دوره کرتاسه ۷۹ میلیون سال طول کشید. در این دوره زمین شناسی مهم، بستر گسترده‌ای از جنس کلسیم کربنات (گچ) در اعماق اقیانوس‌ها تشکیل شد. منشأ این حجم عظیم از کلسیم کربنات، مهره‌داران آبزی بوده‌اند.
کرتاسه (Cretaceous) نام خود را از واژه لاتین کرتا (creta) – به معنی گچ – گرفته است. در طول این دوره، دایناسورهای عظیم‌الجثه‌ای ساکن خشکی بوده‌اند؛ به خصوص در شبه جزیره یوکاتان (Yucatan) که در غرب مکزیک واقع شده است. ولی دایناسورها خیلی خوش‌شانس نبودند، چرا که زمین طی همین دوره در کسری از ثانیه به یک جهنم تبدیل گردید؛ واقعه‌ای که از آن با نام رویداد انقراض کرتاسه پالئوژن یاد می‌کنیم.
نگاهی به رویداد انقراض کرتاسه پالئوژن
سیارکی به طول ۱۰ کیلومتر و چند میلیارد تن جرم با سرعتی نزدیک به ۵۰ هزار کلیومتر در ساعت حفره‌ای عظیم در جو ایجاد کرد و سپس در محل شبه جزیره یوکاتان به زمین برخورد نمود.
اندازه و سرعت بالای این سیارک باعث شد هوای موجود در مقابل آن به شدت داغ شود، چنان که به دمایی نزدیک به دمای سطح خورشید رسید و برای مدت زمانی کوتاه حبابی از خلأ در مسیر آن تشکیل گردید.
این توده سنگی قطر بسیار کم‌تری نسبت به قطر ۱۲,۷۰۰ کیلومتری زمین داشت، با این وجود، سرعت بسیار بالای آن موجب شد در هنگام برخورد به زمین انرژی بسیار عظیمی آزاد شود که تخمین زده شده است ۱۰۰ هزار برابر انرژی کل جنگ‌افزار هسته‌ای در دوران جنگ سرد بوده است.
دهانه‌ای (crater) به عمق ۳۰ و قطر ۱۰۰ کیلومتر در محل برخود تشکیل شد. اگر بخواهیم بزرگای زمین لرزه حاصل از این برخورد را بسنجیم به عدد ۱۲ (ریشتر) خواهیم رسید که پوسته زمین تاب چنین لرزه‌ای را ندارد و در مقابل آن از هم فرو می‌پاشد. عمق این دهانه به قدری بود که پوسته را رد نمود و تا گوشته پیشروی کرده بود.
سطح سنگی زمین تا شعاع چند صد کیلومتر ذوب گردید و لرزه‌های حاصل رشته‌کوه‌هایی را پدید آورد. قسمت عمده ساحل شرقی آمریکای شمالی فرو پاشید و با هجوم به بستر اقیانوس، سونامی‌های بزرگی را ایجاد نمود.
امواج شوک و بمب صوتی ناشی از ورود سیارک به جو تا ۱۰ ساعت بعد از تشکیل – و نزدیک به ۱۲ هزار کیلومتر آن‌طرف‌تر – در نیوزیلند قابل ثبت بود. نیوزیلند در آن زمان سن کمی داشت.
برخورد کرتاسه باعث شد مقدار قابل توجهی از مواد آلی و معدنی از سطح زمین به جو خاسته و وارد فضا شود. عجیب نیست اگر در آینده بقایای استخوان دایناسورها در ماه پیدا شود!
ولی ماجرا به همین سادگی نبود. قطعات بزرگ‌تر از مواد پرتابی در قالب هزاران شهاب دوباره وارد جو شدند و در مدت یک ساعت اتمسفر را به رنگ سرخ درآورده و دمای سطح زمین را نیز تا حد قابل ملاحظه‌ای افزایش دادند. این وقایع تا حدی دوام داشت که بتواند حیات موجود بر سطح زمین را به خاکستر تبدیل کند.
پس از گذشت دو هفته، غبار و مواد تخریبی که در پی برخورد سیارک به طبقات فوقانی جو برخاسته بودند، زمین را احاطه کرده و از ورود نور خورشید ممانعت نمودند. فوتوسنتز به خاک نشست، پلانکتون‌ها سقوط کردند و زنجیره غذایی پیچیده حاکم بر زمین از هم گسست. در چهارمین هفته، زمین آرام آرام یخ بست و این یخبندان جهانی به مدت سه سال طول کشید.
البته حیات تماماً ریشه‌کن نشد، بلکه برخی از موجودات ساکن در زیر زمین توانستند از انقراض کرتاسه جان سالم به در ببرند؛ نیای حشره‌خوار پستانداران (نوعی موش کور) یکی از همین موارد است.
در دوره کرتاسه پرندگان فراوانی چشمگیری پیدا کرده بودند. با این وجود، پس از برخورد مرگبار تنها انواعی که در نقب‌ها آشیانه می‌ساختند توانستند زنده بمانند، که عمدتاً شامل پرنگان آبزی می‌شود. به همین دلیل است که تمام پرندگان امروزی از همین پرندگان آبزی تکامل پیدا کرده‌اند.
مقاله مرتبط: آنکیورنیس: داشتن پر در بین دایناسورها چیز عجیبی نبوده است!
می‌دانیم که تمام پرندگان بدون استثنا دایناسور هستند، بنابراین این دیدگاه رایج که حیات دایناسورها در پایان کرتاسه به انتهای راه خود رسید، نادرست است. ما هنوز هم در عصر دایناسورها زندگی می‌کنیم. پستانداران هیچ‌گاه به اندازه این دایناسورها (پرندگان) موفق نبوده‌اند.
شواهد موجود حاکی از آن است که برخورد کرتاسه باعث فوران آتشفشان در فلات دکن هند شده بوده است. در پی این فعالیت‌های آتشفشانی بخش بزرگی از شبه جزیره هند تا عمق ۳ کیلومتر زیر گدازه مدفون گشت. نقش این وقایع در رویداد انقراض کرتاسه پالئوژن کاملاً مشخص نیست.
مقاله مرتبط: فوران آتشفشان؛ راز ظهور دایناسورها
خبر خوب این است که تا چند هزار سال آینده هیچ‌گونه سیارکی به این ابعاد از مدار زمین عبور نخواهد کرد. خبر بد هم این است که سیارک‌های کوچک‌تر خیلی از این پیش‌بینی پیروی نمی‌کنند.
خیلی جالب بود ، ممنون از وبسایتتون .
ممنون از توجه و حسن نظر شما.