک معمولاً به طور ناگهانی و بدون هشدار شروع می‌شوند. آن‌ها می‌توانند هر موقعی خود را نشان دهند؛ هنگام رانندگی، خرید، خواب عمیق یا وسط معامله. این حملات می‌توانند گاه‌وبیگاه یا متناوب رخ دهند.

حملات پانیک بسیار متفاوت اند اما نشانه‌ها معمولاً در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسند. پس از حمله‌ی پانیک احساس خستگی و فرسایش به فرد دست می‌دهد. نشانه‌های معمول این حملات عبارتند از:

• حس عذاب و خطر قریب‌الوقوع
• ترس از دست دادن کنترل و مرگ
• ضربان قلب سریع و تپنده
• تعریق
• لرزش یا رعشه
• تنگی نفس یا تنگی گلو
• لرز
• گرگرفتگی
• حالت تهوع
• گرفتگی یا کرامپ‌های شکمی
• درد قفسه‌ی سینه
• سردرد
• سرگیجه، سردرد و بی‌حالی یا غش کردن
• بی‌حسی یا حس مورمور شدن
• احساس غیرواقعی و جدا از این عالم

یکی از بدترین چیزها درباره‌ی حملات پانیک ترس شدیدی است که از وقوع دوباره‌ی آن تمام وجود فرد را فرا می‌گیرد. ترس در این حالت شاید تا حدی باشد که فرد از موقعیت‌های محرک برای همیشه دوری کند.

زمان مراجعه به پزشک

اگر نشانه‌های مزمن حملات پانیک را تجربه می‌کنید، بدون معطلی به پزشک مراجعه نمائید. با این که تحمل این حملات بسیار سخت است ولی خطرناک نمی‌باشند. با این حال مدیریت خود بیمار سخت است و بدون درمان شاید عارضه بدتر شود.

چون نشانه‌های حملات پانیک شبیه دیگر مشکلات سلامتی جدی، مثل حمله‌ی قلبی است، ارزیابی درمانگر در صورت مطمئن نبودن از علت نشانه‌ها مهم می‌باشد.

دلایل

دلیل حملات و اختلال پانیک معلوم نیست اما این عوامل در ایجاد آن مؤثر اند:

• ژنتیک
• استرس قابل‌توجه
• مزاج حساس‌تر نسبت به استرس یا مستعد به احساسات منفی
• برخی تغییرات در روشی که قسمت‌هایی از مغز عملکرد دارند.

حملات پانیک بدون علائت هشداردهنده‌ای و به صورت ناگهانی آغاز می‌شوند اما با گذشت زمان برخی چیزها آن‌ها را تحریک می‌کنند.

برخی مطالعات پیشنهاد می‌کنند که پاسخ طبیعی ستیز یا گریز بدن در پاسخ به خطر در حملات پانیک درگیر است؛ برای مثال، اگر خرس گریزلی کنار شما بشیند، غریزتاً به آن پاشخ خواهید داد! ضربان قلب و تنفس‌تان شاید سریع‌تر شود تا بدن برای مقابله با موقعیت تنش‌زا آماده گردد. بسیاری از این واکنش‌ها در حملات پانیک نیز رخ می‌دهند ولی هنوز معلوم نیست چرا بدون وجود خطر چنین پاسخی در حملات پانیک رخ می‌دهد.

عوامل خطر

نشانه‌های اختلال پانیک اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع شده و بیشتر زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. عواملی که احتمال این اختلال را بالا می‌برد عبارتند از:

• سابقه‌ی خانوادگی حملات یا اختلال پانیک
• استرس‌های قابل‌توجه در زندگی، مثل مرگ یا بیماری جدی فرد مورد علاقه
• واقعه‌ای تروماتیک، مثل تجاوز جنسی یا تصادفی جدی
• تغییرات عمده در زندگی، مثل طلاق یا اضافه شدن یک نوزاد
• دخانیات یا دریافت اضافی کافئین
• سابقه‌ی سوءاستفاده‌ی جنسی یا بدنی در کودکی

