تنگی کانال نخاعی (spinal stenosis) عبارت است از تنگ شدن کانال نخاعی که می‌تواند اعصاب خروجی از نخاع را تحت فشار قرار دهد. این عارضه بیشتر در گردن و قسمت تحتانی ستون فقرات یعنی کمر رخ می‌دهد. برخی از مبتلایان هیچ‌گونه علائمی ندارند. برخی نیز ممکن است درد، گزگز، بی‌حسی و ضعف عضلانی را تجربه کنند. علائم می‌توانند با گذر زمان تشدید شوند.
تنگی کانال نخاعی غالبا در اثر فرسودگی مهره‌ها به علت آرتروز ایجاد میشود. در سطوح پیشرفته بیماری، پزشک ممکن است جراحی را به منظور ایجاد فضای اضافی برای طناب نخاعی و اعصاب آن، در نظر بگیرد.
انواع تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی بسته به اینکه در کدام قسمت از ستون فقرات رخ می‌دهد، طبقه‌بندی میشود. ممکن است بیش از یک نوع در فرد دیده شود. دو دسته اصلی تنگی کانال نخاعی عبارتند از:
- تنگی گردنی: در این حالت، تنگ‌شدگی در قسمت گردنی ستون مهره‌ها رخ می‌دهد.
- تنگی کمری: در این حالت، تنگ‌شدگی در قسمت کمری رخ می‌دهد و شایع‌ترین نوع نیز هست.
علائم تنگی کانال نخاعی
در بسیاری از افراد، تنگی کانال نخاعی توسط سی‌تی‌اسکن و MRI تشخیص داده میشود، با وجود اینکه هیچ‌گونه علائمی وجود ندارد. این عارضه به آهستگی و تدریجا شروع و با گذشت زمان تشدید میشود. علائم بسته به محل تنگ شدگی و اعصاب درگیر، متفاوت است.
ناحیه گردنی
- بی‌حسی و گزگز دست و پا
- ضعف در دست و پا
- اختلال در راه رفتن و تعادل
- درد در ناحیه گردن
- در موارد شدید، اختلالات عملکردی روده و مثانه (بی‌اختیاری ادرار و مدفوع)
ناحیه کمری
- بی‌حسی و گزگز پاها
- ضعف در پاها
- درد یا گرفتگی عضلات یک پا یا هر دو پس از ایستادن یا راه رفتن به مدت طولانی، که با خم شدن یا نشستن کمتر میشود.
- کمر درد
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
چنانچه هر کدام از علائم گفته شده را مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید.
عوامل تنگی کانال نخاعی
ستون فقرات از گردن تا قسمت تحتانی پشت ادامه دارد. استخوان‌های ستون فقرات، کانال نخاعی را تشکیل می‌دهند که از طناب نخاعی و اعصاب آن حفاظت می‌کند. برخی افراد به طور مادرزادی با کانال نخاعی تنگ به دنیا می‌آیند. اما در بسیاری از افراد عواملی باعث این تنگی میشود که عبارتند از:
- بازسازی استخوانی بی از حد: فرسایش مهره‌ها در اثر آرتروز می‌تواند باعث تحریک تولید استئوفیت‌ها شود که می‌توانند به درون کانال نخاعی رشد کرده و نخاع و اعصاب آن را تحت فشار قرار دهند. بیماری پاژه استخوان (Paget’s disease) که غالبا در بزرگسالان رخ می‌دهد نیز می‌تواند باعث رشد بیش از حد استخوان و تشکیل استئوفیت شود.
- فتق دیسک بین مهره‌ای: بالشتک‌هایی که بین مهره‌ها قرار دارند و به عنوان ضربه‌گیر عمل می‌کنند، با افزایش سن سخت‌تر می‌شوند. ایجاد شکاف در قسمت‌های خارجی دیسک، باعث میشود که ماده موجود در بخش مرکزی آن‌ها آزاد شده و به نخاع و اعصاب آن فشار وارد کند.
- ضخیم شدن رباط‌ها: رباط‌های محکمی که باعث قرارگیری استخوان‌های ستون فقرات در کنار همدیگر می‌شوند، می‌توانند با گذشت زمان ضخیم‌تر شوند. این رباط‌ها می‌توانند به درون کانال نخاعی برآمده شوند.
- تومور: تومور می‌تواند در داخل طناب نخاعی، غشایی که نخاع را پوشانده و نیز فضای بین نخاع و مهره ایجاد شود. این موارد ناشایع بوده و با MRI و سی‌تی‌اسکن تشخیص داده می‌شوند.
- آسیب به ستون فقرات: تصادفات رانندگی و سایر آسیب‌ها می‌توانند باعث دررفتگی و یا شکستگی یک یا چند مهره شود. استخوان‌های جابه‌جاشده در اثر شکستگی، می‌توانند به محتویات کانال نخاعی آسیب وارد کنند. پس از جراحی‌های پشت، آماس ناگهانی بافت‌های اطراف نیز می‌تواند به کانال نخاعی و اعصاب آن آسیب بزند.
