مشاهدهی کرم نواری در هر جایی از بدن منزجرکننده است. اما وقتی این کرم در داخل روده ساکن میشود، حداقل میتوان گفت که در زیستگاه طبیعی خود قرار گرفته، و پا را فراتر نگذاشته است. متأسفانه، انسان میزبان اصلی کرم نواری خوک است؛ و چرخهی زندگی این کرم ناخوانده به عنوان یک انگل این است که رودهی انسان را آلوده سازد، در آنجا تخمگذاری کند و منتظر بماند تا تخمهای دفع شدهاش در محیط به بدن سایر حیوانات حاضر در چرخه (مانند دامها) منتقل شود.
کرم نواری در اکثر مواقع کار خود را به آرامی انجام میدهد. این کرم به قسمتی از دیوارهی روده چسبیده و از غذای خورده شده توسط میزبان خود استفاده میکند. کرم نواری هیچگاه نمیخواهد میزبان خود را از بین ببرد، چرا که چنین کاری عملاً زیستگاهش را از بین خواهد برد. به همین دلیل است که افراد آلوده به انواع کرمهای نواری معمولاً علامت بالینی خاصی را بروز نمیدهند. شاید منزجرکننده به نظر برسد، ولی حقیقت این است که خیلی از افراد آلوده هنگامی متوجه حضور انگل در شکم خود میشوند که بخشی از کرم را در مدفوع خود مشاهده کنند. در موارد نادری که کرم نواری باعث بروز علامتهای بالینی در میزبان خود میشود، مشاهدهی علائم و نشانههایی نظیر کاهش اشتها، کاهش وزن، دلپیچه و درد شکم، دور از انتظار نیست.
مقالهی مرتبط: عفونت کرم نواری
اما … این فقط موقعی است که فرض کنیم انگل در شکم باقی مانده و پا را فراتر نگذاشته است!
گزارش موردی جدیدی که چند روز قبل در ژورنال پزشکی New England منتشر شده، نشان میدهد که این کرم همواره آنطور که ما انتظار داریم رفتار نمیکند. کرم نواری میتواند به بخشهای دیگر بدن نیز مهاجرت کرده و علائم بسیار جدیتری ایجاد کند. نوجوانی ۱۸ ساله از هند که به کرم نواری آلوده شده بود، مدتی قبل جان خود را در اثر شکلگیری کیستهای متعدد مغزی از دست داد. این کیستها که علاوه بر مغز در سرتاسر بدن وی حضور داشتند، به دلیل تهاجم کرم نواری به خارج از دستگاه گوارش ایجاد شده بودند. پزشکان هنگامی متوجه این کیستها شدند که نوجوان مزبور با علائم تشنج تونیک – کلونیک سراسری به اورژانس بیمارستانی در فریدآباد مراجعه نمود. تشنج سراسری، همراه با درد در ناحیهی کشالهی ران، تورم چشمها و حالت گیجی از جمله شایعترین نشانههای عفونت عمومی بدن با کرم نواری محسوب میشود.
کرم نواری ممکن است در موارد خاصی بتواند به خارج از روده مهاجرت کند، اما عفونت عمومی بدن از طریق مسیر دیگری صورت میپذیرد، مسیری که در حیواناتی نظیر خوک شیوع دارد، نه انسان.
نوع عفونت با کرم نواری اغلب بستگی به این دارد که کرم در چه مرحلهای از چرخهی زندگی خود توسط انسان بلعیده شود. کرمهای نواری، به خصوص کرم نواری خوک یا تنیا سولیوم (Taenia solium)، برای تکمیل کردن چرخهی زندگی خود به دو میزبان نیاز دارد: انسان و خوک. بدین صورت که انسان به صورت میزبان نهایی عمل میکند و خوک به عنوان میزبان واسط، پذیرای کرم میشود. میزبان واسط، موجودی است که کرم بخشی از دورهی رشد خود را در بدن آن میگذراند. انگلها در بدن میزبان نهایی به بلوغ رسیده و تخم میگذارند.
