آرتریت سلول غول‌آسا (Giant cell arteritis) به التهاب لایه‌ی داخلی شریان‌ها گفته می‌شود. اغلب، این بیماری شریان‌های سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، به‌ویژه آن‌هایی که در ناحیه‌ی گیجگاهی (شقیقه) قرار دارند. به همین دلیل، آرتریت سلول غول‌آسا برخی اوقات آرتریت گیجگاهی نیز نامیده می‌شود.
آرتریت سلول غول‌آسا به طور متناوب موجب سردرد، نرمی اسکالپ، درد فک و مشکلات بینایی می‌شود. اگر درمان صورت نگیرد، می‌تواند به سکته‌ی مغزی یا نابینایی منجر شود.
درمان فوری با داروهای کوتیکوستروئید معمولاً نشانه‌های آرتریت سلول غول‌آسا را تسکین می‌دهد و شاید از از دست رفتن بینایی جلوگیری نماید. احتمالاً چند روز پس از شروع درمان احساس بهتری خواهید داشت اما حتی در صورت درمان هم، عود بیماری شایع است. نیاز است که ملاقات منظم با پزشک برای چکاپ و درمان هر نوع عارضه‌ی جانبی در اثر مصرف کورتیکوستروئیدها قطع نشود.
نشانه‌ها
معمول‌ترین نشانه‌های آرتریت سلول غول‌آسا درد در ناحیه‌ی سر و نرمی (اغلب شدید) است که هر دو گیجگاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ظهور این عارضه می‌تواند مانند آنفولانزا حس شود. عموماً، علائم و نشانه‌های آرتریت سلول غول‌آسا عبارتند از:
- درد دائمی و شدید در ناحیه‌ی سر، معمولاً در نواحی گیجگاهی
- نرمی پوست سر (اسکالپ)
- درد فک هنگام جویدن یا باز کردن پهن دهان
- خستگی
- کاهش وزن ناخواسته
- از دست دادن بینایی یا دوبینی، مخصوصاً در افرادی که درد فک هم دارند.
- از دست دادن دائمی و ناگهانی بینایی در یکی از چشم‌ها
درد و سفتی گردن، شانه‌ها یا هیپ جزو نشانه‌های شایع مربوط به این ناهنجاری اند، پلی‌میالژی روماتیکا. تقریباً ۵۰% بیماران، پلی‌میالژی روماتیکا نیز دارند.
زمان مراجعه به پزشک
اگر سردرد جدید و دائمی برای‌تان پیش آمده باشد یا هر مشکلی که در بالا ذکر شده، بدون تأخیر به پزشک مراجعه کنید. اگر تشخیص پزشک آرتریت سلول غول‌آسا باشد، شروع فوری درمان می‌تواند از از دست رفتن بینایی پیشگیری کند.
دلایل
همراه با آرتریت سلول غول‌آسا، لایه‌ی داخلی شریان‌ها ملتهب و این امر موجب تورم آن‌ها می‌شود. این تورم عروق خونی را باریک کرده و مقدار خونی که به بافت‌ها می‌رسد را کاهش می‌دهد.
تقریباً هر شریان بزرگ یا متوسطی می‌تواند درگیر شود اما تورم بیشتر در شریان‌های شقیقه اتفاق می‌افتد. این‌ها دقیقاً جلوی گوش‌ها قرار گرفته و تا پوست سر ادامه می‌یابند. برخی اوقات این متورم شدن فقط قسمتی از یک شریان با قسمتی از عروق نرمال بین آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دلیل دقیق التهاب این شریان‌ها مشخص نیست. برخی از ژن‌ها و تنوع‌های ژنی شاید استعداد این عارضه را افزایش دهند.
عوامل خطر
برخی عوامل می‌توانند خطر بروز آرتریت سلول غول‌آسا را افزایش دهند:
- سن: آرتریت سلول غول‌آسا فقط بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و بسیار نادر است افراد زیر ۵۰ سال را شامل شود. بیشتر افراد با این عارضه علائم هشداردهنده را بین ۷۰ تا ۸۰ سالگی تجربه می‌کنند.
