نگاه کلی
آمبولی ریه مسدود شدن یکی از عروق خونی ریهها می‌باشد. در بیشتر موارد، آمبولی ریوی توسط لخته‌های خونی ایجاد می‌شود که از پاها یا نواحی دیگر به ریه مهاجرت می‌کنند(ترومبوز ورید عمقی)
به دلیل اینکه لخته جریان خون ریوی را مسدود می‌سازد، آمبولی ریوی می‌تواند مرگبار باشد. گرچه، درمان فوری می‌تواند خطر مرگ را به طور قابل توجهی کاهش دهد. اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از لخته شدن خون در وریدهای پا، فرد را در مقابل آمبولی ریوی محافظت می‌کند.
علائم
علائم آمبولی ریوی می‌تواند بسته به مقدار درگیری ریه، اندازه لخته و سابقه بیماری زمینه‌ای ریوی یا قلبی فرد بسیار متفاوت باشند.
علائم و نشانه‌های شایع عبارتنداز:
- کوتاه شدن تنفس: این علامت به طور ناگهانی رخ می‌دهد و با تقلای فرد بدتر می‌شود.
- درد قفسه سینه: این درد با تنفس عمیق، سرفه و خم شدن بدتر می‌شود. با تقلای فرد بدتر می‌شود ولی با استراحت نیز از بین نمی‌رود.
- سرفه: سرفه ممکن است همراه با خلط یا خون باشد.
علائم و نشانه‌های دیگری که می‌توانند با آمبولی ریوی رخ دهند، عبارتنداز:
- درد یا تورم پا یا هر دو اغلب در ساق پا
- چرب شدن یا تغییر رنگ پوست
- تب
- تعریق زیاد
- ضربان قلب تند یا غیرطبیعی
- سرگیجه
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
آمبولی ریوی می‌تواند مرگبار باشد. اگر فرد به طور ناگهانی دچار کوتاه شدن تنفس، درد قفسه سینه یا سرفه همراه با خلط خونی شود باید فوراً به اورژانس مراجعه کند.
دلایل
آمبولی ریوی زمانی ایجاد می‌شود که توده‌ای از مواد-اغلب لخته خونی-داخل یکی از عروق خونی ریه به دام بیافتد. این لخته‌های خونی به طور عموم از وریدهای عمقی پا می‌آیند. نام این بیماری ترومبوز ورید عمقی است.
در بیشتر موارد لخته‌های متعددی درگیر هستند اما لزوماً نه در یک زمان. بخش‌هایی از ریه که توسط رگ مسدود شده خونرسانی می‌شوند، خالی از خون شده و از بین می‌روند. نام این عارضه سکته ریوی می‌باشد. این عمل کار ریه را برای خونرسانی به بدن مشکل می‌سازد.
در برخی موارد، انسداد عروق ناشی از موادی غیر از لخته خونی می‌باشد، مانند:
- چربی ناشی از مغز استخوان‌های دراز شکسته شده
- کلاژن یا دیگر بافت‌ها
- بخشی از تومور
- حباب هوا
عوامل خطرزا
گرچه لخته خونی می‌تواند در همه افراد ایجاد شده و منجر به آمبولی ریوی شود، اما عوامل خاصی این خطر را افزایش می‌دهند.
سابقه خانوادگی
اگر فرد یا یکی از اعضای خانواده وی در گذشته دچار لخته خونی یا آمبولی ریوی شده باشد، فرد در معرض خطر بالاتری قرار دارد. این ممکن است مربوط به ناهنجاری‌های ارثی خاص باشد که خون را درگیر کرده و تمایل به ایجاد لخته را افزایش می‌دهند.
برخی بیماری‌ها و روش‌های درمانی نیز فرد را در معرض خطر قرار می‌دهند:
بیماری قلبی: بیماری‌های قلبی عروقی به ویژه نارسایی قلبی، تشکیل لخته را محتمل‌تر می‌سازد.
سرطان: سرطان‌های خاصی-مانند پانکراس، تخمدان، ریه و دیگر سرطان‌های متاستاتیک-و شیمی درمانی پس از آن می‌توانند سطح مواد ایجاد کننده لخته را افزایش دهند. زنانی که سابقه فردی یا خانوادگی سرطان پستان دارند و داروی تاموکسیفن یا رالوکسیفن مصرف می‌کنند نیز در معرض خطرند.