فتق دیسک‌های بین مهره‌ای و پیشروی استئوفیت‌ها به داخل کانال نخاعی می‌تواند عامل تنگی کانال نخاعی باشد.
فاکتورهای ریسک تنگی کانال نخاعی
بسیاری از افراد مبتلا، بالای ۵۰ سال سن دارند. تغییرات دژنراتیو استخوان‌ها می‌تواند تنگی کانال نخاعی را در افراد جوان‌تر نیز ایجاد کند؛ البته عوامل دیگر نیز باید مدنظر قرار گیرند. این عوامل عبارتند از: تروما، بدشکلی‌های مادرزادی نظیر اسکلیوز (scoliosis) و بیماری‌های ژنتیکی که رشد استخوانی و عضلانی را در سراسر بدن تحت تاثیر قرار می‌دهند. عکسبرداری از ستون فقرات می‌تواند این موارد را از هم افتراق دهد.
مقاله مرتبط: استفاده از سلول‌های بنیادی برای ترمیم نخاع
عوارض تنگی کانال نخاعی
تنگی کانال نخاعی شدید و درمان‌نشده می‌تواند در موارد نادر عوارض دائمی زیر را ایجاد کند:
- بی‌حسی
- ضعف
- اختلال در تعادل
- بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
- فلج
تشخیص تنگی کانال نخاعی
به منظور تشخیص، پزشک ممکن است از علائم و تاریخچه پزشکی شما بپرسد و معاینه فیزیکی انجام دهد. همچنین ممکن است روش‌های تصویربرداری متعددی را به منظور تعیین علت علائم درخواست کند.
روش‌های تصویر برداری
- رادیوگرافی: رادیوگرافی پشت می‌تواند تغییرات استخوانی مانند تشکیل استئوفیت‌ها یا تنگ شدگی کانال نخاعی را مشخص کند.
- MRI: در تکنیک MRI با استفاده از امواج مغناطیسی و رادیویی تصویری از مقطع عرضی نخاع تهیه میشود. پزشک با این روش، آسیب دیسک بین مهره‌ای، رباط‌ها و نیز وجود تومور را تشخیص می‌دهد. مهمتر از همه MRI می‌تواند محلی از نخاع و یا اعصاب نخاعی را که تحت فشار قرار گرفته است، شناسایی کند.
- سی‌تی‌اسکن: در این روش، تصویرهای رادیوگرافی که از زوایای مختلف گرفته شده‌اند با هم ترکیب می‌شوند تا تصویر جزئی و دقیقی از مقطع عرضی بدن به دست آید. در روش CT-myelogram، تصویربرداری پس از تزریق ماده حاجب انجام میشود. این ماده طناب نخاعی و اعصاب را مشخص کرده و می‌تواند باعث تشخیص تومور و استئوفیت‌ها شود.
درمان تنگی کانال نخاعی
روش درمان بستگی به موقعیت تنگی و شدت علائم دارد. با پزشک خود در مورد بهترین درمان گفت‌وگو کنید. درصورتیکه علائم خفیف هستند و یا اصلا وجود ندارند، پزشک ممکن است ویزیت‌های منظم را پیشنهاد کند. همچنین ممکن است خود درمانی‌هایی را ارائه دهد که بتوانید به آسانی در منزل انجام دهید. چنانچه این موارد موثر واقع نشوند، ممکن است تحت درمان با دارو یا فیزیوتراپی قرار بگیرید. جراحی زمانی انجام میشود که هیچ‌کدام از درمان‌های گفته‌شده به بهبودی کمک نکنند.
داروها
پزشک شما ممکن است این موارد را تجویز کند:
- مسکن‌ها: داروهای ضد دردی همچون ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن ممکن است به طور موقت مورد استفاده قرار گیرند تا درد ناشی از بیماری را تسکین دهند. این داروها تنها باید برای مصرف کوتاه‌مدت مورد استفاده قرار گیرند، و مصرف طولانی‌مدت آن‌ها تاثیری ندارد.
- ضد افسردگی‌ها: مصرف شبانه داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای (tricyclic antidepressants)، مانند آمی تریپتیلین، می‌تواند درد مزمن را کاهش دهد.
- ضد تشنج‌ها: برخی داروهای ضد تشنج شامل گاباپنتین و پره‌گابالین برای تسکین دردهای ناشی از آسیب به اعصاب مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- اپیوئیدها: داروهای مرتبط با کدئین مانند اکسی کدون و هیدروکدون می‌توانند برای تسکین کوتاه‌مدت درد مفید باشند. اپیوئیدها می‌توانند با رعایت احتیاط مورد استفاده بلندمدت نیز قرار گیرند؛ هرچند می‌توانند عوارض جانبی خطرناکی مانند اعتیاد را در بیماران ایجاد کنند.
