نگاه کلی
تومورهای غده هیپوفیز توده‌های غیر طبیعی رشد یافته در غده هیپوفیز هستند. برخی از این تومورها سبب تولید بیش از حد هورمون‌هایی می‌شوند که عملکردهای مهمی را در بدن کنترل می‌کنند. برخی از تومورها نیز سبب کاهش تولید هورمون‌ها می‌شوند.
اغلب تومورهای هیپوفیز غیرسرطانی(خوش خیم)هستند که به آن آدنوم گویند. آدنوم‌ها در خود غده هیپوفیز یا بافت‌های اطراف آن می‌مانند و به نقاط دیگر بدن انتشار نمی‌یابند.
گزینه‌های مختلفی برای درمان تومور هیپوفیز وجود دارد، مانند برداشت تومور و کنترل رشد و سطوح هورمون‌های آن توسط دارو درمانی. پزشک ممکن است از فرد بخواهد تا صبر کند و این رویه را در پیش گیرد.
علائم
همه‌ی تومورهای هیپوفیز علائم ندارند. تومورهای هیپوفیزی که هورمون تولید می‌کنند می‌توانند بسته به نوع هورمون تولیدی سبب علائم و نشانه‌های مختلفی شوند. علائم و نشانه‌های تومورهای غیر تولید کننده هورمون بسته به رشد و فشاری است که به ساختارهای دیگر وارد می‌کنند.
تومورهای بزرگ هیپوفیز-که اندازه‌ای برابر ۱ سانتی متر یا بیشتر دارند-ماکروآدنوم نام دارند. تومورهای کوچک‌تر میکروآدنوم نام دارند. ماکروآدنوم‌ها به دلیل اندازه‌ی بزرگ خود می‌توانند به غده هیپوفیز ساختارهای اطراف فشار وارد کنند.
علائم و نشانه‌های مربوط به فشار تومور
علائم و نشانه‌های ناشی از فشار تومور هیپوفیز ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سر درد
- از دست دادن بینایی، به خصوص دید اطراف
علائم مربوط به تغییرات سطح هورمون
عملکرد بیش از حد
تورمورهای عمل کننده هیپوفیز سبب تولید بیش از حد هورمون می‌شوند. انواع مختلفی از تومورهای عمل کننده در غده هیپوفیز سبب علائم و نشانه‌های خاص و گاهی ترکیبی از آنان می‌شوند.
ناهنجاری
تومورهای بزرگ می‌توانند سبب ناهنجاری‌های هورمونی شوند. علائم و نشانه‌ها عبارتنداز:
- حالت تهوع و استفراغ
- ضعف
- احساس سرما
- دوره‌های قاعدگی کمتر یا نبود این دوره‌ها
- عدم عملکرد جنسی طبیعی
- افزایش مقدار ادرار
- کاهش یا افزایش وزن بدون توجیه
تومورهای مترشحه هورمون آزاد کننده آدرنوکورتیکوتروپین(ACTH)
تومورهای ACTH هورمون آدرنوکورتیکوتروپین را تولید می‌کنند، که محرک غده آدرنال برای تولید کورتیزول است. سندرم کوشینگ ناشی از تولید بیش از حد کورتیزول توسط غدد آدرنال می‌باشد. علائم و نشانه‌های احتمالی سندرم کوشینگ عبارتنداز:
- تجمع چربی اطراف میانه بدن و پشت گردن
- گردی بیش از حد صورت
- لاغر شدن بازو و ران
- فشار خون بالا
- قند خون بالا
- آکنه
- تضعیف استخوان‌ها
- کبودی
- استریا
- اضطراب، تحریک پذیری یا افسردگی
تومورهای مترشحه هورمون رشد
این تومورها سبب تولید مقادیر اضافی از هورمون رشد می‌شوند(آکرومگالی)، که می‌تواند سبب:
- جهره خشن
- بزرگ شدن دست و پا
- تعریق بیش از حد
- قند خون بالا
- مشکلات قلبی
- درد مفاصل
- دندان‌های نامرتب
- افزایش موی بدن
کودکان و نوجوانان ممکن است بسیار سریع رشد کرده و بسیار قدبلند شوند.
تومورهای مترشحه پرولاکتین
تولید بیش از حد پرولاکتین از تومور هیپوفیز(پرولاکتینمی)می‌تواند سبب کاهش هورمون‌های جنسی-استروژن در خانم‌ها و تستوسترون در آقایان-شود. مقادیر اضافی پرولاکتین در خون زنان و مردان را به طرق متفاوتی درگیر می‌کند.
