نگاه کلی
آترواسکلروز یا سفتی عروق زمانی رخ میدهد که عروق خونی اکسیژن رساننده از قلب سایر نقاط بدن ضخیم و سفت شوند-گاهی جریان خون ارگان‌ها و بافت‌ها را محدود می‌سازد. عروق سالم انعطاف پذیر و الاستیک هستند، اما با گذشت زمان دیواره عروق می‌توانند سفت شود. بیماری که اغلب به آن سفت شدن عروق گفته می‌شود.
آترواسکلروز نوع خاصی از آرتریواسکلروز است، اما این دو اصطلاح اغلب به جای یکدیگر به کار می‌روند. آترواسکلروز به تجمع چربی‌ها، کلسترول و دیگر مواد در دیواره عروق(پلاک)گفته می‌شود که می‌تواند جریان خون را محدود سازد.
پلاک می‌تواند از هم پاشیده و شروع کننده یک لخته خونی باشد. گرچه آترواسکلروز می‌تواند عروق را در همه‌ی بدن تحت تأثیر قرار دهد، اما می‌تواند قابل پیشگیری و درمان پذیر باشد.
علائم
آترواسکلروز به تدریج ایجاد می‌شود. آترواسکلروز خفیف معمولاً هیچ علامتی ندارد.
تا هنگامی که یک رگ به حدی تنگ شده یا لخته ببندد که نتواند خون کافی به ارگان‌ها و بافت‌های برساند، فرد هیچ علامتی از آترواسکلروز نخواهد داشت. گاهی یک لخته خونی جریان خون را به طور کامل می‌بندد، یا حتی شکسته و می‌تواند سبب حمله یا سکته قلبی شود.
علائم آترواسکروز متوسط تا شدید بسته به عروق درگیر می‌باشد. به عنوان مثال:
اگر آترواسکلروز در عروق قلب باشد: فرد ممکن است علائمی مانند درد قفسه سینه(آنژین) را داشته باشد.
اگر فرد دچار آترواسکلروز در عروق مغزی شود: فرد ممکن است علائم و نشانه‌هایی مانند بی‌حسی و یا ضعف ناگهانی در دست و پا، مشکل در تکلم یا لکنت زبان، از دست دادن موقتی بینایی یا افتادگی عضلات صورت شود. این علائم از یک بیماری به نام حمله ایسکمی گذرا می‌باشند که در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به سکته مغزی شود.
اگر فرد دچار آترواسکلروز در عروق دست و پا شود: فرد ممکن است دچار علائم بیماری عروق محیطی مانند درد پا هنگام راه رفتن(لنگیدن)شود.
اگر فرد دچار آترواسکلروز در عروق کلیه شود: فرد ممکن است دچار فشارخون بالا و نارسایی کلیوی شود.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد فکر می‌کند به آترواسکلروز مبتلا است باید با پزشک خود مشورت کند. همچنین باید به علائم اولیه جریان خون ناکافی توجه کرد، مانند درد قفسه سینه(آنژین)، درد پا یا بی‌حسی.
تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند از بدتر شدن آترواسکلروز جلوگیری کرده و از حمله قلبی، سکته یا دیگر اورژانس‌های پزشکی پیشگیری کند.
دلایل
آترواسکلروز یک بیماری آهسته پیشرونده است که که می‌تواند ازکودکی نیز آغاز شود. گرچه علت اصلی نامشخص است، آترواسکلروز می‌تواند با آسیب یا جراحت ایجاد شده در لایه داخلی یک رگ شروع شود. این آسیب می‌تواند توسط موارد زیر ایجاد شود:
- فشارخون بالا
- کلسترول خون بالا
- تری گلیسیرید بالا
- سیگار و دیگر مواد حاوی تنباکو
- مقاومت به انسولین، چاقی یا دیابت
- التهاب ناشی از بیماری‌هایی مانند آرتروز، لوپوس یا عفونت‌ها، یا التهاب با دلایل نامشخص
با آسیب دیواره داخلی رگ، سلول‌های خونی و دیگر مواد اغلب به صورت توده در محل آسیب داخل رگ تجمع می‌یابد.