- جنسیت: احتمال بروز این بیماری در زنان دو برابر مردان می‌باشد
- نژاد و منطقه‌ی جغرافیایی: آرتریت سلول غول‌آسا بیشتر بین سفیدپوستان اروپای شمالی یا نژاد اسکاندیناوی شایع است.
- پلی‌میالژی روماتیکا: ابتلا به این بیماری شما را در خطر آرتریت سلول غول‌آسا قرار می‌دهد.
- سابقه‌ی فامیلی: برخی اوقات این عارضه بین خانواده‌ها شایع می‌شود.
عوارض
- نابینایی: کاهش جریان خون به چشم‌ها می‌تواند موجب نابینایی ناگهانی و بدون درد در یکی از چشم‌ها یا بطور نادر در هر دو چشم شود. این نابینایی معمولاً دائمی است.
- آنوریسم آئورت: آنوریسم به ضعیف‌شدگی و حباب‌مانند شدن قسمتی از شریان می‌گویند. اگر این اتفاق در آئورت اتفاق بیافتد، خطر جدی خونریزی داخلی وجود دارد. چون این عارضه حتی سال‌ها بعد از تشخیص اولیه امکان وقوع دارد، پزشک احتمالاً با تصویربرداری CT و التراسوند آن را پایش خواهد کرد.
- سکته‌ی مغزی: این عارضه‌ی غیرشایع آرتریت سلول غول‌آسا است.
تست‌ها و تشخیص
شاید تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا دشوار باشد؛ چون نشانه‌های اولیه‌ی آن شبیه بسیاری از عوارض شایع دیگر است. به همین دلیل، پزشک در صدد پیدا کردن دلیل اساسی آن خواهد بود. برای کمک به تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا، شاید برخی یا همه‌ی تست‌های زیر انجام شود:
- آزمون فیزیکی: علاوه بر پرسش درباره‌ی نشانه‌ها و سابقه‌ی پزشکی، پزشک بررسی کامل بدنی انجام خواهد دارد. توجه اصلی هم به شریان‌های گیجگاهی مبذول می‌شود. اغلب، یکی یا هر دوی این شریان‌ها همراه با کاهش نبض و سختی، نرم می‌شوند و ظاهر و احساسی طناب‌مانند دارند.
- تست‌های خون: اگر پزشک به وجود این بیماری مشکوک شود، تست سرعت رسوب گلبول قرمز (sed rate) را بررسی خواهد کرد. این تست سرعت رسوب گلبول‌های قرمز را به کف لوله‌ی آزمایش می‌سنجد. اگر این سرعت بالا باشد شاید التهاب وجود دارد. همچنین ممکن است تست پروتئین واکنشی سی (CPR)، ماده‌ی تولیدی کبد هنگام التهابات، تجویز شود. تست‌های مشابهی نیز برای دنبال کردن درمان انجام می‌گیرد.
- بیوپسی: بهترین راه برای تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا گرفتن نمونه (بیوپسی) از شریان تمپورال می‌باشد. این روش به طور سرپایی با بی‌حسی موضعی انجام می‌شوند و معمولاً کمی ناراحت‌کننده و ترسناک به نظر می‌آید. نمونه‌ی تهیه‌شده زیر میکروسکوپ بررسی خواهد شد.
اگر فردی مبتلا به این بیماری باشد، شریان اغلب التهاب نشان می‌دهد که با سلول‌های بزرگ غیرعادی به نام سلول‌های غول‌آسا (giant cells) مشخص می‌شود؛ وجه تسمیه‌ی بیماری هم همین است. با این حال تست منفی به معنای قطعی عدم بیماری نیست. اگر نتایج مشخص نباشد شاید تست دیگری از سمت مقابل انجام شود.
تست‌های تصویربرداری شاید برای تشخیص آرتریت سلول غول‌آسا و پایش پاسخ به درمان پیشنهاد شوند:
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)
- التراسوند دوپلر: این تست از امواج صوتی برای به تصویر کشیدن عروق استفاده می‌کند.