عوارض

اگر حملات و اختلال پانیک بدون درمان رها شود می‌تواند بر تمامی جنبه‌های زندگی سایه بیاندازد. به دلیل ترس از وقوع چنین حملات، فرد با ترس دائم روبه‌رو خواهد بود و این کیفیت زندگی را نابود می‌کند. عوارض مربوط به چنین حالتی شامل موارد زیر است:

• ایجاد فوبیاهای مخصوص، مثل ترس از رانندگی یا ترک منزل
• مراجعه مداوم برای خدمات درمانی بخاطر نگرانی‌های سلامتی یا دیگر عوارض پزشکی
• اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی
• مشکلات در محل کار و مدرسه
• افسردگی، اختلال اضطراب و دیگر ناهنجاری‌های روانپزشکی
• افزایش خطر خودکشی یا فکر کردن به آن
• سوءمصرف الکل یا مواد دیگر
• مشکلات مالی

برای برخی افراد، حملات پانیک شاید شامل آگروفوبیا (اجتناب از مکان‌ها یا موقعیت‌هایی که موجب اضطراب به‌دلیل ترس از عدم توانایی برای فرار از داشتن حملات پانیک می‌شوند) باشد. شاید فرد برای ترک خانه به کس دیگر وابسته باشد.

تست‌ها و تشخیص

پزشک یا درمانگر تعیین خواهد کرد که عارضه‌ی شما حملات پانیک، اختلال پانیک یا دیگر عوارض مشابه، مثل مشکلات قلبی و تیروئیدی است. برای کمک به تشخیص شاید موارد زیر انجام گیرد:

• معاینه‌ی بدنی کامل
• تست‌های عملکرد تیروئید و قلب، مثل الکتروکاردیوگرام
• ارزیابی کامل روانی برای صحبت کردن درباره‌ی نشانه‌ها، موقعیت‌های تنش‌زا، ترس یا نگرانی‌ها، مشکلات در روابط و دیگر مشکلات مؤثر بر زندگی

احتمالاً پرسشنامه توسط بیمار پر شده  و درباره‌ی مصرف الکل و دیگر مواد از او سؤال خواهد شد.

معیار تشخیصی برای اختلال پانیک

هر کسی که حملات پانیک را تجربه کرده لزوماً اختلال پانیک ندارد. برای تشخیص این اختلال، راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5) که از طرف انجمن روانپزشکی آمریکا منتشر شده است، موارد زیر را خاطر نشان می‌کند:

• حملات پانیک متناوب و غیرمنتظره
• حداقل یکی از حملات با حداقل یک ماه نگرانی راجع به حملات بعدی همراه باشد؛ ترس پیوسته از نتایج حمله، مثل از دست دادن کنترل، ترس از داشتن حمله‌ی قلبی و دیوانه شدن؛ یا تغییر معنادار در رفتار، مثل پرهیز از موقعیت‌هایی که فرد فکر می‌کند دچار حمله‌ی پانیک خواهد شد.
• حملات پانیک در اثر داروها یا مواد دیگر، عوارض پزشکی، مثل فوبیای اجتماعی یا اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نباشد.

اگر حملات پانیک دارید ولی اختلال پانیک در شما تشخیص داده نشده، هنوز هم می‌توانید از درمان بهره‌مند شوید. اگر حملات پانیک درمان نشوند، می‌توانند بدتر شده و به اختلال پانیک یا فوبیاها بیانجامند.

داروها و درمان

درمان می‌تواند به کاهش تناوب و شدن حملات پانیک و بهبود عملکرد در زندگی روزمره کمک کند. درمان‌های اصلی عبارتند از روان‌درمانی و دارودرمانی. یک یا هر دو نوع درمان شاید پیشنهاد شود و بستگی به عملکرد، سابقه و شدت اختلال پانیک فرد دارد.

روان‌درمانی

روان‌درمانی یا گفتاردرمانی انتخاب درمانی اول و مؤثر برای حملات پانیک و اختلال پانیک به شمار می‌رود. روان‌درمانی می‌تواند به درک این حملات و اختلال و یادگیری کنار آمدن با آن‌ها کمک کند.