با گذشت زمان، تجمعات چربی(پلاک)که از کلسترول و دیگر محصولات سلولی تشکیل می‌شوند در محل آسیب تجمع یافته و سفت می‌شوند و در نهایت منجر به تنگ شدن عروق می‌شود. ارگان‌ها و بافت‌هایی که به عروق مسدود متصل هستند به اندازه کافی خون دریافت نمی‌کنند تا عملکرد مناسبی داشته باشند.
در نهایت، تکه‌هایی از تجمعات چربی ممکن است شکسته شده و وارد جریان خون شود.
علاوه بر آن، پوشش نرم پلاک می‌تواند پاره شده و کلسترول و دیگر مواد را به جریان خون وارد کند. این امر می‌تواند سبب تشکیل لخته خونی شود که می‌تواند جریان خون بخش خاصی از بدن را مسدود کند. این انسداد اگر در قلب باشد ممکن است منجر به حمله قلبی شود. همچنین یک لخته می‌تواند به دیگر قسمت‌های بدن رفته و جریان خون دیگر ارگان‌ها را مختل سازد.
عوامل خطرزا
سفت شدن عروق با گذشت زمان رخ میدهد. علاوه بر بالا رفتن سن، عواملی که خطر آترواسکلروز را افزایش می‌دهند عبارتنداز:
- فشارخون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت
- چاقی
- سیگار یا دیگر مواد حاوی تنباکو
- سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس
- عدم تحرک و ورزش
- رژیم غذایی ناسالم
عوارض
عوارض آترواسکلروز بسته به این است که کدام رگ مسدود شده است. به عنوان مثال:
بیماری عروق کرونری: اگر آترواسکلروز عروق خونی نزدیک قلب را تنگ کند، فرد ممکن است به بیماری عروق کرونری مبتلا شودکه می‌تواند سبب درد قفسه سینه(آنژین)، حمله قلبی یا نارسایی قلبی شود.
بیماری رگ کاروتید: اگر آترواسکلروز عروق خونی نزدیک مغز را تنگ کند، فرد ممکن است به بمیاری رگ کاروتید مبتلا شود که می‌تواند منجر به حمله ایسکمی گذرا یا سکته مغزی شود.
بیماری عروق محیطی: اگر آترواسکلروز عروق خونی دست یا پا را تنگ کند، فرد ممکن است دچار مشکلات گردش خون در دست و پا به نام بیماری عروق محیطی شود. این امر می‌تواند حساسیت فرد را به سرما و گرما کاهش داده و خطر سوختگی و یخ زدگی را افزایش دهد. در موارد نادر، گردش خون ناکافی در دست یا پا می‌تواند سبب مرگ بافت یا گانگرن شود.
آنوریسم: آترواسکلروز ممکن است سبب آنوریسم یا گشادی عروق شود. یک عارضه خطرناک که می‌تواند در هر نقطه از بدن ایجاد شود. آنوریسم عبارت است از گشاد شدگی در دیواره شریان.
اغلب افراد دچار آنوریسم هیچ علامتی ندارند. درد و تپش در ناحیه آنوریسم می‌تواند رخ داده و یک اورژانس پزشکی می‌باشد.
اگر آنوریسم پاره شود، فرد ممکن است دچار خونریزی داخلی مرگبار شود. گرچه این اغلب اتفاقی ناگهانی و فاجعه بار است اما نشت آهتسه نیز امکان پذیر است. اگر در ناحیه آنوریسم یک لخته خونی ایجاد شود، می‌تواند یک رگ را در نقطه‌ای دورتر مسدود کند.
بیماری مزمن کلیوی: آترواسکلروز می‌تواند سبب تنگی عروق منتهی به کلیه شده و از رسیدن خون پراکسیژن به این محل جلوگیری کند. این امر با گذشت زمان می‌تواند عملکرد کلیه را تحت تأثیر قرار دهد و از خروج مواد مضر از بدن جلوگیری کند.
