هماتوم داخل جمجمه‌ای تجمعی از خون داخل جمجمه است که بیشتر توسط عروق خونی پاره شده در مغز یا در اثر ضربه‌ای مثل تصادف خودرو یا سقوط ایجاد می‌گردد. جمع شدن خون می‌تواند داخل بافت مغزی یا زیر جمجمه باشد که به مغز فشار وارد می‌کند.
برخی آسیب‌های وارده به سر، مثل آن‌هایی که موجب از دست رفتن مختصر هوشیاری می‌شوند (ضربه‌ی مغزی)، می‌توانند بالقوه خطرناک باشند. این مورد معمولاً نیاز به درمان فوری دارد که اغلب جراحی برای برداشت خون می‌باشد.
نشانه‌ها
نشانه‌های هماتوم درون جمجمه شاید در همان لحظه‌ی پس از آسیب ایجاد شوند، یا مدتی طول بکشد که خود را نشان دهند. اندکی پس از آسیب ایجادشده ممکن است همه چیز طبیعی باشد که به آن فاصله‌ی روشن یا طبیعی (lucid interval) می‌گویند. اگرچه با گذشت زمان، فشار درون مغز افزایش یافته و برخی یا همه‌ی علائم و نشانه‌های زیر را به‌وجود خواهد آورد:
- افزایش سردردها
- استفراغ
- خواب‌آلودگی و عدم هوشیاری پیشرونده
- سرگیجه
- گیجی
- اندازه‌ی نابرابر مردمک
- گفتار گنگ
با پر شدن مغز یا فضای نازک بین مغز و جمجمه با خون، علائم و نشانه‌های دیگری شاید ظاهر شوند:
- کمبود انرژی
- تشنج
- عدم هوشیاری
زمان مراجعه به پزشک
هماتوم درون جمجمه می‌تواند جان فرد را به خطر بیاندازد و نیازمند درمان فوری است. پس از آسیب به سر به دنبال مشاهده‌ی موارد زیر باید مراقبت‌های پزشکی فوری دریافت کنید:
- از دست دادن هوشیاری
- داشتن سردرد مدام
- داشتن دشواری‌هایی مثل استفراغ، ضعف، تاری دید و عدم ثبات
اگر علائم و نشانه‌ها بلافاصله پس از ضربه به سر ظاهر نشدند، مراقبب تغییرات بدنی، ذهنی و احساسی باشید. برای مثال، اگر کسی بعد از ضربه به سر می‌تواند حرف بزند ولی مدتی بعد هوشیاری‌اش را از دست می‌دهد، باید به دنبال مراقبت‌های فوری پزشکی بود.
همچنین حتی با داشتن احساس خوب، از کسی بخواهید دورادور مراقبتان باشد. از دست دادن حافظه پس از آسیب به سر می‌تواند خود وارد آمدن ضربه به سر را از ذهنتان خارج کند. اگر این موضوع را به کسی اطلاع دهید شاید او بیشتر از شما حواسش باشد و به اورژانس زنگ بزند.
دلایل
آسیب سر اغلب در اثر تصادف وسائل نقلیه و دوچرخه، سقوط از ارتفاع، تجاوز و آسیب‌های ورزشی، شایع‌ترین دلیل برای خونریزی مغزی است.
اگر مسن هستید؛ به‌ویژه اگر داروی ضدانعقاد یا ضدپلاکت، مثل آسپرین مصرف می‌کنید، حتی آسیب جزئی به سر هم می‌تواند هماتوم داخل جمجمه ایجاد کند. حتی بدون داشتن زخم، کبودی یا دیگر اسیب‌های آشکار می‌توانید آسیب‌های جدی داشته باشید.
سه دسته‌بندی برای هماتوم وجود دارد؛ هماتوم زیرسخت‌شامه‌ای، هماتوم ایپدورال و هماتوم داخل پارانشیم.
هماتوم زیرسخت‌شامه‌ای
این اتفاق زمانی می‌افتد که عروق خونی؛ مخصوصاً وریدها بین مغز و بیرونی‌ترین لایه از لایه‌های محافظ مغز (سخت‌شامه) پاره شوند. خون نشت‌کرده هماتومی به‌وجود می‌آورد که بافت مغز را خواهد فشرد. هماتوم در حال بزرگ شدن می‌تواند موجب از دست رفتن تدریجی هوشیاری و احتمالاً مرگ شود.
سه نوع هماتوم زیرسخت‌شامه‌ای وجود دارد:
- حاد: خطرناک‌ترین نوع که در کل توسط آسیب شدید سر ایجاد شده و علائم و نشانه‌هایش معمولاً بلافاصله ظاهر می‌شوند.
- نیمه‌حاد: برای ایجاد علائم و نشانه‌ها زمان نیاز است، برخی اوقات روزها و هفته‌ها پس از آسیب
- مزمن: نتیجه‌ی آسیب‌های سر با شدت کم است که موجب خونریزی آهسته شده و چند هفته تا حتی چند ماه طول می‌کشد که علائم و نشانه‌ها ظاهر شوند. شاید حتی آسیب آنقدر کوچک باشد که متوجه آن نشوید؛ برای مثال ضربه به سر هنگام سوار شدن به خودرو مخصوصاً در کسانی که داروهای رقیق‌کننده‌ی خون مصرف می‌کنند.
هر سه نوع با ظهور علائم و نشانه‌ها نیاز به مراقبت‌های پزشکی دارند؛ بنابراین با این کار می‌توان جلوی آسیب دائمی مغز را گرفت. خطر هماتوم زیرسخت‌شامه‌ای با افزایش سن بالاتر می‌رود. همچنین این خطر برای افراد زیر بالاست:
- مصرف‌کنندگان روزانه‌ی آسپرین و سایر داروهای رقیق‌کننده‌ی خون
- کسانی که سوءمصرف الکل دارند.