در زنان، پرولاکتینمی ممکن است سبب:
- دوره‌های قاعدگی نامنظم
- نبود دوره‌های قاعدگی
- ترشحات شیری از پستان‌ها
در مردان، تومور تولید کننده پرولاکتین ممکن است سبب هایپوگنادیسم در مردان شود. علائم و نشانه‌ها عبارتنداز:
- اختلالات نعوظ
- کاهش شمار اسپرم
- کاهش میل جنسی
- رشد پستان‌ها
تومورهای مترشحه هورمون محرک تیروئید
زمانی که یک تومور هیپوفیز مقادیر فراوانی از هورمون محرک تیروئید را تولید می‌کند، غده تیروئید مقدار بسیار زیادی هورمون تیروکسین تولید می‌کند. این مورد یکی از دلایل نادر هایپرتیروئیدیسم است. هایپرتیروئیدیسم می‌تواند متابولیسم بدن را تسریع کرده و سبب:
- کاهش وزن
- ضربان قلب سریع و نامنظم
- تحریک پذیری عصبی زیاد
- دفع مکرر مدفوع
- تعریق بیش از حد
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم
اگر فرد دچار علائمی شود که ممکن است با تومور هیپوفیز در ارتباط باشد، باید به پزشک مراجعه کند. تومورهای هیپوفیز اغلب می‌توانند درمان شده و سطوح هورمون را به مقدار طبیعی برگردانند و علائم و نشانه‌ها را برطرف کنند.
اگر فرد می‌داند که مولتیپل اندکرین نئوپلازی نوع ۱ در خانواده وی موروثی است باید با پزشک خود مشورت کند تا تومورهای هیپوفیز در صورت وجود زودتر تشخیص داده شوند.
دلایل
دلیل رشد سلولی کنترل نشده در غده هیپوفیز، که منجر به ایجاد تومور می‌شود، هنوز نامشخص است. غده هیپوفیز یک غده کوچک لوبیایی شکل است که در قسمت پایین مغز جایی پشت بینی و ما بین گوش‌ها قرار دارد. با وجود اندازه کوچک، این غده تقریباً تمامی قسمت‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هورمون‌های مترشحه از این غده به تنظیم عملکردهای مهم مانند رشد، فشار خون و تولید مثل کمک می‌کنند.
درصد اندکی از تومورهای هیپوفیز ارثی هستند، اما بسیاری از آنان هیچ فاکتور ارثی مشخصی ندارند. دانشمندان متصورند که تغییرات ژنتیکی نقش مهمی در رشد تومورهای هیپوفیز بازی می‌کنند.
عوامل خطرزا
افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند مولتیپل اندوکرین نئوپلازی نوع۱ را دارند، در خطر ابتلا به تومور هیپوفیز هستند. در مولتیپل اندوکرین نئوپلازی نوع۱ تومورهای متعددی در غدد مختلف سیستم اندوکرین ایجاد می‌شوند. آزمایش ژنتیک برای این بیماری وجود دارد.
عوارض
تومورهای هیپوفیز اغلب به طور وسیع رشد یا انتشار نمی‌یابند. گرچه، می‌توانند سلامتی فرد را به خطر انداخته و موارد زیر را سبب شوند:
از دست دادن بینایی: تومور هیپوفیز می‌تواند روی اعصاب بینایی فشار وارد کند.
نقص موقت هورمون: وجود تومور هیپوفیز یا برداشت آن ممکن است تولید هورمون را به طور موقت تغییر دهد، که باید با داروهای هورمونی جایگزین شوند.
یک عارضه احتمالی اما جدی تومور هیپوفیز، سکته هیپوفیزی است که هنگام خونریزی ناگهانی در هیپوفیز رخ می‌دهد. این عمل سر درد بسیار شدیدی ایجاد می‌کند. سکته هیپوفیزی نیاز به درمان اورژانسی با کورتیکواستروئیدها و احتمالاً جراحی دارد.
تشخیص
تومورهای هیپوفیز اغلب تشخیص داده نمی‌شوند، زیرا علائم آن مشابه بیماری‌های دیگر است. برخی از تومورهای هیپوفیز هنگام انجام آزمایش برای تشخیص دیگر بیماری‌ها، تشخیص داده می‌شوند.
برای تشخیص تومور هیپوفیز، پزشک شرح حالی دقیق خواهد پرسید و فرد را معاینه خواهد کرد. وی ممکن است آزمایشات زیر را انجام دهد:
آزمایشات خون و ادرار: این آزمایشات می‌توانند تولید بیش از حد یا کاهش تولید هورمون را تشخیص دهند.
تصویربرداری از مغز: یک CT اسکن یا MRI از مغز می‌تواند به پزشک در تشخیص محل و اندازه هیپوفیز کمک کند.
تست بینایی: این تست می‌تواند به تشخیص تداخل در دید محیطی کمک کند.
