از سوار شدن به تاکسی بگیرید تا درخواست کردن از یکی از مسافرین حاضر در فرودگاه برای این که چشمش به چمدان‌تان باشد تا بروید و یک فنجان قهوه برای خود تهیه کنید (کمی طولانی شد!)؛ ما هر روز به افرادی اعتماد می‌کنیم که تا کنون آشنایی قبلی با آن‌ها نداشته‌ایم. ولی اعتماد به دیگران در نگاه اول، بر اساس چه معیارهایی صورت می‌پذیرد؟
به تازگی گروهی از محققین گزارش کرده‌اند که افراد با احتمال بیشتری به اشخاصی اعتماد می‌کنند که ویژگی‌های ظاهری مشابه با کسانی دارند که پیش‌تر مورد اعتماد بوده‌اند. به طور عکس، در صورتی که ظاهر فرد شبیه به کسی باشد که در گذشته به شما خیانت کرده (به هر نحوی) احتمال کم‌تری دارد که به وی اعتماد کنید.
هر چند مطالعات قبلی روند یادگیری اعتماد کردن به دیگران را در طی زمان، تا حدودی توضیح داده بودند؛ ولی این حقیقت که افراد چگونه در اولین دیدار دربارۀ معتمد بودن دیگران قضاوت می‌کنند تا کنون آن طور که باید توجیه نشده بود.
در این مطالعه، پژوهشگران از ۲۹ شرکت‌کننده خواستند تا مقداری پول را (۱۰ دلار) یا تماماً برای خود نگاه دارند و یا بخشی از آن را با یکی از سه فرد دیگری که تا کنون ملاقات نکرده بودند، به اشتراک بگذارند (یا سرمایه‌گذاری کنند). تصویر سه فرد دیگر حاضر در اتاق، از قبل به هر یک از آزمودنی‌ها نشان داده شده بود.
پس از ۴۵ دور بازی، ۱۵ دور برای هر قطعه عکس، محققان دریافتند که از میان سه فرد غریبه، یک نفر همواره از سود سرمایه‌گذاری بهره‌مند می‌شود، نفر دوم ۶۰ درصد از مواقع این حالت را تجربه می‌کند و نفر سوم تماماْ دست‌خالی آزمون را ترک می‌کند.
در فاز دوم مطالعه، محققان از شرکتکنندگان درخواست کردند که برای انجام دادن یک بازی جدید، شریکی برای خود انتخاب نمایند. هر آزمودنی می‌توانست از بین دو گروه شریک خود را انتخاب کند: گروهی که چهره‌شان قابل تشخیص نبود و گروهی که از پیش تصاویرشان به شرکت‌کننده مذکور نشان داده شده بود. این بار ۵۸ قطعه عکس به شرکتکنندگان نشان داده شد. ۴ مورد از این تصاویر چهره‌هایی کاملاً جدید محسوب می‌شدند، ولی ۵۴ تای بقیه توسط پژوهشگران به نحوی دستکاری شده بودند که کم و بیش شبیه به چهرۀ آزمودنی‌های مرحلۀ قبل به نظر برسند. هر قطعه تصویر دو بار برای شرکتکنندگان به نمایش درآمد. محققان در گزارش خود تأکید کرده‌اند که میزان دستکاری به حدی بوده که هیچ چهره‌ای کاملاً مشابه دیگری به نظر نمی‌رسید.
نتایج این آزمون نشان داد که شرکتکنندگان با احتمال بیشتری چهره‌هایی را به عنوان شریک خود در بازی انتخاب می‌کردند که شباهت گسترده‌ای با فرد مورد اعتماد در بازی اول داشت (همان فردی که همیشه سود پول نصیبش می‌شد). نتیجۀ عکس حتی قدرتمندتر ظاهر شد، بدین معنی که شرکتکنندگان با احتمال بسیار کم‌تری به سراغ چهره‌هایی می‌رفتند که شبیه به فرد غیرقابل اعتماد در بازی اول بود؛ چنان‌چه ۶۸ درصد از آزمودنی‌ها در صورت مشاهدۀ عکسی با شمایل فرد غیرقابل اعتماد، آن را سریعاً رد می‌کردند.
مقالۀ مرتبط: چرا چهره‌های آشنا شاد‌تر از چهره‌های غریبه به نظر می‌رسند
به عقیدۀ پژوهشگران، نتایج این مطالعه شباهت‌هایی به مطالعات پایه‌ای ایوان پاولف روسی روی شرطی‌سازی ترشح بزاق سگ دارد:
اگر پاولف زنگی مشابه زنگ اصلی را به صدا در می‌آورد (نه همان زنگ اصلی)، ترشح بزاق در سگ باز هم افزایش می‌یافت، ولی به میزان کم‌تر.
این گروه همین مطالعه را با ۲۸ شرکت‌کنندۀ دیگر – این بار هم‌زمان با انجام اسکن fMRI روی مغز – به عمل آورد.
بررسی اسکن‌های حاصل از مطالعۀ دوم نشان داد که با مشاهدۀ عکسی مشابه به چهرۀ فرد غیرقابل اعتماد، فعالیت آمیگدال افزایش پیدا می‌کرد. آمیگدال (Amygdala) یا بادامه ناحیه‌ای از مغز است که ارتباط تنگاتنگی با پردازش ترس و تهدید (خطر) دارد.
آنتونیو اسپین (Antonio Espin)، بوم‌شناس رفتاری از دانشگاه میدلسکس لندن، با اشاره به این که نتایج مطالعۀ فوق بسیار گسترده‌تر از یک شباهت چهرۀ ساده است، اذعان داشت:
از آن‌جایی که اصلی‌ترین عامل شباهت چهره، داشتن ژن‌های مشترک است؛ این مطالعه نه تنها دانش ما را در رابطه با کیفیت اعتماد کردن به دیگران ارتقا داده، بلکه نتایج عمیق‌تری نیز دارد؛ از جمله تبعیض نژادی یا قومی و جنبۀ تکاملی انتخاب جفت.
نتایج این مطالعه در ژورنال PNAS منتشر شده است.