جراحی: جراحی یکی از علل اصلی مشکلات انعقاد خون است. به همین دلیل قبل و پس از جراحی به فرد داروهای کاهنده لخته داده می‌شود.
عدم تحرک طولانی مدت
ایجاد لخته‌های خونی در دوره‌های عدم تحرک محتمل‌تر است، مانند:
استراحت در تخت‌خواب: محدود شدن فرد به تخت‌خواب پس از عمل جراحی، سکته قلبی، شکستگی پا، جراحت و هر بیماری دیگر فرد را در مقابل لخته آسیب پذیر می‌سازد. زمانی که اندام تحتانی برای دوره طولانی افقی قرار گیرد، سرعت جریان خون وریدی کاهش یافته و خون در پاها جمع می‌شود.
مسافرت طولانی: نشستن طولانی در صندلی هواپیما یا ماشین هنگام سفر نیز سرعت جریان خون را در پاها کاهش می‌دهد.
دیگر عوامل خطرزا
- استعمال دخانیات
- اضافه وزن
- مکمل‌های استروژن: استروژن استفاده شده در قرص‌های کنترل بارداری و هورمون درمانی می‌توانند عوامل لخته کننده را در خون افزایش دهند، به خصوص در افراد سیگاری و چاق
- حاملگی: وزنی که جنین بر وریدهای لگن وارد می‌کند، سبب کاهش سرعت وریدهای لگن شده و احتمال تشکیل لخته را افزایش می‌دهند.
عوارض
حدود یک سوم افراد دچار آمبولی ریوی که تشخیص داده نشده و تحت درمان قرار نمی‌گیرند، زنده نمی‌مانند. در صورت درمان صحیح و به موقع، این تلفات به طور چشمگیری کاهش می‌یابد.
آمبولی ریوی می‌تواند منجر به افزایش فشارخون ریوی شود، نوعی بیماری که در آن فشارخون ریه و قلب راست بسیار افزایش می‌یابد. اگر عروق ریوی مسدود شوند، قلب باید بیشتر کار کند تا خون را داخل آن عروق حرکت دهد، که می‌تواند سبب ضعیف شدن قلب گردد.
در موارد نادر، آمبولی‌های کوچک به طور مکرر رخ داده و به تدریج تجمع یافته و سبب فشارخون مزمن ریوی می‌شود که نام دیگر فشارخون ترومبولیتیک مزمن می‌باشد.
تشخیص
تشخیص آمبولی ریوی می‌تواند مشکل باشد، به خصوص در افرادی که بیماری زمینه‌ای قلبی یا ریوی دارند. به همین دلیل، پزشک احتمالاً یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را تجویز خواهد کرد.
آزمایش خون
پزشک آزمایش خون را برای مواد حل‌کننده لخته دیمری تجویز خواهد کرد. مقادیر بالای این مواد حاکی از افزایش احتمال تشکیل لخته می‌باشد، گرچه عوامل دیگری نیز می‌توانند سبب این افزایش شوند.
آزمایش خون همچنین می‌تواند مقدار اکسیژن و دی اکسید کربن خون را نیز اندازه بگیرد. وجود لخته در جریان خون ممکن است مقدار اکسیژن موجود در خون را کاهش دهد. این آزمایش همچنین می‌تواند ناهنجاری‌های انعقادی را نشان دهد.
عکس برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه
گرچه این آزمایش نمی‌تواند آمبولی ریوی را تشخیص دهد و ممکن است با وجود آمبولی نیز طبیعی به نظر برسد، اما می‌تواند دیگر بیماری‌های مشابه را افتراق دهد.
سونوگرافی
این روش با استفاده از امواج صوتی لخته‌های خونی را در وریدهای ران بررسی می‌کند.
CT اسکن اسپیرال
در این روش، اسکنر اطراف بدن می‌چرخد تا تصویری ۳ بعدی بسازد. این نوع CT اسکن ناهنجاری‌های داخل عرق را با دقت بالاتری نسبت به CT اسکن‌های عادی تشخیص می‌دهد. در برخی موارد نیز ماده حاجب به صورت داخل وریدی تزریق می‌شود تا عروق ریه را بررسی کنند.