تشخیص
در معاینه فیزیکی، پزشک می‌تواند برخی از علائم تنگی، بزرگی یا سفت شدن عروق را تشخیص دهد، مانند:
- ضربان ضعیف یا نبودن ضربان در پایین محل تنگ شدگی
- کاهش فشارخون در اندام درگیر
- شنیدن صدای بروئی روی عروق که با گوشی پزشکی شنیده می‌شود
بسته به نتایج معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از تست‌های تشخیصی را تجویز کند:
آزمایش خون: آزمایش خون می‌تواند افزایش سطح کلسترول و قند خون را که خطر آترواسکلروز را افزایش می‌دهند، نشان دهد. فرد باید ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش چیزی به جز آب نخورد.
سونوگرافی داپلر: پزشک از ابزاری مخصوص به نام سونوگرافی داپلر برای اندازه گیری فشارخون نقاط مختلف در طول دست یا پا استفاده می‌کند. این اندازه گیری می‌تواند به پزشک در تعیین درجه انسداد رگ و همچنین سرعت جریان خون در عروق کمک کند.
شاخص مچ دست-مچ پا(ABI): این تست می‌تواند به تشخیص آترواسکلروز در عروق دست یا پا کمک کند.
پزشک فشار خون فرد را در ناحیه مچ دست و مچ پا اندازه می‌گیرد و آنها را با هم مقایسه می‌کند. به این عمل تعیین شاخص مچ دست-مچ پا گفته می‌شود. یافته‌های غیرطبیعی نشان دهنده‌ی بیماری عروق محیطی است که توسط آترواسکلروز ایجاد می‌شود.
نوار قلبی: یک الکتروکاردیوگرام سیگنال‌های الکتریکی را که از قلب ساطع می‌شوند ثبت می‌کند. نوار قلبی اغلب می‌تواند شواهد حمله قلبی در گذشته را نشان دهد. اگر علائم و نشانههای فرد در هنگام ورزش رخ دهند، پزشک از بیمار خواهد خواست تا روی تردمیل حرکت کرده یا دوچرخه بزند تا در این حین نوار قلبی را ثبت کند.
تست استرس یا تست ورزش: این تست به جمع آوری اطلاعات در مورد نحوه عملکرد قلب در حین ورزش و تحرک کمک می‌کند.
چون ورزش سبب می‌شود تا قلب سریع‌تر و با قدرت بیشتری نسبت به سایر فعالیت‌های روزانه پمپ کند.، این تست می‌تواند به تشخیص ناهنجاری‌هایی که در حالت عادی قادر به تشخیص آنها نخواهیم بود کمک می‌کند.
تست ورزش اغلب شامل حرکت روی تردمیل و دوچرخه زدن روی دوچرخه ثابت است و یک دستگاه ریتم قلب، فشارخون و تنفس فرد را اندازه می‌گیرد.
اگر فرد قادر به ورزش نباشد به وی داروهایی داده خواهد شد تا وضعیت ورزش را ایجاد کنند.
کاتتر گذاری قلبی و آنژیوگرافی: این تست می‌تواند عروق کرونر تنگ یا مسدود شده را نشان دهد.
با تزریق ماده حاجب به عروق خونی، این تست به پزشک کمک می‌کند تا جریان خون را در عروق مشاهده کند. وی همچنین می‌تواند جریان ماده حاجب را با روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، MRI یا سی تی آنژیوگرافی مشاهده کند.
آنژیوگرافی با کاتتر روشی تهاجمی‌تر می‌باشد که شامل هدایت لوله‌ای نازک است که از دست یا کشاله ران وارد عروق می‌شود. با این روش امکان تشخیص و درمان همزمان وجود دارد. می‌توان عروق انسداد یافته یا تنگ شده را تشخیص داده و آنها را باز کرده یا گشاد کرد.
دیگر تست‌های قلبی: پزشک می‌تواند از سونوگرافی، CTاسکن و MRI برای بررسی عروق بهره ببرد. این تست‌ها می‌توانند تنگی‌های موجود در عروق بزرگ را نشان دهند.
درمان
تغییر شیوه زندگی مانند استفاده از رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، اغلب مناسب‌ترین درمان برای آترواسکلروز می‌باشند. گاهی، درمان دارویی یا روش‌های جراحی نیز ممکن است به کار گرفته شوند.