- توموگرافی با گسیل پوزیترون (PET): با استفاده از محلول ردیاب داخل وریدی حاوی مقدار کمی ماده‌ی رادیواکتیو می‌توان تصاویری جزئی از عروق خونی ناحیه‌ی ملتهب بدست آورد.
داروها و درمان
درمان آرتریت سلول غول‌آسا از دُزهای بالای کورتیکوستروئیدی مثل پردنیزون تشکیل یافته است. چون درمان فوری برای پیشگیری از نابینایی ضروری است، پزشک احتمالاً حتی قبل از تأیید تشخیص شروع به درمان خواهد کرد.
احتمالاً فقط چند روز بعد از شروع درمان احساس بهتری خواهید داشت. اگر بینایی به طور کامل از دست نرفته باشد، نشانه‌های ناشی از بیماری آن در طول ۳ ماه از بین خواهند رفت.
شاید نیاز باشد تا مصرف دارو برای ۱ تا ۲ سال ادامه یابد. پس از ماه اول، پزشک شروع به کاهش دُز دارو خواهد کرد تا به کمترین میزان مورد نیاز از کوتیکوستروئید برای کنترل التهاب دست یابد.
برخی نشانه‌ها، مخصوصاً سردرد، شاید در طول این مدت کاهشی برگردند. همین نقطه جایی است که بسیاری از بیماران پلی‌میالژی روماتیکا نیز بروز می‌دهند. چنین افت‌وخیزهایی با افزایش کمی در دُز کورتیکوستروئید برطرف می‌شوند. همچنین ممکن است پزشک دارویی به نام متوتروکسات را پیشنهاد دهد که به کاهش عوارض جانبی کورتیکوستروئیدها کمک می‌کند.
کوتیکوستروئیدها می‌توانند به تعدادی از عوارض حانبی جدی، مثل پوکی استخوان، فشار خون بالا و ضعف عضلانی منتج شوند. برای مقابله با این عوارض جانبی بالقوه، احتمالاً پزشک تراکم استخوانی را پایش کرده و مکمل‌های کلسیمی و ویتامین D تجویز نماید. همچنین امکان دارد فشار خون پایش شده و برنامه‌ی ورزشی، تغییر در رژیم غذایی و دارویی برای نگه داشتن فشار خون در محدوده‌ی نرمال تجویز شود. بیشتر عوارض جانبی با کاهش یا توقف مصرف کورتیکوستروئیدها از بین می‌روند.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
وقتی بیماری تشخیص داده شده و به خوبی درمان شود، پیش‌آگهی معمولاً عالی خواهد بود. با شروع درمان توسط کورتیکوستروئید بینایی هم احتمالاً آسیب نخواهد دید و تنها دغدغه‌ی بیمار کنار آمدن با عوارض کورتیکوستروئیدهاست. به همین منظور توصیه‌های زیر را باید در خاطر داشت:
- داشتن رژیم غذایی سالم: میوه و سبزیجات تازه، غلات سبوس‌دار، گوشت لخم و ماهی با محدود کردن نمک، قند و الکل پیشنهاد خوبی است. از دریافت ویتامین D و کلسیم کافی مطمئن شوید. متخصصان ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم و ۸۰۰ IU ویتامین D را برای یک روز به زنان بالای ۵۰ سال و مردان بالای ۷۰ سال توصیه می‌کنند.
- از پزشک درباره‌ی مصرف روزانه‌ی ۷۵ تا ۱۵۰ میلی‌گرم آسپرین سؤال بپرسید.
- ورزش منظم
- چکاپ مرتب
کنار آمدن و حمایت
دانستن هر چیزی درباره‌ی آرتریت سلول غول‌آسا و درمان‌هایش می‌تواند به احساس بهتر و کنترل عارضه کمک نماید. درباره‌ی عوارض جانبی احتمالی هر یک از داروهای مصرفی اطلاعات کسب کرده و هر تغییری را در سلامتتان به پزشک اطلاع دهید.