گونهی دیگری از سردهی تنیا به نام تنیا ساژیناتا (Taenia saginata) نیز وجود دارد، که به عنوان کرم نواری گاو شناخته میشود، اما کیستهای سراسری ایجاد نمیکند.
تنیا سولیوم چرخهی زندگی خود را به صورت تخم در داخل رودهی انسان آغاز میکند. این تخم به سرعت از طریق مدفوع به محیط آزاد میشود. خوکهایی که در محیطهای غیربهداشتی پرورش داده شده، و مدفوع آلوده به تخم و یا آب آلوده مصرف میکنند، تخم تنیا سولیوم را همراه با غذا وارد بدن خود میکنند. این تخمها در رودهی خوک تبدیل به نوزاد کرم شده و در ادامه با سوراخ کردن دیوارهی روده، به بافتهایی نظیر عضله و یا سایر اندامها مهاجرت میکنند. این کرمها با تحریک دستگاه ایمنی باعث به وجود آمدن کیست در بافتهای بدن میشوند. این نوع از عفونت خارج گوارشی، سیستیسرکوزیس (cysticercosis) نام دارد. سیستیسرکوزیس با عفونت گوارشی ناشی از کرم نواری تفاوت دارد. اکثر افرادی که به کرم آلوده میشوند، در حقیقت به نوع گوارشی یا رودهای آن مبتلا میگردند.
ابتلای انسان به کرم نواری خوک نه به دلیل مصرف آب و غذای غیربهداشتی، بلکه به دلیل مصرف گوشت نیمهپختهی خوک آلوده به انگل صورت میگیرد. پخت ناکامل گوشت باعث میشود سیستیسرکوسهای موجود در آن از بین نروند. این سیستیسرکوسها پس از ورود به دستگاه گوارش، در داخل روده به شکل بالغ کرم در میآیند که گاهی اوقات تا ۳ متر نیز میتوانند طول داشته باشند. کرم بالغ در داخل روده تخم گذاشته و چرخهی زندگی تنیا سولیوم از سر گرفته میشود.
با توجه به گزارشی که اخیراً در ژورنال نیو انگلند منتشر شده، میتوان نتیجه گرفت که اگر انسان به جای مصرف گوشت آلوده، به هر نحوی تخم کرم نواری را ببلعد، همانند خوک به میزبان واسط تبدیل شده و مبتلا به کیستهای سراسری میگردد. این همان اتفاقی است که برای پسر نوجوان هندی رخ داده است. این پسر به نحوی تخم کرم نواری خوک را بلعیده و تا زمان تشکیل شدن کیستها، متوجه بیماری خود نشده است. توجه داشته باشید که مصرف گوشت آلودهی نیمهپخته باعث ایجاد کیست در بدن انسان نمیشود، بلکه باید تخم کرم به صورت مستقیم وارد دهان شود.
مقالهی مرتبط: کشف درمان جدید عفونت کرم نواری مغزی
این پسر نوجوان به شکلی از بیماری مبتلا بوده که نوروسیستیسرکوزیس (neurocysticercosis) نام دارد. نوروسیستیسرکوزیس عفونت بسیار نادری است، چرا که در کشورهای توسعه یافته، خوکها در محیطهای بهداشتی پرورش داده میشوند. ولی با این حال، نادر بودن لزوماً به معنی نایاب بودن نیست. مطابق با برآوردهای سازمان جهانی بهداشت، در هر سال معین، ۲.۵ الی ۸.۳ میلیون نفر از این بیماری رنج میبرند. بیماران اغلب ساکن بخشهای کمتر توسعه یافتهی آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین هستند. مزرعهداران خردهپا معمولاً به امکانات استاندارد دسترسی ندارند و همین مسئله باعث شیوع بیشتر بیماری در چنین بخشهای میشود.