دارو درمانی
داروهای مختلفی می‌توانند سرعت اثرات آترواسکلروز را کاهش داده یا متوقف کنند. برخی از این انتخاب‌ها عبارتنداز:
داروهای کلسترول: کاهش تهاجمی کلسترول بد خون(LDL) فرد می‌تواند سرعت اثرات آترواسکلروز و تجمع چربی را کاهش داده یا متوقف کند. افزایش کلسترول خوب یعنی HDL نیز می‌تواند کمک کننده باشد.
پزشک می‌تواند طیف وسیعی از داروها را در این زمینه انتخاب کند که شامل استاتینها و فیبرات‌ها هستند. استاتینها علاوه بر کاهش کلسترول خون، اثرات دیگری نیز دارند که می‌توانند به پایداری دیواره عروق قلبی کمک کرده و از آترواسکلروز پیشگیری کنند.
داروهای ضد تجمع پلاکت: پزشک ممکن است داروهای ضد تجمع پلاکت مانند آسپرین را برای کاهش احتمال تجمع پلاکت‌ها در عروق تنگ شده تجویز کند تا از تشکیل لخته و انسداد جلوگیری شود.
داروهای بتا بلوکر: این داروها اغلب برای بیماری عروق کرونری تجویز می‌شوند. این داروها با کاهش ضربان قلب و فشارخون، تقاضای قلب برای خون را کاهش می‌هند و اغلب علائم درد قفسه سینه را تسکین می‌دهند. بتا بلوکرها خطر حمله قلبی و برخی مشکلات ریتمیک قلب را کاهش می‌دهند.
مهار کننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین: این داروها با کاهش فشارخون و دیگر اثرات مفید خود روی عروق قلب می‌توانند از پیشرفت آترواسکلروز جلوگیری کنند. این داروها همچنین خطر حملات قلبی را کاهس دهند.
بلوکرهای کانال کلسیم: این داروها فشارخون را کاهش می‌دهند و گاهی برای درمان آنژین به کار می‌روند.
دیورتیک‌ها: این داروها نیز فشار خون را کاهش می‌دهند.
دیگر داروها: پزشک ممکن است داروهای خاصی را برای کنترل عوامل خطرزای خاص آترواسکلروز مانند دیابت تجویز می‌کنند. گاهی برای درمان علائم آترواسکلروز مانند لنگیدن برخی داروها تجویز می‌شوند.
شیوه‌های جراحی
گاهی روش‌های تهاجمی‌تر برای درمان آترواسکلروز نیاز هستند. اگر فرد علائم شدیدی داشته یا دچار انسدادی باشد که بقای بافت عضله و پوست را تهدید کند، فرد کاندید یکی از روش‌های زیر خواهد شد:
آنژیوپلاستی و استنت گذاری: در این روش، پزشک لوله‌ای ظریف و بلند را به ناحیه مسدود یا تنگ وارد می‌کند. یک کاتتر دیگر که در نوک آن یک بالن وجود دارد از طریق کاتتر به محل تنگی وارد می‌شود.
سپس بالن در محل تنگی می‌تواند تجمعات موجود در دیواره را به دیواره رگ فشار دهد. سپس یک استنت در آن محل گذاشته می‌شود تا آن را باز نگه دارد.
اندارترکتومی: در برخی موارد، تجمعات چربی باید از دیواره رگ برداشته شوند. این روش ممکن است در رگ کاروتید به کار گرفته شود.
درمان فیبرولیتیک: اگر فرد دچار لخته در رگ مسدود شود، پزشک از داروهای حل کننده لخته استفاده خواهد کرد.
جراحی بای پس: پزشک ممکن است با استفاده از عروق نواحی دیگر بدن یک پیوند عروقی انجام دهد. با این روش خون می‌تواند از رگ جدید جریان یابد.
پیشگیری
همان تغییر شیوه زندگی که برای درمان آترواسکلروز پیشنهاد می‌شود می‌تواند برای پیشگیری نیز به کار گرفته شود. این مواد عبارتنداز:
- ترک سیگار
- رژیم غذایی سالم
- ورزش منظم
- حفظ وزن متناسب