شکلی از روان‌درمانی به نام رفتاردرمانی شناختی می‌تواند بر پایه‌ی تجربیات خود افراد کمک کند تا بیماران یاد بگیرند که نشانه‎‌های حملات پانیک خطرناک نیستند. در طول جلسات روان‌درمانی، روان‌درمان کمک می‌‍کند نشانه‌های حملات بی‌خطر تکرار شوند. زمانی که احساس ترس از بین برود مشکل حل خواهد شد. درمان موفق همچنین کمک می‌کند بر ترس و موقعیت‌هایی که قبلاً از آن‌ها به دلیل ترس اجتناب می‌کردید، فائق آیید.

مشاهده‌ی نتایج درمان به زمان و تلاش نیاز دارد. در طول چند هفته می‌توان کاهش نشانه‌ها را دید و اغلب در طول چند ماه مشکل به کلی حل می‌شود. پس از این جلساتی برای تحت کنترل گرفتن حملات یا درمان عود آن‌ها تشکیل می‌شود.

دارودرمانی

داروها می‌توانند به کاهش نشانه‌های مرتبط با حملات پانیک مثل افسردگی، اگر مشکل‌تان باشد، کمک کنند. تأثیر چندین نوع دارو در مدیریت نشانه‌های حملات پانیک نشان داده شده است:

• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs): این ضدافسردگی‌های با بی‌خطری کلی و عوارض جانبی کم، معمولاً به عنوان اولین انتخاب برای حملات پانیک مطرح هستند. SSRIs برای درمان اختلال پانیک توسط FDA تأیید شده و شامل فلوکستین (Prozac)، پاروکستین (Paxil, Pexeva) و سرترالین (Zoloft) می‌باشند.
• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRIs): این داروها کلاس دیگری از ضدافسردگی‌ها هستند. ونلافاکسین هیدروکلرید (Effexor XR) توسط FDA برای درمان اختلال پانیک تأیید شده است.
• بنزودیازپین‌ها: این داروهای آرامبخش سرکوب‌کننده‌های سیستم عصبی مرکزی اند. بنزودیازپین‌ها شاید اعتیادآور باشند و وابستگی ذهنی و بدنی به وجود بیاورند؛ مخصوصاً اگر به مدتی طولانی در دُزهای زیاد تجویز شوند. بنزودیازپین‌هایی که از طرف FDA برای درمان اختلال پانیک مزمن تأیید شده‌اند شامل آلپرازولام (Xanax) و کلونازپام (Klonopin) می‌شوند. اگر موقعیت اورژانسی حمله‌ی پانیک پیش بیاید از این داروها بری توقف حمله استفاده می‌گردد. این داروها باید کوتاه‌مدت مصرف شوند و انتخاب خوبی برای کسانی که سوءمصرف الکل و مواد دارند، نیست. همچنین تداخلات خطرناک دیگری از این داروها با داروهای دیگر گزارش شده است.

اگر داروی شما تأثیر خوبی نداشته باشد، شاید پزشک داروی دیگری پیشنهاد داده یا آن را ترکیب نماید. چندین هفته برای مشاهده‌ی اثرات داروها زمان لازم است. هر دارویی عوارض جانبی خودش را دارد و برخی از آن‌ها شاید در موقعیت‌هایی مثل بارداری تجویز نشوند. در این باره با پزشک صحبت کنید.

طب جایگزین

مکملی خوراکی به نام اینوزیتول که بر عملکرد سروتونین فرد تأثیر می‌گذارد، امکان دارد تناوب و شدت حملات پانیک را کاهش دهد. اگرچه تحقیقات بیشتری نیاز است. درباره‌ی مکمل‌هایی که می‌خواهید مصرف کنید با پزشک صحبت کنید.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی

• برنامه‌ی درمانی خود را رها نکنید.
• در صورت امکان و وجود به یک گروه حمایتی بپیوندید.
• از مصرف کافئین، الکل، دخانیات و مواد مخدر تفننی بپرهیزید.
• تکنیک‌های مدیریت استرس و آرامش‌درمانی را امتحان کنید.
• فعالیت بدنی داشته باشید.
• خواب کافی فراموش نشود.

پیشگیری

• شروع فوری پروسه‌ی درمان
• درگیر شدن با برنامه‌ی درمانی
• داشتن فعالیت بدنی منظم