در قسمت‌های پیشین مجموعه جهان پنهان مغز، به بررسی رخدادهای زیستی و تکاملی مغز در بازه‌های سنی مختلف پرداختیم. در قسمت پایانی این مجموعه وقایع زیستی مغز در بازه سنی بالاتر از ۶۵ سالگی مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
مغز تمامی انسان‌ها در طول عمر پیر شده و نواحی از آن دچار تخریب می‌شود. برای نمونه اولین نشانه‌ی پیر شدن مغز می‌تواند افت میزان شنوایی باشد ولی باید در نظر داشت که جدی‌ترین تغییر در خود مغز رخ می‌دهد. در مقابل، رشد مغز در حال پیر شدن آن نیز به اثبات رسیده است و این رشد را Brain Plasticity می‌نامیم. این پلاستیسیته همان افزایش مسیرها و راه‌های ارتباطی در مغز است. پلاستیسیته مغز با انجام فعالیت‌های چالشی مغزی سرعت می‌گیرد و تقویت می‌شود.
در کنار این خاصیت رشد و پلاستیسیته، خاصیت پیرایش سیناپسی (Synaptic Pruning) نیز در مغز انسان مطرح است که در قسمت‌های پیشین این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته است.
با افزایش سن انسان، عکس‌العمل‌های وی به وقایع پیرامون آهسته‌تر رخ می‌دهد. کارهای روزانه خود را آهسته‌تر از پیش انجام می‌دهد. حتی آهسته‌تر صحبت می‌کند. حافظه انسان، مخصوصا حافظه کوتاه مدت (در حال حاضر دو ژن در سلول‌های مغزی انسان شناسایی شده است که در زمان تشکیل حافظه، تحت تاثیر عوامل درونی و بیرونی قرار می‌گیرند) که برای یادگیری موارد جدید از اهمیت خاصی برخوردار است، شروع به ضعیف شدن می‌کند.
سلول‌های مغزی در طول قابلیت یادگیری و سازش پذیری خود را حفظ می‌کنند. البته ژنتیک و جنسیت نیز از عوامل اساسی و تعیین کننده در روند پیر شدن مغز هستند.
بیان ژن یا Gene Expression در سلول‌های عصبی افراد با افزایش سن دچار تغییر و تحول می‌شود.
مقاله مرتبط: جهان پنهان مغز؛ شش تا بیست‌ودوسالگی
افزایش سن می‌تواند باعث کوچک‌تر شدن یا به عبارت دیگر آب رفتن مغز شود و دلیل عمده‌ی آن، تغییر شکل و مچاله شدن مسیرهای عصبی می‌باشد؛ این این امر سبب می‌شود که حفره‌های دربرگیرنده‌ی مایع مغزی نخاعی بزرگ‌تر و بزرگ‌تر شده و حتی باعث به وجود آمدن سوراخ‌های عمیق در مغز شود. همزمان با این رویدادها ممکن است شخصی چهل درصد از نورون‌های دوپامین خود را ازدست داده و درگیر بیماری پارکینسون شود.
از دلایل احتمالی ازدست رفتن فعالیت‌ها و قابلیت‌های مغز می‌توان به کاهش محسوس جریان خون در رگ‌های کوچک و مویرگ‌های مغزی اشاره کرد که یا به دلیل سطح بالای کلسترول و چربی مسدود می‌شوند و یا به دلیل فشار بالای خون، دچار آسیب و پارگی می‌شوند؛ این کاهش جریان خون باعث وقوع سکته‌های کوچک و شناسایی نشده در مغز فرد می‌گردد که در اکثر افراد مسن متعارف است. این نکته را باید مد نظر قرار داد که خسارتی که از این سکته‌های کوچک ناشی می‌شود، اثرات تجمعی و پیش رونده‌ای در طی زمان بر روی فرد خواهند داشت.
مغز در حدود بیست درصد اکسیژن دریافتی بدن را به خود اختصاص می‌دهد. از منابع دیگر آسیب رسان مغز می‌توان به رادیکال‌های آزاد اکسیدکننده اشاره کرد که در طی فرآیند متابولیسم انرژی در سلول‌های مغزی تشکیل می‌شوند.