فیزیوتراپی
بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی اغلب از میزان تحرک خود می‌کاهند تا دردشان را کاهش دهند. اما باید بدانند که این موضوع باعث ضعف عضلانی و در نتیجه افزایش بیشتر درد میشود. فیزیوتراپیست‌ها ورزش‌هایی را آموزش می‌دهند که می‌تواند در موارد زیر کمک‌کننده باشد:
- افزایش قدرت و استقامت
- افزایش انعطاف و ثبات ستون فقرات
- اقزایش تعادل
تزریق استروئید
ریشه‌های اعصاب نخاعی در نواحی‌ای که تحت فشار قرار گرفته‌اند، ممکن است دچار آسیب و آماس شوند. تزریق کورتیکواستروئیدها به نواحی تحت فشار تنها التهاب و درد را کاهش می‌دهد و در از بین بردن تنگی نقش ندارد. این درمان روی همه افراد تاثیر ندارد و تزریقات مکرر می‌تواند استخوان و بافت همبند اطراف را تضعیف کند.
فرایند از بین بردن فشار (Decompression procedure)
این درمان تنها برای بیماران با تنگی کانال نخاعی کمری و رباط ضخیم شده قابل استفاده است و در طی آن از وسیله سوزنی شکلی برای برداشتن رباط ضخیم شده در پشت ستون فقرات استفاده میشود. این کار فضای کانال نخاعی را افزایش داده و فشار را از روی ریشه اعصاب نخاعی برمی‌دارد.
جراحی
جراحی زمانی انجام میشود که سایر درمان‌ها منجر به بهبودی نشوند، و یا اینکه علائم فرد را ناتوان کنند. هدف از جراحی، افزایش فضای داخل کانال نخاعی و برداشته شدن فشار از ریشه اعصاب است. جراحی قطعی‌ترین و موثرترین روش برای رسیدن به این هدف است.
جراحی‌های ستون فقرات درصورتیکه به دست جراحان باتجربه و حرفه‌ای انجام شوند، عوارض کمی برجای‌می‌گذارند. از جراح در مورد تجربیات جراحی‌های پیشین بپرسید و در این مورد مردد نباشید.
جراحی‌هایی که برای درمان تنگی کانال نخاعی مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
- لامینکتومی (laminectomy): در این روش لامینا (بخش پشتی) مهره های درگیر برداشته میشود. این کار با افزایش فضای اطراف نخاع، از فشار وارده بر اعصاب می‌کاهد. در برخی موارد ممکن است مهره درگیر، نیاز به پیوند با مهره‌های مجاور داشته باشد. این کار با هدف حفظ استحکام ستون فقرات و به وسیله قطعات فلزی و پیوند استخوانی صورت می‌گیرد.
لامینکتومی کمری 
لامینکتومی گردنی - لامینوتومی (laminotomy): در این روش تنها قسمتی از لامینا برداشته میشود. معمولا یک حفره ایجاد میشود که به حدی بزرگ است که بتواند فشار نقطه مشخصی را کاهش دهد.
لامینوتومی - لامینوپلاستی (laminoplasty): این روش تنها روی مهره‌های گردنی انجام می‌گیرد و در طی آن فضای داخل کانال نخاعی با قرار دادن صفحاتی بین مهره‌ها بازتر میشود.
- جراحی با کمترین میزان تهاجم: در این روش،استخوان یا لامینا به نحوی برداشته‌می‌شود که بافت‌های مجاور کمترین میزان آسیب را متحمل شوند. همپنین نیاز به اتصلات وجود ندارد. اتصالات باعث تثبیت ستون فقرات و کاهش درد می‌شوند؛ با این حال با پرهیز از آن‌ها می‌توان خطرات احتمالی مانند درد پس از جراحی و التهاب در قسمت‌های مجاور را کاهش داد. پس از این نوع جراحی، مدت زمان ریکاوری بیمار نیز کوتاه است.
لامینوپلاستی
در برخی از افراد، علائم پس از جراحی تشدید می‌شوند و علت آن ممکن است عفونت، لخته خون و تخریب اعصاب باشد.
درمان‌های احتمالی آینده
در حال حاضر کارآزمایی‌های بالینی برای تست کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های دژنراتیو ستون فقرات در حال انجام است. ژن‌تراپی‌ها برای درمان تنگی کانال نخاعی نیز در حال بررسی است.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی
- استفاده از داروهای ضد درد: داروهای OTC مانند آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن می‌تواند از درد و التهاب بکاهد.
- استفاده از کیسه‌های آب گرم یا سرد: برخی از علائم تنگی کانال نخاعی گردنی با این کار تسکین می‌یابند.
- وزن مناسب: تلاش کنید که به وزن مناسب برسید. درصورتیکه مبتلا به اضافه‌وزن و یا چاقی باشید، پزشک به شما کاهش وزن را توصیه خواهد کرد. کاهش وزن با برداشتن فشار از اضافی از پشت، می‌تواند باعث کاهش درد شود.
- ورزش: ورزش‌های کششی و قدرتی می‌توانند از تنگی کانال بکاهند. با یک فیزیوتراپیست یا پزشک در مورد ورزش‌های مناسب منزل مشورت کنید.
- از عصا یا واکر استفاده کنید: این تجهیزات کمکی علاوه بر پایدار کردن وضعیت ستون فقرات، با فراهم کردن امکان خم شدن در هنگام راه رفتن، باعث کاهش درد می‌شوند.