علاوه بر آن، پزشک ممکن است فرد را برای بررسی بیشتر به متخصص غدد ارجاع دهد.
درمان
اغلب تومورهای هیپوفیز نیازی به درمان ندارند. درمان بسته به نوع تومور، اندازه آن و مقدار رشد آن به طرف مغز می‌باشد. سن و سلامت کلی فرد نیز مؤثر هستند.
درمان توسط تیمی از متخصصین پزشکی انجام می‌گیرد، به خصوص جراح مغز، متخصص غدد و متخصص خون. پزشکان اغلب از جراحی، رادیوتراپی و دارو درمانی چه به تنهایی یا چه به صورت ترکیبی استفاده می‌کنند.
جراحی
در صورتیکه تومور سبب ترشح بیش از حد هورمون شده یا به عصب بینایی فشار وارد کند، باید از طریق جراحی خارج شود. موفقیت جراحی بسته به نوع تومور، محل آن، اندازه آن و نفوذ آن به بافت‌های اطراف دارد. دو روش اصلی جراحی برای درمان تومور هیپوفیز عبارتنداز:
روش اندوسکوپی از طریق بینی و استخوان اسفنوئید: این روش به پزشکان این امکان را می‌دهد تا تومور را از طریق بینی و سینوس‌ها بدون ایجاد برش خارج کنند. قسمت‌های دیگر مغز آسیب نمی‌بینند، و هیچ جای زخمی باقی نمی‌ماند. خارج کردن تومورهای بزرگ با این روش ممکن است مشکل باشد، به خصوص اگر به اعصاب و بافت‌های مغزی اطراف نفوذ کرده باشد.
جراحی از طریق جمجمه(کرانیوتومی): تومور از طریق ایجاد یک برش در قسمت بالایی جمجمه خارج می‌شود. خارج کردن تومورهای بزرگ و پیچیده با این روش امکان پذیر است.
رادیوتراپی
رادیوتراپی از امواج ایکس برای از بین بردن تومورها استفاده می‌کند. این روش می‌تواند پس از جراحی یا به عنوان گزینه جایگزین برای جراحی استفاده شود. رادیوتراپی می‌تواند در صورتی که تومور باقی بماند یا عود کند و داروها علائم را از بین نبرند، مفید باشد.
دارو درمانی
درمان با داروها ممکن است به بلوکه شدن ترشح هورمون اضافی کمک کند و انواع خاصی از تومورهای هیپوفیز را کوچک می‌کند:
تومورهای مترشحه پرولاکتین(پرولاکتینوما): داروهای کابرگولین و بروموکریپتین ترشح پرولاکتین را کاهش می‌دهند و اغلب سایز تومور را کاهش می‌دهد. عوارض احتمالی عبارتنداز خواب آلودگی، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست، سردرگمی و افسردگی. برخی افراد رفتارهای اجباری مانند قمار را در طول مصرف دارو انجام می‌دهند.
تومورهای مترشحه هورمون رشد: دو نوع دارو برای این نوع از تومور هیپوفیز در دسترس است و به خصوص اگر جراحی در کاهش اندازه تومور ناموفق باشد، بسیار سودمند هستند. یک نوع از داروها که به آنان آنالوگ‌های سوماتواستاتین می‌گویند سبب کاهش تولید هورمون رشد می‌شوند و ممکن است اندازه آن را کوچک بکند. این داروها به صورت تزریقی هر ۴ هفته یک بار استفاده می‌شوند.
این داروها عواضی مانند خالت تهوع، استفراغ، اسهال، شکم درد، سر درد و درد ناحیه تزریق را دارند. بیشتر این عوارض با گذر زمان از بین می‌روند.
دومین نوع داروها، پگویسومانت است که اثر اضافی هورمون رشد روی بدن را بلوکه می‌کند. این دارو به صورت تزریق روزانه است و ممکن است در برخی افراد مشکلات کبدی ایجاد کند.
جایگزینی هورمون‌های هیپوفیز
اگر تومور هیپوفیز یا برداشت تومور توسط جراحی سبب کاهش تولید این هورومون‌ها شود، فرد باید این هورمون‌ها را جایگزین کند تا سطوح نرمال هورمون‌ها را حفظ کند. برخی از افرادی که تحت رادیوتراپی قرار گرفته‌اند نیز نیاز به جایگزینی هورمون‌ها دارند.
انتظار
در انتظار که به آن مراقبت نیز گفته می‌شود، فرد باید به طور مرتب فالوآپ شود تا در صورت رشد تومور تشخیص داده شود. این روش هنگامی به کار گرفته می‌شود که تومور هیچ علامتی نداشته باشد.
اغلب افرادی که تومور هیپوفیز دارند بدون نیاز به درمان عملکرد طبیعی خود را دارند.