هماتوم اپیدورال
هماتوم اپیدورال که خارج‌سخت‌شامه‌ای هم نامیده می‌شود با پاره شدن عروق خونی، معمولاً یک شریان؛ بین سطح بیرونی سخت‌شامه و جمجمه به‌وجود می‌آید. سپس خون بین سخت‌شامه و جمجمه نشت کرده و توده‌ای را شکل می‌دهد که به بافت مغزی فشار خواهد آورد. شایع‌ترین دلیل هماتوم اپیدورال تروما است.
برخی افراد با این عارضه هوشیار باقی می‌مانند ولی بیشتر افراد خواب‌آلوده شده و یا از لحظه‌ی وارد شدن ضربه به کما می‌روند. هماتوم اپیدورالی که یک شریان مغز را تحت تأثیر قرار دهد می‌تواند کشنده باشد و نیازمند درمان فوری است.
هماتوم داخل پارانشیم
این نوع از هماتوم که با نام هماتوم داخل مغزی نیز شناخته می‌شود زمانی اتفاق می‌افتد که خون در مغز تجمع می‌یابد. دلایل زیادی شامل ضربه، پارگی آنوریسم، بدشکلی عروقی، فشار خون بالا و تومور وجود دارد. بیماری‌هایی نیز وجود دارد که موجب نشت خودبه‌خودی خون به درون مغز می‌شوند. ضربه به سر می‌تواند به هماتوم‌های داخل پارانشیم شدید چندگانه منتج شود.
تشخیص
تشخیص هماتوم داخل جمجمه می‌تواند دشوار باشد؛ چون با ضربه به سر همه چیز می‌تواند عادی باشد. اگرچه، پزشکان در کل خونریزی درون جمجمه را عامل پیشرونده‌ی از دست دادن هوشیاری پس از آسیب سر در نظر می‌گیرند ولی در هر صورت باید اثبات شود.
تست‌های تصویربرداری بهترین راه برای تعیین محل و اندازه‌ی هماتوم است:
- CT اسکن: این تست از ماشین پرتوی X پیچیده و رایانه برای تهیه‌ی تصاویر جزئی از مغز استفاده می‌کند. سی‌تی معمول‌ترین روش برای تشخیص هماتوم درون جمجمه است.
- اسکن MRI: این تست با استفاده از آهنرباهای قوی و امواج رادیویی تصاویر رایانه‌ای می‌سازد. MRI به اندازه‌ی CT اسکن برای تشخیص هماتوم کارایی ندارد؛ چون وقت بیشتری برای اجرا لازم داشته و همیشه هم در دسترس نیست.
- آنژیوگرام: اگر نگرانی در مورد تورم عروق خونی (آنوریسم) در مغز یا دیگر مشکلات عروقی وجود داشته باشد، شاید آنژیوگرام برای کسب اطلاعات بیشتر انجام شود. این تست از پرتو X و رنگی مخصوص برای تولید تصاویر از جریان خون در عروق خونی مغز استفاده می‌کند.
درمان
هماتوم‌های کوچک و بدون علائم و نشانه نیازی به برداشته شدن ندارند اما چون امکان دارد نشانه‌ها طی روزها یا هفته‌ها پس از آسیب بدتر شوند، باید مراقب تغییرات عصبی باشید، فشار داخل جمجمه باید اندازه‌گیری شده و CT اسکن‌های مکرر انجام شود.
در صورت مصرف داروهای رقیق‌کننده‌ی خون، مثل وارفارین شاید نیازمند استفاده از دارو برای عکس کردن اثرات آن‌ها و کاهش خونریزی بیشتر باشید. گزینه‌های درمانی در این مورد تجویز ویتامین K و پلاسمای منجمد تازه است.
جراحی
درمان هماتوم اغلب با جراحی گره خورده است. این نوع جراحی به نوع هماتوم بستگی دارد و گزینه‌های موجود عبارتند از:
- تخلیه از طریق جراحی: اگر خون در یک نقطه جمع شده و زیاد لخته نشده باشد، پزشک با ایجاد سوراخی در جمجمه و با استفاده از ساکشن مایع را برداشت خواهد کرد.
- کرانیوتومی: هماتوم‌های بزرگ شاید نیاز به باز شدن بخشی از جمجمه و برداشت خون داشته باشند.
بهبودی
ریکاوری پس از هماتوم داخل جمجمه شاید مدت زمان زیادی نیاز داشته باشد و حتی شاید ریکاوری کامل رخ ندهد. بهترین دوران ریکاوری تا ۳ ماه پس از آسیب است و پس از آن ترمیم کمی ایجاد می‌شود. اگر پس از درمان مشکل ادامه یابد، شاید نیازمند کاردرمانی و فیزیوتراپی باشید.
کنار آمدن و حمایت
صبر کردن کلید کنار آمدن با آسیب‌های مغزی است. بیشترین ریکاوردی بزرگسالان در طول ۶ ماه است و پس از آن تا ۲ سال کمی بهبودی را می‌توان انتظار اشت.
برای کمک به ریکاوری:
- خواب کافی در شب
- شرکت نکردن در ورزش‌های تفریحی و تماسی
- بررسی با پزشک برای شروع دوباره‌ی رانندگی و ورزش
- بررسی با پزشک قبل از مصرف دارو
- عدم مصرف الکل
- یادداشت مسائل آزاردهنده
- صحبت کردن با فرد قابل‌اعتماد برای تصمیم‌گیری‌ها مهم
پیشگیری
- استفاده‌ی همیشه از کلاه ایمنی
- استفاده‌ی دائمی از کمربند ایمنی
- مراقبت از کودکان