در موقع مرگ و یا آسیب سلول‌های مغزی، نورون‌های سالم تحت تاثیر مواد شیمیایی آزادشده از سیستم ایمنی به نام سیتوکین‌ها قرار می‌گیرند و التهاب در آن‌ها رخ می‌دهد. از موقعیت‌هایی که در آن‌ها بروز التهاب در مغز شایع است، می‌توان به سرماخوردگی و رژیم‌های غذایی فاقد آنتی اکسیدان‌ها اشاره کرد.
متعارف‌ترین شکل بیماری‌های مغزی که در میان افراد پیر به وفور دیده می‌شود، بیماری آلزایمر است. زمانی باور بر این بود که وجود گرفتگی‌های آمیلوییدی (Amyloid plaques) و گره‌های نوروفیبریلاری (Neurofibrillary tangles) دلیل بیماری آلزایمر است. اکنون دانشمندان می‌دانند که تمامی افراد چنین گرفتگی‌ها و گره‌ها را از اواسط دهه‌ی دوم زندگی خویش در مغز خود دارند؛ و دلیل احتمالی آلزایمر التهاب است که این التهاب باعث ایجاد بافت کلیسفیه (Calcified) در مغز می‌شود. ولی نباید اثرات داروهای مختلف در بروز این بیماری را نادیده گرفت.
افراد مسن معمولا اظهار دارند که دچار فراموشی می‌شوند. برخی دانشمندان علوم اعصاب بر این باورند این گونه افراد به صورت غیرارادی مغز خود را به فراموش کردن آموزش می‌دهند. به بیان دیگر این افراد در مغز خود سیناپس‌هایی تشکیل می‌دهند که باعث القای تفکر فراموشی موارد می‌شود. این گونه افراد به مغز خود دستور می‌دهند که در زمان گم کردن و فراموشی اشیا دست پاچه شده و یا همواره اقلام خاصی مانند دسته کلید خود را گم کنند؛ این گونه به مغز خود می‌قبولانند که در حال از دست دادن حافظه خود هستند. برای جلوگیری از این شرایط بهتر است تمرکز این افراد بر روی بخش مثبت حافظه کاری‌شان باشد. یعنی موضوع فراموشی را مدنظر قرار ندهند.
مقاله مرتبط: جهان پنهان مغز؛ بیست‌ودو تا شصت‌وپنج سالگی
از عوامل موثر در سلامتی مغز می‌توان به عوامل احساسی، اجتماعی و فیزیولوژیک اشاره کرد.
یادگیری فعال و شدید در طول عمر فرد می‌تواند وی را از ابتلا به بیماری‌های مغزی مانند آلزایمر مصون دارد.
چالش رو در روی افراد، سعی و تلاش برای کاهش سرعت وقوع و میزان تبعات پیری باشد. نکته قابل توجه در این امر این است که اقدامات لازم برای نایل شدن به هدف فوق بایستی از سال‌های پایین‌تر زندگی شخص آغاز شوند تا توان پیشگیری و کاهش تبعات پیری را داشته باشند.
تحصیل بطور کلی از کارآمدترین روش‌ها برای فعال نگه داشتن مغز افراد مسن است. تحقیقات متعددی نیز بر این عقیده که افراد مسن قادر به یادگیری و سازش با محیط خود نیستند، خط بطلان کشیده است.
ورزش منظم نیز روند پیر شدن مغز را کندتر کرده و حتی در مواقعی باعث معکوس شدن این روند می‌شود. محققان دریافته‌اند ورزش به روش‌های مختلفی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای مثال تمرکز را تقویت کرده و باعث بیشتر شدن توجه به عوامل بااهمیت می‌شود. همچنین بوجود آمدن سیناپس‌ها جدید و در شرایط خاصی بوجود آمدن سلول‌های عصبی جدید را تقویت کرده و از بین رفتن ماده خاکستری مغز را متوقف می‌سازد.
از عوامل تغذیه‌ای موثر در کاهش سرعت پیرشدن مغز می‌توان به مصرف غذاهای دریایی بخصوص ماهی سالمون اشاره کرد. این ماهی اسیدهای چرب ضروری برای فعالیت قابل قبول سیستم عصبی را دارد و در مقایسه با دیگر غذاهای دریایی، میزان جیوه کمتری دارد. افسردگی را کاهش می‌دهد و باعث کاهش خطر سکته مغزی می‌شود.