آنژیوگرام ریه
این آزمایش تصویر واضحی از جریان خون عروق ریوی را نشان می‌دهد. این روش کارآمدترین راه برای تشخیص آمبولی ریوی است، اما انجام این روش به توانایی بالا نیاز دارد و خطرات بالقوه جدی دارد. این روش هنگامی انجام می‌گیرد که امکان تشخیص در روش‌های دیگر وجود نداشته باشد.
MRI
به دلیل گران قیمت بودن MRI تنها در زنان حامله و افرادی که به دلیل نارسایی کلیوی امکان تزریق ماده حاجب در آنان امکان پذیر نیست، انجام می‌گیرد.
درمان
هدف درمان جلوگیری از بزرگ‌تر شدن لخته و و پیشگیری از تشکیل لخته جدید می‌باشد. برای جلوگیری از عوارض جدی و مرگ، درمان باید فوراً انجام گیرد.
دارو درمانی
رقیق‌کننده‌های خون: در حالی که بدن در حال شکستن لخته‌هاست این داروها از تشکیل لخته جدید جلوگیری می‌کنند. هپارین یک ضدانعقاد است که به طور مکرر از طریق زیر جلدی یا وریدی استفاده می‌شود.
داروهای ترومبولیتیک(شکننده لخته): گرچه لخته‌ها خود به خود از بین می‌روند، اما برخی داروهای وریدی می‌توانند به این عمل سرعت بخشند. به دلیل اینکه این داروها می‌توانند سبب خونریزی شدید شوند، بنابراین فقط در موارد اورژانسی استفاده می‌شوند.
جراحی و دیگر روش‌ها
برداشتن لخته: اگر فرد لخته‌ی بزرگ و مرگباری در ریه خود داشته باشد، پزشک آن را با استفاده از کاتتری نازکه که از طریق عروق خونی وارد می‌شوند، برمی‌دارد.
فیلتر وریدی: همچنین میتوان کاتتری را در ورید اصلی بدن-به نام ورید اجوف تحتانی-که خون را از پاها به قلب راست می‌برد، قرار داد. این فیلتر از ورود لخته به ریهها جلوگیری می‌کند. این روش در افرادی انجام می‌گیرد که نمی‌توانند از داروهای رقیق‌کننده استفاده کنند یا این داروها کارساز نیستند. برخی فیلترها را میتوان هنگامی که دیگر نیازی به آنان نیست، خارج کرد.
پیشگیری
پیشگیری از تشکیل لخته در وریدهای عمقی پا به پیشگیری از آمبولی ریوی کمک خواهد کرد. به همین دلیل، بیشتر بیمارستا‌ن‌ها در مورد اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از لخته شدن خون جدی هستند، این اقدامات شامل:
رقیق‌کننده‌های خون: این داروها اغلب به افرادی که در معرض خطر تشکیل لخته قرار دارند، قبل و پس از عمل جراحی داده می‌شود-علاوه بر آن به افرادی که به دلیل حمله قلبی، سکته یا عوارض ناشی از سرطان به بیمارستان مراجعه می‌کنند نیز داده می‌شود.
جوراب‌های فشاری: جوراب‌های فشاری به طور پیوسته پاها را تحت فشار قرار می‌دهند تا وریدها و عضلات پا خون را بهتر به جریان درآورند. این روشی ساده، ایمن و ارزان است تا خون را هنگام جراحی و پس از آن از رکود و ایستایی درآورد.
بالا نگه‌داشتن پا: بالا نگه‌داشتن پا در مواقع ممکن و شب هنگام می‌تواند بسیار مؤثر باشد. قسمت پایین تخت را میتوان با استفاده از بلوک ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر بالاتر برد.
فعالیت فیزیکی: اگر فرد پس از عمل جراحی هر چه زودتر حرکت کند می‌تواند از آمبولی ریوی پیگیری کرده و روند بهبود را سرعت بخشد. به همین دلیل پرستاران اصرار دارند تا فرد پس از عمل جراحی(حتی همان روز جراحی) حرکت کند، حتی با وجود درد در محل برش جراحی.
